Το αίνιγμα του δίσκου και το χέρι από χαλκό

Ούτε που περνούσε από το μυαλό των ασθενών που περίμεναν στην ουρά στις 25 Σεπτεμβρίου στο Αττικό Νοσοκομείο για μια ακτινογραφία, ποιος μπορεί να βρισκόταν πριν από εκείνους. Δεν είχε βιβλιάριο υγείας και δεν διαμαρτυρόταν. Περίμενε υπομονετικά, τοποθετημένος με προσοχή σε ειδική συσκευασία, μέχρι που οι υπεύθυνοι τον τοποθέτησαν κάτω από τις ακτίνες. Οι συνοδοί του πίστευαν πως δεν αποκλείεται να ανήκει σε έναν από τους διασημότερους και αινιγματικότερους μηχανισμούς της αρχαιότητας: εκείνου των Αντικυθήρων. Οταν όμως ο μικρός χάλκινος δίσκος, διαμέτρου 8 εκ., με τις τέσσερις απολήξεις (οι οποίες είχαν οπές ανάρτησης) μπήκε κάτω από τις ακτίνες, «μίλησε», ξαφνιάζοντας τους συνοδούς του: δεν ήταν ένα χαμένο εξάρτημα, αλλά διακοσμημένο με μια παράσταση ενός βοοειδούς. Κι είναι ίσως το πιο σημαντικό εύρημα της φετινής «ψαριάς» που έπιασαν στα δίχτυα τους οι επιστήμονες κατά την 17ήμερη αποστολή τους σε ένα από τα πιο γνωστά, αλλά και δύσκολα στην έρευνά τους αρχαία ναυάγια, εκείνο των Αντικυθήρων. «Είναι ιδιαίτερα σημαντικό το συγκεκριμένο εύρημα διότι είναι δυσερμήνευτο και μοναδικό. Δεν έχει βρεθεί κάτι ανάλογό του και μας προβληματίζει πολύ η ταυτότητά του», λέει στα «ΝΕΑ» η προϊσταμένη της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων, Αγγελική Σίμωσι, η οποία διευθύνει την έρευνα με επιστημονικούς υπεύθυνους τους αρχαιολόγους της Εφορείας Θεοτόκη Θεοδούλου και Δημήτρη Κουρκουμέλη και συνεργάτη τον ερευνητή δρα Μπρένταν Φόλεϊ από το Πανεπιστήμιο του Lund. «Δεν πρόκειται ούτε για καπάκι καθρέφτη, ούτε για διακοσμητικό επίπλου. Ισως και να ανήκε στον μηχανισμό του πλοίου που βυθίστηκε», λέει η αρχαιολόγος.

Ο μικρός αινιγματικός δίσκος μπορεί να προκαλεί το ενδιαφέρον των ειδικών, ωστόσο τα βλέμματα όσων δεν έχουν ειδικές γνώσεις, χωρίς αμφιβολία κλέβουν τα δύο τμήματα χάλκινων αγαλμάτων που ανελκύστηκαν από τον βυθό. Πρόκειται για το χάλκινο δεξί χέρι ενός αγάλματος που σώζεται από τον ώμο μέχρι τα δάχτυλα, τα οποία μάλιστα κάνουν μια λεπτή χειρονομία, η οποία σύμφωνα με μια πρώτη ερμηνεία θα μπορούσε να μαρτυρά την ταυτότητα του αγάλματος, που πιθανόν να συνδέεται με έναν φιλόσοφο. «Είναι ενδιαφέρον ότι έχουμε ένα αριστερό χέρι με ακριβώς τις ίδιες διαστάσεις, που σώζεται από τον ώμο μέχρι την παλάμη, στις αποθήκες του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, και το οποίο προέρχεται από το ίδιο ναυάγιο. Δεν μπορούμε να αποκλείσουμε ότι τα δύο αυτά ανήκουν στο ίδιο άγαλμα. Ωστόσο δεν πρόκειται παρά μόνο για μια υπόθεση, καθώς ο επίπαγος της θάλασσας που έχει καλύψει το χέρι αυτό, όπως και όλα τα ευρήματα, δεν μας επιτρέπει ακρίβεια στη μελέτη. Θα έχουμε πιο ξεκάθαρη εικόνα όταν ολοκληρωθεί η διαδικασία της αφαλάτωσης», επισημαίνει η Αγγελική Σίμωσι.

