Πού έγινε η μεγαλύτερη απεργία στην Αθήνα την περίοδο της Κατοχής; Σε ποιο σημείο της οργανώθηκε η μεγαλύτερη αντιστασιακή διαδήλωση; Και πού συνέβη το πρώτο μεγάλο σαμποτάζ; Σημεία στο κέντρο της πόλης από τα οποία περνάμε οι περισσότεροι ίσως καθημερινά. Διασταυρώσεις δρόμων όπου έχουν γραφεί σημαντικά κεφάλαια της Ιστορίας και κτίρια οι ένοικοι ή εργαζόμενοι των οποίων τόλμησαν να προχωρήσουν σε κινήσεις κομβικές για την εξέλιξη της μεταπολεμικής ζωής. Κι όμως σήμερα, 70 και πλέον χρόνια μετά, σχεδόν κανείς δεν γνωρίζει τι μπορεί να συνέβη στην οδό Σταδίου στις 12 Απριλίου του 1942 ή πόσοι νεκροί έπεσαν στη συμβολή των οδών Πανεπιστημίου και Ομήρου το καλοκαίρι του 1943 από το πυροβόλο ενός γερμανικού στρατιωτικού οχήματος.
Ολες αυτές τις ιστορίες που έχουν βυθιστεί στη σκιά της λήθης έρχεται να βγάλει ξανά στο φως ο ιστορικός περίπατος που διοργανώνεται την Κυριακή στις 11.00 με αφετηρία τα Προπύλαια του Πανεπιστημίου Αθηνών. Και δεν είναι παρά μερικές μόνο απ’ όσες θα αποκαλυφθούν στη διαδρομή μιάμισης ώρας στο κέντρο της πόλης με θέμα «Αντίσταση και δωσιλογισμός στην κατεχόμενη Αθήνα», με οδηγό τον ιστορικό Μενέλαο Χαραλαμπίδη, ο οποίος είναι και ο επιστημονικός υπεύθυνος για το σύνολο των εκδηλώσεων «12 Οκτωβρίου 1944. Η Αθήνα Ελεύθερη», που διοργανώνονται για τρίτη χρονιά με αφορμή τη σημερινή επέτειο της απελευθέρωσης της πόλης από τους Γερμανούς. Ενας τέτοιος περίπατος άλλωστε έδωσε το έναυσμα για να αρχίσουν οι εκδηλώσεις τον Οκτώβριο του 2013. Η αθρόα συμμετοχή του κοινού, που επιζητά έναν ελκυστικό τρόπο προσέγγισης της Ιστορίας, με αποτέλεσμα τη συγκέντρωση έως και 2.000 ατόμων στους περιπάτους, ήταν που ώθησε στην οργάνωση πλέον ενός «μπουκέτου» εκδηλώσεων, οι οποίες διαρκώς διευρύνονται ως συνδιοργάνωση του Ιδρύματος της Βουλής, της Περιφέρειας Αττικής, του Δήμου Αθηναίων, των Γενικών Αρχείων του Κράτους και της ΕΡΤ.
Ελληνες κατάσκοποι
Η φετινή διαδρομή δεν είναι επανάληψη των προηγούμενων, χωρίς ωστόσο να λείπουν ορισμένες κομβικές στάσεις. Και μπορεί όσοι ακολουθήσουν την Κυριακή τον Μενέλαο Χαραλαμπίδη να μάθουν για τη δράση των ελληνικών SS μπροστά στο κτίριο της οδού Παπαρρηγοπούλου 3-5 στην Πλατεία Κλαυθμώνος ή να ακούσουν πληροφορίες για τις γερμανικές υπηρεσίες ασφαλείας και τους έλληνες πράκτορες και κατασκόπους όταν βρεθούν μπροστά στο κτίριο της οδού Σανταρόζα 3, αλλά δεν θα φύγουν χωρίς να γνωρίσουν την πρώτη μεγάλη απεργία στην κατεχόμενη Αθήνα και μια από τις μεγαλύτερες στην Ευρώπη όταν φτάσουν στην οδό Σταδίου 15. Εκεί στεγαζόταν η Τηλεφωνική Εταιρεία, στελεχωμένη με υπαλλήλους οι οποίοι βρέθηκαν στην πρωτοπορία των απεργιακών – αντιστασιακών κινητοποιήσεων των δημοσίων υπαλλήλων. Στις 3 Μαΐου 1944, κατά τη διάρκεια μιας απεργίας, γερμανοί στρατιώτες και Ελληνες των Ταγμάτων Ασφαλείας πραγματοποίησαν μπλόκο στο κτίριο. Με τη βοήθεια ενός υπαλλήλου – καταδότη συνελήφθησαν 200 άτομα και τέσσερις ημέρες αργότερα 15 εξ αυτών, μέλη του ΕΑΜ, εκτελέστηκαν στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής.
