Oι αντιευρωπαϊστές είναι μια μεγάλη οικογένεια χωρικών που τρώγονται μεταξύ τους: μερικοί (ακροδεξιοί και ακροαριστεροί) είναι αναίσχυντα εθνικιστές ― ο Ζαν-Λυκ Μελανσόν αναφωνεί «Η Γαλλία στους Γάλλους» (υπαινισσόμενος τη γερμανική ηγεμονία) όπως κάποτε ο Ανδρέας Παπανδρέου που, στο πλαίσιο της τριτοκοσμικής-αντιδυτικής του πολιτικής, έκανε λόγο για εθνική υπερηφάνεια και για «Ελλάδα στους Έλληνες». Άλλοι αντιευρωπαϊστές είναι αντι-φιλελεύθεροι που θεωρούν την Ευρωπαϊκή Ένωση καπιταλιστική συνωμοσία, ενώ οι επιλεγόμενοι πραγματιστές την περιγράφουν σαν μια ανθρωποφαγική γραφειοκρατική μηχανή που στεγάζεται, προσφυώς, σε άχαρα κτίρια γραφείων. Ο αντιευρωπαϊσμός τούς ενώνει: συνδέεται με παραδοσιακές αξίες ταυτότητας· με το χώμα της «πατρίδας», το ανελλιπώς ματωμένο. Η δε πατρίς στενάζει κάτω από τον ευρωπαϊκό ζυγό και υφίσταται τις ολέθριες συνέπειες της παγκοσμιοποίησης, χωρίς, περιέργως, να απολαμβάνει τα οφέλη της.
Η πρόσφατη συμπεριφορά των Καταλανών, αποτέλεσμα εθνικιστικής δημαγωγίας μαζί με αριστεροσύνη και ιδεοληψίες εφηβικής ανυπακοής, είναι χαρακτηριστική του Ευρωπαίου που είναι «εθνικά υπερήφανος»· που θεωρεί το χωριό του το καλύτερο μέρος στον κόσμο. Αυτή η φαινομενικά αβλαβής νοοτροπία δείχνει τον εγγενή συντηρητισμό των μαζών: την άρνησή τους να γίνουν Ευρωπαίοι πολίτες αναγνωρίζοντας τον κοινό ευρωπαϊκό πολιτισμό. Έτσι, οι Καταλανοί δηλώνουν ότι δεν είναι Ισπανοί και ότι δεν έχουν καμιά σχέση με την «ισπανική ιδέα», λες και υπάρχει κάποιο γονίδιο ισπανικότητας και καταλανικότητας που σε σημαδεύει εκ γενετής.
Ήδη, το 2005, το φιάσκο του ευρωσυντάγματος φανέρωσε το πόσο ευάλωτοι είμαστε στον εθνικιστικό λαϊκισμό, μια μορφή εγωτισμού που θεωρεί απώλεια την εθελοντική ένταξη σε μια συλλογικότητα. Κι αργότερα, η οικονομική κρίση φανέρωσε το πόσο πρόθυμοι είμαστε να ενοχοποιήσουμε την «Ευρώπη» για τα προβλήματά μας, τα οποία, ωστόσο, είναι απείρως λιγότερα από εκείνα του υπόλοιπου κόσμου.
Οι ευρωσκεπτικιστές, παρά την ενιαιοποίηση των θεσμών στην ΕΕ, υπερτονίζουν τις πολιτιστικές διαφορές προκειμένου να απαξιώσουν και να εμποδίσουν την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση: προβάλλοντας τα εθνικά συμφέροντα σε σύγκρουση με τα ευρωπαϊκά, περιγράφουν μια τεχνητή ασυμβατότητα. Δημιουργούνται τριβές, στερεότυπα, ένοχοι και θύματα: ο Νότος εναντίον του Βορρά, οι Έλληνες εναντίον των Γερμανών (και τούμπαλιν), οι Βρετανοί εναντίον όλων και οι Καταλανοί εναντίον των Ισπανών και του ίδιου τους του εαυτού. Κι όμως, αν δούμε τις διαφορές από κοντά, θα διαπιστώσουμε ότι στα μεγάλα ζητήματα (περιβάλλον, ανθρώπινα δικαιώματα, τρομοκρατία) οι Ευρωπαίοι συμφωνούν ή τουλάχιστον δεν διαφωνούν εντονότερα απ’ όσο διαφωνούν με συμπατριώτες τους.
Ο εθνικισμός, αν και φαίνεται φιλόδοξος, είναι συναίσθημα μικρής κλίμακας και χαμηλών προσδοκιών. Ο Φελίπε Γκονθάλεθ και ο Χοσέ Αθνάρ, ο καθένας με τον τρόπο του, είχαν φιλοδοξίες για την Ισπανία· συνήψαν διεθνείς σχέσεις και προσπάθησαν να αποκτήσει η χώρα τους βάρος στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ο Χοσέ Θαπατέρο, παρά τις εκσυγχρονιστικές του μεταρρυθμίσεις, σηματοδοτούσε μάλλον ένα βήμα προς την παλιά, περίκλειστη Ισπανία: ήξερε μονάχα λίγα γαλλικά και δεν είχε ζήσει καθόλου έξω από τη χώρα του ― ήταν γνήσιος γιος του Οβιέδο. Κι όμως, στην ιβηρική χερσόνησο που είχε υποφέρει από την απομόνωση στη διάρκεια του φρανκισμού, υπήρχε το υπόβαθρο για μια γενναία ευρωπαϊκή πολιτική.
