«Η κρίση στον πολιτισμό είναι σαν την κλιματική αλλαγή»

Αυτές τις μέρες κυκλοφόρησε στην Αγγλία, από τις εκδόσεις IB Tauris, το νέο βιβλίο του Δημήτρη Τζιόβα με τίτλο «Greece in Crisis – The Cultural Politics of Austerity». Για την ακρίβεια, πρόκειται για συλλογικό έργο, του οποίου ο καθηγητής Ελληνικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Μπέρμιγχαμ είναι επιμελητής, όπως και συγγραφέας της εισαγωγής και του πρώτου κεφαλαίου.

Πρόκειται για το πρώτο βιβλίο που εξετάζει τις συνέπειες της κρίσης στον πολιτισμό. Είναι καρπός ερευνητικού προγράμματος και οι συντελεστές του είναι ειδικοί σε διαφορετικούς τομείς του πολιτισμού.

Πρόκειται για τους πανεπιστημιακούς, στη μεγάλη τους πλειοψηφία, Γιώργο Αναγνώστου (Πανεπιστήμιο Οχάιο), Πατρίτσια Φελίσα Μπαρμπέιτο (μεταφράστρια ελληνικής λογοτεχνίας στα αγγλικά), Μαρία Μπολέτση (Πανεπιστήμιο Λάιντεν Ολλανδίας), Ανδρομάχη Γαζή (Πάντειο), Διονύση Γούτσο (Πανεπιστήμιο Αθηνών), Ουρανία Χατζιδάκη (Σχολή Ικάρων), Λόη Λαμπριανίδη (Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και γενικός γραμματέας υπουργείου Οικονομίας), Κατερίνα Λεβίδου (King’sCollege), Λυδία Παπαδημητρίου (Πανεπιστήμιο Λίβερπουλ), Δημήτρη Πλάντζο (Πανεπιστήμιο Αθηνών), Μανόλη Πρατσινάκη (Πανεπιστήμιο Μακεδονίας), την ερευνήτρια τηςstreetartκαι τωνγκραφίτιΤζούλια Τούλκε και την ερευνήτρια Τρίνε Στάουνινγκ Βίλερτ.

Ο επιμελητής της έκδοσης Δημήτρης Τζιόβας (πριν από λίγους μήνες κυκλοφόρησε στα ελληνικά και το βιβλίο του «Η πολιτισμική ποιητική της ελληνικής πεζογραφίας» από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης) μίλησε στο «Βιβλιοδρόμιο» για το φρεσκοτυπωμένο βιβλίο αλλά και γενικότερα για τα πρώτα πορίσματα της έρευνας πάνω στις επιπτώσεις της κρίσης στον πολιτισμό. Ενα από τα πιο ενδιαφέροντα τέτοια πορίσματα είναι, ίσως, ότι ο τομέας πολιτισμού που έχει πληγεί περισσότερο μέσα στην κρίση είναι το βιβλίο…

Είναι η πρώτη προσπάθεια διερεύνησης των συνεπειών της ελληνικής κρίσης στον πολιτισμό. Καλύψατε, πιστεύετε, όλους τους τομείς του πολιτισμού ή δώσατε έμφαση περισσότερο σε ορισμένους από αυτούς; Και αν ναι, με ποια κριτήρια;

Θα πρέπει να εξηγήσω ότι αυτός o τόμος βασίστηκε σε ένα ερευνητικό πρόγραμμα που χρηματοδοτήθηκε από το Ερευνητικό Συμβούλιο Ανθρωπιστικών Σπουδών και Τεχνών (Arts and Humanities Research Council) της Βρετανίας και τούτο δείχνει το διεθνές ενδιαφέρον για την ελληνική κρίση, δεδομένου ότι οι χρηματοδοτήσεις του Συμβουλίου είναι εξαιρετικά ανταγωνιστικές. Ο τόμος προσπάθησε να καλύψει διάφορους τομείς: χρήσεις του παρελθόντος και της αρχαιότητας στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, το brain drain και τις στάσεις της Διασποράς απέναντι στην κρίση, τον ελληνικό κινηματογράφο, την επιστροφή στην ύπαιθρο λόγω της κρίσης, τη street art, τον αντίκτυπο της κρίσης στα μουσεία, τα φεστιβάλ μουσικής, τη λογοτεχνία και τη γλώσσα των ΜΜΕ, αλλά φυσικά το θέμα δεν εξαντλείται και ως εκ τούτου επιδίωξη του βιβλίου είναι να λειτουργήσει ως έναυσμα για περαιτέρω έρευνα και συζήτηση. Στην ιστοσελίδα του προγράμματος υπάρχουν μαγνητοσκοπημένες και οι τρεις ημερίδες που έγιναν για το θέμα στο Λονδίνο, το Μπέρμιγχαμ και την Οξφόρδη καθώς και άλλο υλικό. Ο στόχος ήταν να δημιουργηθεί μια πλατφόρμα προβληματισμού και ανταλλαγής ιδεών που έφερε κοντά έλληνες και ξένους μελετητές και μπορεί στο μέλλον να οδηγήσει και σε άλλες εκδόσεις και ημερίδες.

