Μπορεί να ξαναγραφεί ο Σαίξπηρ; Με μια δόση εμπνευσμένης ασέβειας βεβαίως, απαντά η αμερικανίδα ανατόμος της οικογενειακής ζωής Αν Τάιλερ. Η γεροντοκόρη Στρίγκλα μπορεί να μεταφερθεί στη σύγχρονη Βαλτιμόρη, αν και ίσως αντί για αρνάκι να μεταβληθεί σε μια ισορροπημένη γυναίκα με επίγνωση των βαθύτερων αναγκών της σ’ αυτή τη μεταφεμινιστική εποχή. Το πνεύμα του κειμένου μπορεί να ταξιδέψει μέσα από τους αιώνες, μας λέει ακόμη η συγγραφέας. Οι ανθρώπινες καταστάσεις μπορούν να επαναληφθούν, τηρουμένων πάντα των αναλογιών. Γιατί κατά βάθος δεν άλλαξαν και πολλά από τότε. Το ανθρώπινο αίτημα της ευτυχίας είναι πάντα παρόν, όσο ριζικά κι αν άλλαξαν τα κοινωνικά και τεχνολογικά δεδομένα. Η ζωή μπορεί να βιωθεί ως τραγωδία και εξίσου καλά ως κωμωδία. Η συζήτηση είναι βέβαια παλιά, τόσο παλιά όσο και η ανάγκη του ανθρώπου να λυτρωθεί διά του λόγου. Και θα συνεχίζεται εσαεί, όσο θα μεταφέρονται επί σκηνής οι έλληνες τραγικοί, θα ξαναγράφεται η «Οδύσσεια» και θα γίνονται αφιερώματα στον Σαίξπηρ. Οπως εδώ, στο πλαίσιο του Hogarth Shakespeare Project, ενός μεγάλου προγράμματος επαναγραφής έργων του για τα 400 χρόνια από τη γέννησή του, όπου έχουν ήδη καταθέσει τον οβολό τους η Μάρκαρετ Ατγουντ, ο Χάουαρντ Τζέικομπσον, η Ζανέτ Γουίντερσον κ.ά.

Η Αμερικάνα

και ο Ρώσος

Εν προκειμένω η Στρίγκλα (το Ξιδοκόριτσο) ονομάζεται Κέιτ Μπατίστα (η Κάθριν του Σαίξπηρ). Είναι κοντά στα τριάντα, πεπεισμένη εργένισσα, δουλεύει σε νηπιαγωγείο όχι με τους καλύτερους δυνατούς όρους (τα παιδάκια τη λατρεύουν όχι όμως και οι μεγάλοι, λόγω της ασυνήθιστης ευθύτητάς της) και κρατά μόνη της το οικογενειακό σπίτι. Η προσωπική της ζωή πάει κατά διαόλου και πρέπει να φροντίζει τα πάντα, από το μονότονο εβδομαδιαίο οικογενειακό μενού μέχρι τα φορολογικά και τη διατήρηση στον σωστό δρόμο της μικρότερης αδελφής της Μπάνι (η Μπιάνκα του Σαίξπηρ), μιας ωραιοπαθούς στα όρια της παραβατικότητας νεαράς. Μητέρα δεν υφίσταται και ο πατέρας της είναι ένας καλότροπος αφηρημένος επιστήμονας που, κλεισμένος στο εργαστήριό του στο Πανεπιστήμιο Τζον Χόπκινς, δουλεύει πάνω σε μείζονα βιολογικής/ ιατρικής κατεύθυνσης προγράμματα. Ενώ ωστόσο βρίσκεται κοντά σε μια ανακάλυψη που θα ανοίξει νέους δρόμους στην επιστήμη, κινδυνεύει να χάσει τον άξιο ρώσο βοηθό του, τον Πιοτρ (ο Πετρούκιος στον Σαίξπηρ) που λήγει η άδεια εργασίας του στη χώρα. Ο δρ Μπατίστα έρχεται τότε στην Κέιτ με μια ριζοσπαστική πρόταση: να παντρευτεί η κόρη του εικονικά τον αναντικατάστατο Πιοτρ ώστε ο επιστημονικός του συνεργάτης να παραμείνει στη χώρα για το καλό του ίδιου, της ιατρικής επιστήμης και των πασχόντων συνανθρώπων μας.