Σε διπλανή μπανιέρα, όπου γίνεται η αφαλάτωση, βρίσκεται ένα ακόμη χάλκινο τμήμα αγάλματος. Αυτή τη φορά πρόκειται για την πτύχωση ενός ενδύματος από ένα γλυπτό φυσικού μεγέθους. Και παρότι επίσης μια όμοιά του υπάρχει στις αποθήκες του ΕΑΜ, η έφορος Εναλίων Αρχαιοτήτων αποκλείει να προέρχονται και οι δύο από το ίδιο άγαλμα.

Κάτω από τις αδιάκριτες ακτίνες του Αττικού Νοσοκομείου ωστόσο δεν βρέθηκε μόνο το χάλκινο δισκάκι, αλλά και μια περίεργη εκ πρώτης όψεως μάζα που είχε δημιουργηθεί γύρω από κάποιο σιδερένιο και βαριά οξειδωμένο αντικείμενο. Μέσα στη μάζα αυτή κρύβονταν φύλλα μολύβδου, όστρακα και κομμάτια ξύλου. Στην καρδιά της όμως έκρυβε ένα ανέλπιστο εύρημα: ένα μεταλλικό αγγείο –μία φιάλη -, το κέντρο της οποίας ήταν διακοσμημένο με έναν ρόδακα. Οι ακτίνες ωστόσο δεν ήταν σε θέση να ξεκλειδώσουν όλα τα μυστικά της φιάλης. Κι έτσι το ακριβές υλικό κατασκευής της, το είδος του μετάλλου δηλαδή, θα αποκαλυφθεί όταν απαλλαγεί από όλες τις επικαθίσεις και καθαριστεί.

Κι αν ακόμη οι δύτες-αρχαιολόγοι που αξιοποιούν την τελευταία λέξη της τεχνολογίας για να διερευνήσουν τον αφιλόξενο βυθό των Αντικυθήρων έφεραν στο φως ακέραια μια ορθογώνια πλάκα που χρησιμοποιούνταν ως τραπέζι, από πολύχρωμο κοκκινωπό μάρμαρο (68×35 εκ. και πάχους 5 εκ.), ένα ανθρώπινο οστό (ωλένη), καρφιά, μικροαντικείμενα, κομμάτια σπασμένων αγγείων (όστρακα) και μια ενσφράγιστη λαβή αμφορέα μεταξύ άλλων, υπάρχει ένα ακόμη σημαντικό εύρημα που δεν έχει βγει από το νερό.

Πρόκειται για το ξύλινο τμήμα από το σκαρί του πλοίου που ναυάγησε και το οποίο σε συνδυασμό με το φορτίο και το σημείο εντοπισμού του μπορεί να λύσει απορίες των ερευνητών σχετικά με το μέγεθος του εν λόγω πλεούμενου, αλλά και να δώσει απαντήσεις σχετικά με τη ναυπηγική τέχνη της εποχής, σχεδόν 22 αιώνες από τη στιγμή που χάθηκε ανοιχτά των Αντικυθήρων, στη θέση Πινακάκια, και 115 χρόνια μετά τον τυχαίο εντοπισμό του σε βάθος 55 μέτρων.

Οσο για το μέλλον; Αισιοδοξία επικρατεί στην ερευνητική ομάδα που έχει ήδη επεκταθεί σε δύο ακόμη αδιατάρακτες περιοχές, όπου κάτω από μεγάλους λίθινους όγκους –που όπως φαίνεται κατέληξαν στον βυθό έπειτα από κάποιον ισχυρό σεισμό –έχουν εντοπίσει θραύσματα και άλλων αγαλμάτων καμωμένα από χαλκό και μάρμαρο. Οι πρώτες εκτιμήσεις μιλούν για επτά και ίσως και για εννέα γλυπτά σε φυσικό μέγεθος που όταν ανελκυστούν –μια διαδικασία που προβλέπεται επίπονη και δύσκολη –θα εμπλουτίσουν ακόμη περισσότερο τις γνώσεις μας για την τέχνη και την αισθητική της εποχής, αλλά και θα επιβεβαιώσουν για ακόμη μία φορά ότι φορτίο της ρωμαϊκής ολκάδας, του εμπορικού πλοίου δηλαδή, χωρητικότητας 300 τόνων, που βυθίστηκε από την κακοκαιρία στον 1ο αι. π.Χ. και το οποίο τυχαία εντόπισαν σφουγγαράδες το 1900, θα το ζήλευαν τα μεγαλύτερα μουσεία του κόσμου, δεδομένου ότι ελάχιστα έργα τέχνης από χαλκό έχουν επιβιώσει ώς τις μέρες μας.