Η απεργία του ΕΑΜ
Μια ακόμη σημαντική στάση του περιπάτου βρίσκεται στη συμβολή των οδών Πανεπιστημίου και Ομήρου. Το ημερολόγιο έδειχνε 22 Ιουλίου 1943 όταν το ΕΑΜ προκήρυξε γενική απεργία και διαδήλωση με αφορμή την είδηση περί κινδύνου εισόδου Βουλγάρων στη Θεσσαλονίκη. Στη μεγαλύτερη αντιστασιακή αυτή διαδήλωση οι χιλιάδες συμμετέχοντες στη διασταύρωση των δύο δρόμων βρέθηκαν αντιμέτωποι με οδόφραγμα των γερμανικών αρμάτων μάχης, στρατού και ανδρών των ελληνικών Σωμάτων Ασφαλείας. Οι διαδηλωτές επιχείρησαν να σπάσουν τον κλοιό, όταν το γερμανικό πολυβόλο έσπειρε 15 νεκρούς και 60 τραυματίες.
Και βεβαίως η διαδρομή δεν ολοκληρώνεται αν δεν προηγηθεί μια βόλτα ώς το σημείο που συνέβη το πρώτο μεγάλο σαμποτάζ, επί των οδών Πατησίων και Γλάδστωνος όπου βρισκόταν η έδρα της ΕΣΠΟ (Εθνική Σοσιαλιστική Πατριωτική Οργάνωση), μια από τις κυριότερες ελληνικές φιλοναζιστικές οργανώσεις που επιχείρησε να στρατολογήσει Ελληνες για να πολεμήσουν κατά του σοβιετικού Κόκκινου Στρατού. Στις 20 Σεπτεμβρίου 1942, μέλη της αντιστασιακής οργάνωσης ΠΕΑΝ (Πανελλήνιος Ενωσις Αγωνιζομένων Νέων) τοποθέτησαν βόμβα ανατινάσσοντας το κτίριο. Από την έκρηξη σκοτώθηκε ο αρχηγός της ΕΣΠΟ Σπύρος Στεροδήμος. Λίγο αργότερα η οργάνωση διαλύθηκε κι η Ελλάδα υπήρξε η μοναδική ευρωπαϊκή κατεχόμενη χώρα η οποία δεν συγκρότησε εθελοντικά στρατιωτικά σώματα με τις στολές της γερμανικής Βέρμαχτ. Η προδοσία ενός χωροφύλακα οδήγησε στη σύλληψη και την εκτέλεση της ηγετικής ομάδας της ΠΕΑΝ.
Εναρξη ή λήξη πολέμου;
Για ποιον λόγο όμως στην Ελλάδα δεν γιορτάζαμε ώς τώρα την απελευθέρωση της Αθήνας –παρά μόνο με μια κατάθεση στεφάνου στο μνημείο του Αγνωστου Στρατιώτη –όπως συμβαίνει στην υπόλοιπη Ευρώπη, παρά μόνο την έναρξη του πολέμου (28η Οκτωβρίου); «Διότι η Ελλάδα είναι η μοναδική χώρα που κέρδισε τις δυνάμεις του Αξονα, οι οποίες γνώρισαν την πρώτη τους ήττα στα αλβανικά βουνά. Επρεπε να περάσουν δυο χρόνια για να ξαναηττηθούν στο Στάλινγκραντ. Ωστόσο δεν έχουμε λόγο να μη γιορτάζουμε και τη λήξη του πολέμου. Το ζήτημα είναι ότι στη δεύτερη περίπτωση θα έπρεπε να γίνει λόγος και για το ποιος αντιστάθηκε περισσότερο απέναντι στους Γερμανούς κι η λέξη ΕΑΜ ήταν απαγορευμένη στον δημόσιο λόγο έως και την πτώση της χούντας. Με αυτές τις εκδηλώσεις θέλουμε να συζητήσουμε με τον κόσμο όσα έμειναν τόσα χρόνια κάτω από το χαλί. Είναι ενδιαφέρον ότι στις εκδηλώσεις έρχονται άνθρωποι από όλο το πολιτικό φάσμα, εκτιμούν τη σκληρή επιστημονική τεκμηρίωση και ξαναέρχονται» λέει στα «ΝΕΑ» ο Μενέλαος Χαραλαμπίδης.
info
Το πλήρες πρόγραμμα στην ιστοσελίδα http://freeathens44.org