Θα μπορούσατε να μας δώσετε, σε αδρές γραμμές, τα πρώτα βασικά συμπεράσματα;

Ενα πρώτο γενικό συμπέρασμα που μπορεί να εξαχθεί είναι η τάση προς τον αναστοχασμό και η στροφή προς το παρελθόν με αναθεωρητική ή συγκριτική διάθεση. Αναζητούνται ερείσματα και εξηγήσεις στο παρελθόν, κρίνονται πρακτικές καθώς η κρίση συγκρίνεται με παλαιότερες ιστορικές συγκυρίες ή τραύματα. Ο ανερχόμενος ευρωσκεπτικισμός της ελληνικής κοινωνίας και η αίσθηση της θυματοποίησης έφεραν στο προσκήνιο τον προβληματισμό σχετικά με την έννοια του χρέους όχι μόνο του οικονομικού αλλά και του πολιτισμικού, με τους ξένους σχολιαστές να συσχετίζουν τη σύγχρονη με την αρχαία Ελλάδα μόνο σε περιόδους κρίσης και όταν θέλουν να προβάλουν μια αρνητική εικόνα της πρώτης. Η κρίση ερμηνεύτηκε ακόμη και με αναφορά στη Σταύρωση και την τιμωρία, στις οποίες επιμένει η δυτική θεολογία σε αντίθεση προς την ανατολική, που τονίζει την Ανάσταση και τη λύτρωση. Διαπιστώθηκε επίσης κάποια επιστροφή στη συλλογικότητα και την ποίηση (όπως δείχνουν οι σχετικές συζητήσεις και οι ξενόγλωσσες ανθολογίες) καθώς και η έμφαση στην παράσταση, την εικόνα και τη street art. Ενα πρόσθετο ενδιαφέρον της έρευνας ήταν και η σχέση της Διασποράς με την κρίση. Διαφαίνεται κάποια διάθεση παράκαμψης του προβληματικού ελλαδικού κράτους από τη διαχρονική και υπερτοπική έννοια του ελληνισμού; Με την αποδημία τόσων νέων επιστημόνων και επαγγελματιών κατά πόσο αλλάζουν οι παραδοσιακές διασπορικές κοινότητες ή διασπάται ο διασπορικός ιστός; Ακόμη όμως είναι νωρίς να εκτιμηθούν οι μακροχρόνιες πολιτισμικές επιπτώσεις της φυγής τόσων νέων επιστημόνων και καλλιτεχνών στο εξωτερικό, όπως και της σταδιακής γήρανσης της ελληνικής κοινωνίας.

Ποιοι τομείς του πολιτισμού επλήγησαν περισσότερο από οικονομική άποψη στα χρόνια της κρίσης;

Δεν νομίζω ότι έμεινε κάποιος τομέας του πολιτισμού ανεπηρέαστος από την κρίση, αλλά σε ορισμένους τομείς οι επιπτώσεις της κρίσης είναι πιο έκδηλες και μετρήσιμες. Νομίζω ότι ο χώρος του βιβλίου επλήγη ιδιαίτερα με την αύξηση του ΦΠΑ, το κλείσιμο των σχολικών βιβλιοθηκών, την αναστολή της λειτουργίας του ΕΚΕΒΙ καθώς και τη γενικότερη κρίση στον χώρο του βιβλίου. Ακόμη και πανεπιστημιακές βιβλιοθήκες δεν έχουν πια τα κονδύλια να αγοράσουν όχι μόνο ξενόγλωσσα αλλά και ελληνικά βιβλία.

Ως προς τους πολιτιστικούς θεσμούς και οργανισμούς, ποιοι είναι εκείνοι που επλήγησαν περισσότερο από την κρίση;

Οι περικοπές στις χρηματοδοτήσεις αλλά και η γενικευμένη οικονομική δυσπραγία του κοινού κατέστησαν ευάλωτους στην κρίση ακόμη και τους πιο καλά οργανωμένους θεσμούς και εύρωστους οργανισμούς. Αλλωστε στον χώρο του πολιτισμού δεν εφαρμόζεται εύκολα η προσφιλής συνταγή της ιδιωτικοποίησης, όπως συμβαίνει παγκοσμίως με άλλους δημόσιους οργανισμούς σε καιρούς λιτότητας.

Γράφετε ότι ενώ οι οικονομικές συνέπειες της κρίσης επέρχονται πολύ γρήγορα και είναι πιο ορατές, οι συνέπειές της στον πολιτισμό μπορεί να πάρουν χρόνο για να εμφανιστούν. Ποιοι είναι παρ’ όλα αυτά οι τομείς της κουλτούρας που έδρασαν ως άμεσοι υποδοχείς της ανάγκης καλλιτεχνικής αποτύπωσης των συνεπειών της κρίσης;

Η κρίση στον χώρο του πολιτισμού είναι σαν την κλιματική αλλαγή. Ολοι σχεδόν παραδέχονται την ύπαρξή της, αλλά δεν είναι πάντοτε εύκολο να αποδειχθούν οι άμεσες επιπτώσεις της. Νομίζω ότι η κρίση ώθησε πολλούς ανθρώπους στο να θέλουν να εκφραστούν και να επικοινωνήσουν. Ετσι, σύμφωνα με την έρευνα, αυξήθηκαν τα μαθήματα δημιουργικής γραφής, οι θεατρικές και άλλες παραστάσεις, καθώς και οι διαδικτυακές αναρτήσεις και τα online περιοδικά. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι η κρίση προκάλεσε έναν πληθωρισμό δημιουργικής έκφρασης στην προσπάθεια υπέρβασης της λιτότητας.

Πιστεύετε ότι η λογοτεχνική παραγωγή επηρεάστηκε καίρια από την κρίση ως προς το περιεχόμενό της;