Καθώς πολλά δεδομένα του παρελθόντος βρίσκονται σε φάση πιθανής αναδιαμόρφωσης από τον περασμένο Ιανουάριο, όταν ξεκίνησε η προεδρία του Ντόναλντ Τραμπ, η συζήτηση αγγίζει ακόμα και τη διαδικασία της παγκοσμιοποίησης. Φαίνεται πως το σύνθημα «America First» δεν ήταν απλώς προεκλογικό πυροτέχνημα. Η συνεχής εναντίωση του Τραμπ στις πολυμερείς συμφωνίες ελεύθερου εμπορίου και η επιθυμία του για επιβολή δασμών σε ξένα προϊόντα και υπηρεσίες σηματοδοτεί ίσως την αρχή μιας νέας εποχής προστατευτισμού. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η εγκατάλειψη του Συμφώνου Συνεργασίας των Δυο Πλευρών του Ειρηνικού (TPP). Η προώθηση του ΤΡΡ από τον Μπαράκ Ομπάμα αποτύπωνε την επιθυμία του να ενισχύσει το ελεύθερο εμπόριο μεταξύ των συμμάχων των Ηνωμένων Πολιτειών στην ευρύτερη περιοχή και ενδεχομένως να περικυκλώσει την Κίνα σε οικονομικό επίπεδο. Η αποχώρηση του Ομπάμα αναθεωρεί αυτή τη στρατηγική.

Η Κίνα ασφαλώς αντιμετώπιζε το ΤΡΡ με καχυποψία. Κατά την άποψή της, η πρωτοβουλία του Ομπάμα σχεδιάστηκε για να διευκολύνει τις Ηνωμένες Πολιτείες να στρέψουν την προσοχή τους στην Ασία με γνώμονα τον περιορισμό της δικής της ισχύος. Η ανακοίνωση αποχώρησης της Ουάσιγκτον από το TPP έγινε δεκτή από το υπουργείο Εξωτερικών της Κίνας με κάποια γενικά σχόλια ως προς τη σημασία του «ανοικτού, διαφανούς και αμοιβαία επωφελούς» ελεύθερου εμπορίου». Το Πεκίνο είχε ήδη αρχίσει να αναπτύσσει τη δική του ατζέντα πριν από τη νίκη του Τραμπ όσον αφορά την προώθηση της περιφερειακής συνεργασίας. Σε αυτή περιλαμβανόταν η ενδεχόμενη ίδρυση μιας Ζώνης Ελευθέρου Εμπορίου Ασίας – Ειρηνικού καθώς και μιας Περιφερειακής Οικονομικής Συνεργασίας. Η πρώτη αφορά την περιοχή Ασίας – Ειρηνικού και συζητείται σε επίπεδο APEC και η δεύτερη, η οποία είναι μικρότερη σε μέγεθος, είχε έλθει ως απάντηση της Κίνας στην προοπτική του ΤΡΡ.

Μετά την κατάρρευση του TPP, αρκετές ασιατικές οικονομίες αναζητούν εναλλακτικές λύσεις. Ακολούθως, τα σχέδια της Κίνας περί περιφερειακής ενοποίησης, ιδιαίτερα το δεύτερο από τα προαναφερθέντα, ίσως κερδίσουν έδαφος. Ωστόσο, κάποιες χώρες, όπως η Ινδία, παραμένουν επιφυλακτικές ως προς τα κίνητρα και τις εμπορικές πρακτικές της Κίνας. Αλλες όπως η Ιαπωνία ασκούν πίεση για εφαρμογή κανόνων που προβλέπονταν στο σχέδιο του Ομπάμα. Από μία άλλη οπτική γωνία, το Τόκιο προσπαθεί να κρατήσει το TPP ζωντανό, έτσι ώστε, αν αλλάξει γνώμη ο Τραμπ, να έχει ήδη σημειωθεί κάποια πρόοδος στις συνομιλίες μεταξύ των υπόλοιπων κρατών που συμμετέχουν στο σχήμα.

Σε κάθε περίπτωση η Κίνα προσπαθεί να ενισχύσει τη διεθνή της θέση ως εγγυήτρια της παγκοσμιοποίησης και του ελεύθερου εμπορίου και ως αντίπαλος του προστατευτισμού. Δεν είναι τυχαίο πως ο κινέζος πρόεδρος Σι Τζινπίνγκ ήταν ο κύριος ομιλητής στο Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ του Νταβός για πρώτη φορά και στην ομιλία του τόνισε τη σημασία της παγκοσμιοποίησης. Σε διάφορες περιπτώσεις κινέζοι αξιωματούχοι επανέλαβαν την εν λόγω θέση που παλαιότερα σίγουρα θα ξένιζε. Ο Σι έπραξε το ίδιο τόσο κατά τη διάρκεια της συνόδου των G20 στο Αμβούργο όσο και στην ετήσια συνάντηση των BRICS στη Σιαμέν.

Είναι, πάντως, πρόωρο να γίνεται λόγος για προβάδισμα της Κίνας ή για αναπλήρωση του ρόλου των Ηνωμένων Πολιτειών. Η κινεζική κυβέρνηση επικεντρώνεται περισσότερο σε κινδύνους και όχι σε ευκαιρίες. Το Πεκίνο εξελίχθηκε σε έναν οικονομικό κολοσσό που συνεχίζει να επωφελείται από την παγκοσμιοποίηση υπό την ηγεσία της Ουάσιγκτον. Ετσι, δεν επιθυμεί –για την ώρα –να αλλάξει αυτή η τάξη πραγμάτων. Παράλληλα, η όλη διαδικασία είναι εξαιρετικά πολύπλοκη και σε αυτή θα έχουν ιδιαίτερο ρόλο οι δυτικές αξίες αλλά και η μελλοντική εξέλιξη των σχέσεων Ηνωμένων Πολιτειών- Κίνας. Ο Τραμπ, που ίσως αφήνει ένα κενό πολιτικής στην Ασία, δεν εμφανίζεται συμβιβαστικός σε άλλα θέματα που άπτονται των διμερών σχέσεων. Η επίσκεψή του στην κινεζική πρωτεύουσα τον Νοέμβριο θα είναι καθοριστική προς την κατεύθυνση αυτή.

Ο δρ. Γιώργος Ν. Τζογόπουλος είναι ερευνητής στο ΕΛΙΑΜΕΠ