Στη δεκαετία του 1930 ο Χοσέ Ορτέγα υ Γκασέ έλεγε «Η Ισπανία είναι το πρόβλημα, η Ευρώπη είναι η λύση». Η διαπίστωση ισχύει, νομίζω, για οποιαδήποτε μεμονωμένη χώρα. Ωστόσο, οι λαοί χειραγωγούνται συστηματικά: όχι μόνο μέσω της λαϊκιστικής πολιτικής, δεξιάς και αριστερής, αλλά και μέσω μιας προπαγάνδας που αναδεικνύει το τοπικό φολκλόρ ως υπέρτατη αξία υπό εξαφάνιση. Η καθήλωση στην τοπική μας κουλτούρα συνοδεύεται από την παρανοειδή αντίληψη ότι οι «άλλοι», αν και παρόμοιοι μ’ εμάς, θέλουν να μας αφανίσουν. Γιατί θέλουν να μας αφανίσουν; Επειδή μας φθονούν! Κάπως έτσι σκέφτονται οι Καταλανοί εθνικιστές: η Βαρκελώνη είναι η ωραιότερη πόλη της χερσονήσου, με δεύτερη τη Ζιρόνα, με τρίτη τη Λιέιδα (κ.ο.κ)· η ζωή είναι πιο γλυκιά από αλλού· είμαστε πιο επαναστάτες· η κεντρική ηγεσία απειλεί να εξαλείψει τη γλώσσα μας και να μας καταπιεί. Επίσης, έχουμε χαμηλότερο ποσοστό ανεργίας και περισσότερα χρήματα τα οποία η Ισπανία και η Ευρωπαϊκή Ένωση θέλουν να μας πάρουν. Παρόμοια επιχειρήματα πρόβαλλε ο Νάιτζελ Φαράτζ στη Βρετανία και ιδού τα αποτελέσματα.
Αυτή η διανοητική στενότητα εκφράζεται σε πολλά επίπεδα: στην οικογένεια (οικογενειοκρατία, νεποτισμός, νοοτροπία μαφίας), στις μικρές κοινότητες που σκέφτονται και κινούνται σαν να μην υπάρχει εξωτερικός κόσμος ή σαν να είναι εχθρικός («νησιωτική» αντίληψη, αντίληψη Γαλατικού Χωριού), καθώς και στο επίπεδο των κρατών, ιδιαίτερα εκείνων που νιώθουν ανασφάλεια είτε για να μη χάσουν τη θέση τους στον κόσμο (όπως οι ΗΠΑ), είτε για να μην κάνουν τον κόπο να συνδεθούν με αυτόν τον κόσμο (όπως η Ελλάδα). Εξάλλου, ένδειξη της διανοητικής στενότητας είναι η φαντασιακή επανάληψη της ιστορίας: όπως στην Ελλάδα ξαναπαίζουμε την εθνική αντίσταση και τον εμφύλιο εναντίον των ξένων δυνάμεων και των δοσιλόγων, στην Καταλονία παίζουν τον ισπανικό εμφύλιο και τον φρανκισμό. O Μαριάνο Ραχόι είναι ο Φράνκο, ο Κάρλες Πουτζδεμόν είναι ο ρομαντικός αντάρτης στα βουνά του Μονσεράτ· η δήμαρχος της Βαρκελώνης Άντα Κολάου (αιώνια φοιτήτρια και αγανακτισμένη) είναι η Πασιονάρια που κραυγάζει «Νο Pasaràn!». Καταλονία, ο ηρωικός τόπος του Όργουελ. Οι δημαγωγοί χρησιμοποιούν γνώριμα υποδείγματα για να ορίσουν καλούς και κακούς, πατριώτες και προδότες: οποιαδήποτε ενέργεια του κράτους υπέρ της συνταγματικής νομιμότητας καταγγέλλεται ως «ξένη κατοχή» και «κατάσταση πολιορκίας»―οι ψευτο-ιστορικές αναλογίες, αν και φαιδρές (όπως η τερατώδης αριστερή παρομοίωση των μακαρθικών διώξεων με τις σταλινικές) έχουν πάντοτε ευρεία αποδοχή.
Το όραμα περί ευρωπαϊκής συνομοσπονδίας έχει ξεχαστεί ― προς το παρόν. Αλλά, ακόμα και τα προβλήματα εσωτερικού σεκταρισμού θα μπορούσαν να έχουν λυθεί μέσω τοπικού φεντεραλισμού. Η κάθε χώρα, με τους επαρχιώτες σαν εμάς που λαχταράμε να γυρίσουμε στο χωριό μας, είναι το πρόβλημα· ο ευρωπαϊκός φεντεραλισμός είναι η λύση.
Τελευταία Νέα