Αποκλίσεις και ασυνεννοησία

Ωραία όλα αυτά, αλλά πού εντάσσονται στο σχέδιο η ίδια η Κέιτ και οι ανάγκες της; Γιατί να θυσιαστεί και πάλι η ίδια; Τι απέγιναν τόσοι αγώνες για τη βελτίωση της θέσης της γυναίκας; Αλλά, πάλι, για ποια βελτίωση μιλάμε όταν η Κέιτ δεν έχει καριέρα, κοινωνικό κύκλο, ερωτική ζωή, εν ονόματι της ισότητας των φύλων; Η Τάιλερ θέτει τα ζητήματα υποδόρια, κομψά, συχνά ξεκαρδιστικά, με μια σειρά ευρηματικών επεισοδίων στη διαδικασία του κάπως άξεστου Ρώσου με την ατιθάσευτη Αμερικανίδα. Μήπως τελικά αυτά τα δύο ανθρώπινα όντα έχουν περισσότερα να πουν μεταξύ τους από όσα θα φανταζόταν αρχικά κανείς; Μήπως οι αρχικές πολιτισμικές αποκλίσεις και η φυσιολογική ασυνεννοησία λόγω του γλωσσικού χάσματος δεν είναι αξεπέραστα εμπόδια; Μήπως ένας άντρας και μια γυναίκα δεν είναι σε τελευταία ανάλυση κάτι παραπάνω από μια γυναίκα κι έναν άντρα; Μια σειρά επεισοδίων θα απομακρύνει ή κατά περίπτωση θα φέρει κοντύτερα τους ήρωές μας, ενώ δεν θα λείψει και μια πράξη οικο-πειρατείας, με την Μπάνι και τους φίλους της να κλέβουν τα ποντίκια από το εργαστήριο του δρος Μπατίστα εν ονόματι των δικαιωμάτων των ζώων. Το σύμπαν θα συμμαχήσει προκειμένου να μην επέλθει η συζυγική ένωση, αλλά ο έρωτας θα παρέμβει ως από μηχανής θεός για να λύσει όλα τα ζητήματα. Ολοι ή περίπου όλοι θα βγουν κερδισμένοι όπως μόνο σε μια καλοδουλεμένη κωμωδία μπορεί να συμβεί.

Φεμινιστικό μήνυμα

Μια μαστόρισσα στον χειρισμό οικογενειακών υποθέσεων

Στη σαιξπηρική εκδοχή ο Πετρούκιος αναφωνούσε ότι η Κάθριν του ήταν η ομορφότερη γυναίκα της χριστιανοσύνης. Εδώ ο Πιοτρ ανακαλύπτει ότι ακόμη και η αγαρμποσύνη της υποψήφιας συζύγου του την κάνει να μοιάζει με χορεύτρια φλαμένκο, ότι ακόμη και τα μαλλιά της που αποφεύγουν σαν τον διάολο το κομμωτήριο μπορούν να αποτελούν απαρχή ονειρικών ταξιδιών. Οι γύρω της φρικάρουν όταν τα λέει έξω από τα δόντια, αλλά ο Πιοτρ βλέπει τιμιότητα στη συμπεριφορά της, σταθερά σημεία αναφοράς από τα οποία μπορεί να πιαστεί σ’ αυτήν την άγνωστη κοινωνία όπου προσπαθεί να ενταχθεί. Με άλλα λόγια, ο Πιοτρ αγαπά την Κέιτ γι’ αυτό που είναι και όχι γι’ αυτό που δείχνει. Η Αν Τάιλερ εμφανώς διασκεδάζει ξαναγράφοντας έτσι τον Σαίξπηρ και ό,τι αυτός υπονοεί: ότι η ομορφιά είναι σχετική και ότι δεν χρειάζεται να καταφύγει μια γυναίκα στα παραδοσιακά εργαλεία του ξελογιάσματος για να γίνει ελκυστική. Με αυτή την έννοια περνά ένα κλασικό φεμινιστικό μήνυμα δίπλα ακριβώς στην παραδοσιακότερη πεποίθηση ότι κάθε θηλυκό απαιτεί και τον δαμαστή του. Σε κάθε περίπτωση ο πόλεμος των φύλων θα καταλαγιάσει, ο αχός της μάχης θα κατακαθήσει και το τοπίο των ανθρώπινων σχέσεων θα αναδειχθεί με όλη τη λάμψη του.

Η Τάιλερ αποδεικνύεται μαστόρισσα στον χειρισμό οικογενειακών υποθέσεων, ειδικά σε δυσλειτουργικά περιβάλλοντα όπως λέμε στις μέρες μας. Σε ό,τι αφορά την πολιτισμική ασυνεννοησία, βάζει τον Πιοτρ να αμφισβητεί την παλιά παροιμία (που παραπέμπει και στον τίτλο του βιβλίου) ότι πιάνεις περισσότερες μύγες με μέλι παρά με ξίδι. Και γιατί να θέλει κάποιος να πιάσει μύγες; διερωτάται ο επιστήμονας Πιοτρ. Ο οποίος, αιτιολογώντας την επιλογή του για την «όξινη» Κέιτ, θα μας θυμίσει μια άλλη παροιμία: «Φυλάξου από τους γλυκότροπους, γιατί η ζάχαρη δεν έχει καμιά διατροφική αξία». Ετσι είναι αν έτσι νομίζετε, θα έλεγε ο άλλος.

Anne Tyler

Το Ξιδοκόριτσο

The Hogarth Shakespeare Project

Mτφ. Αύγουστος Κορτώ

Εκδ. Μεταίχμιο 2016, σελ. 272

Τιμή: 16,60 ευρώ