Επίλογος παλιών αναμνήσεων

Είναι πραγματικά στενάχωρο κείμενα που όταν τα διάβαζες μεμονωμένα και σε διαφορετικές χρονικές περιόδους αισθανόσουν πραγματική απόλαυση, τώρα συγκεντρωμένα να αποκαλύπτουν αδυναμίες που θα ήταν αδύνατον άλλοτε να τις υποψιαστείς. Ιδιαίτερα στενάχωρο μάλιστα όταν πρόκειται για έναν πολύ σημαντικό πεζογράφο, όπως ο Χριστόφορος Μηλιώνης και το βιβλίο του «Απο-θέματα» που δημοσιεύτηκε λίγο καιρό μετά τον θάνατό του (ο Μηλιώνης πέθανε τον περασμένο Ιανουάριο και το βιβλίο εκδόθηκε τρεις μήνες αργότερα, τον Απρίλιο). Αν λάβουμε υπόψη μας ότι κείμενα πολύ σπουδαίων δημιουργών, όπως για παράδειγμα –αναφέρουμε μόνο πεθαμένους –του πεζογράφου Αγγελου Τερζάκη και του ποιητή Γιώργου Σεφέρη, που είχαν δημοσιευτεί αρχικά σε περιοδικά και εφημερίδες, όταν συγκροτήθηκαν σε τόμους δεν μειώθηκε στο ελάχιστο η σημασία τους, αντίθετα πολύ μεγαλύτερο θα έλεγε κανείς ότι είναι το ενδιαφέρον που προκαλούν σήμερα, μένεις κατάπληκτος με τον ευκαιριακό χαρακτήρα των «Απο-θεμάτων».

Τέσσερα στιγμιότυπα

Για παράδειγμα, δεν είναι δυνατόν να μας γίνεται γνωστός με το βιβλίο του Μηλιώνη ο ποιητής Μιχάλης Κατσαρός, με τέσσερα στιγμιότυπα που μας τον παρουσιάζουν ως ένα ιδιαίτερα γραφικό, sui generis άτομο –όπως άλλωστε και ήταν -, χωρίς να γίνεται η παραμικρή μνεία του έργου του, παρά μόνο μια ονομαστική αναφορά του ποιήματός του «Αντισταθείτε». Ή ακόμη σ’ ένα εκτενέστερο κείμενο για τον Δημήτρη Χατζή το δεσπόζον σημείο του (όσο κι αν τα σχετικά κείμενα στα περιεχόμενα του βιβλίου δεν σημειώνονται ως «μελετήματα» αλλά με την ένδειξη «μαρτυρίες») να είναι η «σύμπτωση» δύο πρόσωπα, όπως ο καπετάν Λευτέρης και ο μπαρμπα-Λάμπρος ο Κουφός, που διαδραματίζουν χαρακτηριστικό ρόλο στο βιβλίο του δημιουργού των «Ανυπεράσπιστων» που έχει τον τίτλο «Θητεία», να τα συναντούμε και στο βιβλίο του Χριστόφορου Μηλιώνη «Ακροκεραύνια». Κι αν για τον Μιχάλη Κατσαρό ή τον Δημήτρη Χατζή θα μπορούσε να υπάρξει μια εξήγηση για το λιποβαρές των κειμένων του Μηλιώνη, σχεδόν ακατανόητη φαίνεται η μεταχείρισή του όσον αφορά τον Αλέξανδρο Κοτζιά, έναν συγγραφέα άλλωστε που εκτιμά και θαυμάζει όσο ελάχιστους, η σχεδόν αποκλειστική αναφορά για τον δημιουργό της «Αντιποίησης αρχής» να έχει σχέση με την επισταμένη έρευνα των χώρων που πραγματοποιούσε ο τελευταίος προκειμένου να είναι όσο γίνεται πληρέστερη η μυθιστορηματική αναπαράστασή τους. Αναπόφευκτα να σκεφτεί κανείς πως αν ο Μηλιώνης δεν ήταν παρών σε ορισμένες από τις εδαφικές αυτοψίες του Κοτζιά, το κείμενό του δεν θα είχε τελικά γραφεί.

«Η δουλίτσα μας, ε;»

Γεγονός που δεν ισχύει για άλλα, εξίσου βιωμένα με τις αυτοψίες του Κοτζιά περιστατικά, όπως είναι ένα ταξίδι με τον σπουδαίο μεταφραστή και πεζογράφο Μήτσο Αλεξανδρόπουλο στην Ηπειρο, στην περιοχή της Μουργκάνας, γενέτειρα του Μηλιώνη, ή το πρωινό της 21ης Απριλίου του 1967 που τον βρίσκει καθηγητή στο Γυμνάσιο του Περισσού. Χωρίς να μπορείς να χαρακτηρίσεις τα ίδια τα περιστατικά ή μάλλον όσα συνδέονται μαζί τους ως συγκλονιστικά, είναι η ίδια η γραφή τους που τα απογειώνει ώστε θα γινόταν να τα λογαριάσεις και ως αποσπάσματα μιας ευρύτερης αφηγηματικής σύνθεσης. Ετσι όπως υπάρχει και στα δύο η «ασήμαντη» λεπτομέρεια που σώζει, στη «Μουργκάνα» για παράδειγμα «το λίγο ψωμί, τα τέσσερα βραστά αυγά και τα σκορδάκια του κήπου», με τα οποία οι θείοι του Μηλιώνη εφοδιάζουν τον ίδιο και τον Αλεξανδρόπουλο πριν φύγουν για την Καστάνιανη, ή στο κείμενο το γραμμένο για την 21η Απριλίου του 1967, με τον τίτλο «Γεγονός που έγινε», η ενσωμάτωση στην εξέλιξή του ενός περίεργου τύπου, «λες κι είχε ξεκολλήσει από γελοιογραφία του Ντωμιέ» που στεκόταν στον σταθμό του ηλεκτρικού Πευκάκια κι έλεγε με νόημα στους υποψηφίους να επιβιβαστούν στο τρένο: «Φοβούμαστε, ε; Η δουλίτσα μας, ε; Τα συμφέροντά μας, ε; Αλλά ο Χριστός δεν εφοβήθηκε…».

Φαμαγκούστα