«Ο Ουγκώ έβαζε τον ευρωπαίο πολίτη στο κέντρο»

Στην ιστορία της ευρωπαϊκής ενοποίησης, ο Ρομπέρ Σουμάν και ο Ζαν Μονέ αναφέρονται παγίως ως οι «πατέρες» της ιδέας. Οι εμπνευστές δηλαδή του Σχεδίου Σουμάν που προέβλεπε τη συγχώνευση της βαριάς βιομηχανίας της Δυτικής Ευρώπης για να επουλωθούν τα τραύματα Γερμανίας και Γαλλίας και να αμβλυνθούν μακροπρόθεσμα οι μεταξύ τους εντάσεις. Το Σχέδιο αυτό ήταν που οδήγησε το 1951 στη σύσταση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Ανθρακα και Χάλυβα, προάγγελο της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Ο πρώτος οραματιστής, ωστόσο, του κοινού ευρωπαϊκού οικοδομήματος προέρχεται από τον 19ο αιώνα και από ένα πεδίο καθόλου τεχνοκρατικό. Δεν είναι άλλος από τον μεγάλο εκπρόσωπο του γαλλικού ρομαντισμού Βίκτωρα Ουγκώ και τα «διαπιστευτήριά» του είναι ο «Υμνος στην Ενωμένη Ευρώπη», τον οποίο εκφώνησε στο Συνέδριο για την Ειρήνη, στις 21 Αυγούστου 1849 –έναν χρόνο μετά την Επανάσταση του Φεβρουαρίου, η οποία οδήγησε στη Β’ Γαλλική Δημοκρατία τερματίζοντας την Ιουλιανή Μοναρχία (1830-1848). Ηταν τότε άλλωστε που ο ίδιος εκλέχθηκε –με τη βοήθεια του Λέοντος Γαμβέτα –βουλευτής Παρισίων στη Συντακτική και ακόλουθα στη Νομοθετική Συνέλευση.

Το όραμα του Βίκτωρος Ουγκώ απέναντι στην απολυταρχική ήπειρο των μοναρχών συστήνει η παράσταση «Ουγκώ: μια ουτοπία» της Σοφίας Μαραθάκη που ανεβαίνει από σήμερα στη Μικρή Σκηνή της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση. Με τη μορφή ενός πολιτικού έργου –με τη συνοδεία μουσικής -, η σκηνοθέτρια ζωντανεύει μια περίοδο κατά την οποία «η δημοκρατία σκεπάστηκε με αίμα και η Ευρώπη κουράστηκε να κοιτάζει». «Ο Ουγκώ ήταν ένας συγγραφέας που μου άρεσε από μικρή ηλικία. Μια μέρα που μπήκα σ’ ένα βιβλιοπωλείο, βλέπω το βιβλίο του που δεν είχα ακούσει ποτέ ξανά για την ενωμένη Ευρώπη (σ.σ.: από τις εκδόσεις Ποικίλη Στοά). Το αγόρασα και όταν το διάβασα μου φάνηκε ενδιαφέρον το γεγονός πως ένας συγγραφέας του 19ου αιώνα αντιμετώπιζε το ίδιο ζήτημα με την εποχή που ζούμε σήμερα, στην οποία η Ευρώπη περνάει κρίση. Ακόμα, μου προκάλεσε χαρά που ιδανικά όπως η ελευθερία, η ισότητα υπήρχαν από τότε, αλλά συνειδητοποίησα το πόσο αργά προοδεύουμε ως ανθρώπινο είδος και κοινωνία. Ο Ουγκώ μιλούσε από τότε για την κατάργηση των συνόρων, για κοινό νόμισμα και τα θεωρούσε όλα αυτά εργαλεία για να εξυπηρετούν τον ευρωπαίο πολίτη, τον οποίο έβαζε στο επίκεντρο. Στον αντίποδα εμείς σήμερα τα έχουμε φετιχοποιήσει κι έχουμε γίνει εργαλεία τους, μιας και ο μέσος ευρωπαίος πολίτης δεν παίρνει αποφάσεις» τονίζει η Μαραθάκη.

ΝΙΤΣΕ ΚΑΙ ΜΑΛΑΠΑΡΤΕ. Η παράσταση αντανακλά την ιστορία μέσα από το λογοτεχνικό φίλτρο του συγγραφέα. Γι’ αυτό και η δραματουργία της συνδυάζει κείμενα του Ουγκώ με τον πύρινο λόγο του Φρίντριχ Νίτσε από τον «Ευρωπαϊκό μηδενισμό» (άλλος ένας στοχαστής που υποστήριζε το ευρωπαϊκό ιδεώδες σε πείσμα όλων των εθνικισμών) και τις σκέψεις του Κούρτσιο Μαλαπάρτε από το «Καπούτ», το αυτοβιογραφικό του έργο για τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Είναι όλα δοσμένα όμως με θεατρικούς όρους. «Προσπαθήσαμε να αντιμετωπίσουμε τα κείμενα θεατρικά, αλλά δεν επινοήσαμε πρόσωπα. Είναι μεταδραματικό θέατρο. Το κοινό δεν πρόκειται να παρακολουθήσει μια πλοκή αλλά την εξέλιξη της σκέψης του και το θυμικό του όπως πάει στην πορεία. Τα λόγια του δεν αντηχούν ποιητικά ούτε παίρνουμε απόσταση από αυτά, αλλά είναι σαν να τους συμβαίνει κάτι» επισημαίνει η δημιουργός.

Υιοθετώντας τη φόρμα άλλοτε ενός παράδοξου ορατορίου κι άλλοτε ενός καθωσπρέπει αστικού δείπνου που εκτρέπεται διαρκώς, ο πενταμελής θίασος, με όπλο τη σωματικότητα, τη μουσική και τη θεατρικότητα, ξετυλίγει μπροστά στα μάτια των θεατών το ρομαντικό όραμα του Ουγκώ. «Είναι πιο ρομαντικό το κομμάτι του σε σχέση με το ευρωπαϊκό όραμα που γνωρίσαμε τη δεκαετία του 1980 και στην πορεία λοξοδρομήσαμε. Εχουμε ακόμα την Ευρωπαϊκή Ενωση που υπερασπίζεται την ελευθερία και στρέφεται ενάντια στον ρατσισμό. Ομως η σημερινή ενωμένη Ευρώπη έχει πολλά πρόσωπα. Αυτή το θετικό, αλλά και το αντίθετο. Η αρχική ιδέα του Ουγκώ πέτυχε σε μεγάλο βαθμό μετά τον πόλεμο. Ωστόσο, ο κάθε θεατής θα κρίνει στην παράσταση αν υπάρχει σχέση με το σήμερα και αν πέτυχε ή όχι όλο αυτό» προσθέτει η Μαραθάκη.