Πέντε ταινίες για το 1917

Η Ιστορία γράφεται από τους νικητές, λένε πολλοί, και κάνουν λάθος. Γιατί τα γεγονότα που συντελέστηκαν μπορεί να μην αλλάζουν, το αποτύπωμα τους στον χρόνο όμως συνιστά έναν ζωντανό οργανισμό. Που μεταβολίζεται διαρκώς, κάνοντας τις δικές του, ατέρμονες προβολές στο παρόν και το μέλλον. Με αφορμή λοιπόν την Οκτωβριανή Επανάσταση, κοιτάζουμε πέντε, διαφορετικές μεταξύ τους ταινίες, που θεωρούμε πως το ειδικό τους βάρος προσθέτει ένα ξεχωριστό λιθαράκι σε αυτό το οικοδόμημα.

«Οκτώβρης», Ρωσία –1927

Η επιστροφή του Λένιν από την εξορία, το άμεσο κάλεσμα για σοσιαλιστική επανάσταση και όχι για στήριξη της προσωρινής κυβέρνησης, αλλά και την απάντηση των μπολσεβίκων στο πραξικόπημα του Κορνίλοφ, που δεν δίστασαν να στηρίξουν τον Κερένσκι απέναντι στον Κορνίλοφ, κάνοντας έτσι ακόμα πιο φανερή, μπροστά στα μάτια της εργατικής τάξης, την ανικανότητα της προσωρινής κυβέρνησης αλλά και για να πρωτοστατήσουν στην ήττα του αντιδραστικού στρατηγού. Την άνοιξη του 1927 η ΚΕ του Κομμουνιστικού Κόμματος και η «Sov-kino» ανέθεσαν στον Αϊζενστάιν τη δημιουργία κινηματογραφικής ταινίας για τη 10η επέτειο της Επανάστασης των μπολσεβίκων. Και ο Αϊζενστάιν τελειοποιεί αυτό που ο ίδιος αποκαλούσε «διανοητικό μοντάζ» σε μια ταινία γεμάτη εμβληματικές σκηνές όπως το σαμποτάζ των μπολσεβίκων εργατών που ξηλώνουν τις σιδηροδρομικές γραμμές για να μη φτάσουν στην Πετρούπολη τα αντιδραστικά στρατεύματα.

«Ο Λένιν τον Οκτώβρη», Ρωσία –1937

Επιστρέφοντας από τη Φινλανδία ο Λένιν φτάνει στην Αγία Πετρούπολη τον Οκτώβρη του 1917 και πρέπει να ανατρέψει την προσωρινή κυβέρνηση. Ο εργάτης Βασίλι αναλαμβάνει την προστασία του όσο οι μπολσεβίκοι ετοιμάζονται για την ένοπλη εξέγερση. Ο Λένιν διακηρύσσει τη νίκη της Επανάστασης και την ανάληψη της εξουσίας από τα σοβιέτ. Είναι η πρώτη φορά στα χρονικά του σοβιετικού κινηματογράφου, που μια μεγάλη ιστορική μορφή αποδιδόταν μέσα από την ερμηνεία ενός ηθοποιού. Γυρισμένη «κατά παραγγελία» του Στάλιν, σημαντική ταινία από κάθε άποψη, και σκηνοθετημένη μοναδικά από τον Μιχαήλ Ρομ, η ταινία ουσιαστικά άλλαξε την εικόνα του Λένιν, από απρόσωπη ιστορική φιγούρα σε καθημερινό άνθρωπο.

«Οι κόκκινοι», Αμερική –1981

Ο Γουόρεν Μπίτι απέδειξε περίτρανα πως εκτός από μεγάλος γόης, είναι και μεγάλος σκηνοθέτης, έστω κι αν όλες οι μέχρι σήμερα δημοσιευμένες βιογραφίες του υπερτονίζουν τη μεγάλη βοήθεια που είχε από τους –επίλεκτους –συνεργάτες του. Σημειώστε πως ο σκηνοθέτης προσπαθούσε να προσελκύσει παραγωγούς από τη δεκαετία του ’60. Κεντρικό θέμα, ο έρωτας του ιδρυτή του Αμερικανικού Κομμουνιστικού Κόμματος και συγγραφέα Τζον Ριντ («Δέκα μέρες που συγκλόνισαν τον κόσμο») και της Λουίζ Μπράιαντ, με φόντο τις κοινωνικές διεκδικήσεις στην Αμερική στην περίοδο 1915-1919 και τη μεγάλη Οκτωβριανή Επανάσταση στη Ρωσία. Ο Μπίτι έχασε 30 κιλά κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων και αρρώστησε με οξεία λαρυγγίτιδα κατά την ολοκλήρωσή τους, με αποτέλεσμα να μη δώσει συνεντεύξεις για την προώθηση της ταινίας. Η δε ταινία έλαβε 13 υποψηφιότητες για Οσκαρ και κέρδισε τρία: σκηνοθεσίας (Μπίτι), φωτογραφίας (Βιτόριο Στοράρο) και β’ ανδρικού ρόλου (Τζακ Νίκολσον –στον ρόλο του Ευγένιου Ο’ Νιλ).

«Δρ Ζιβάγκο», Μεγάλη Βρετανία –1965

Το απαγορευμένο στη Σοβιετική Ενωση βιβλίο του Μπορίς Παστερνάκ αποτέλεσε πρώτης τάξεως υλικό για τον μεγάλο Ντέιβιντ Λιν που ολοκλήρωσε μια από τις μεγαλύτερες επιτυχίες της καριέρας του, απογειώνοντας επίσης την καριέρα του Ομάρ Σαρίφ στον ρόλο του δρος Ζιβάγκο, ενός χειρουργού με πάθος για την ποίηση, τα χρόνια πριν από τη Ρωσική Επανάσταση και τα χρόνια που ακολούθησαν μετά. Ενδιαφέρουσα λεπτομέρεια: η ταινία αποτελεί παραγωγή του διάσημου Κάρλο Πόντι, ο οποίος αγόρασε τα δικαιώματα του βιβλίου το 1962 για έναν και μόνο λόγο: θεωρούσε πως ο χαρακτήρας της Λάρα ήταν ιδανικός για τη σύζυγό του Σοφία Λόρεν. Ο Ντέιβιντ Λιν αναγκάστηκε να του πει πως η Λόρεν ήταν «πολύ ψηλή» για να την ενσαρκώσει. Το 1998 το Αμερικανικό Ινστιτούτο Κινηματογράφου κατέταξε την ταινία στην 39η θέση στη λίστα με τις 100 καλύτερες ταινίες όλων των εποχών, ενώ αξέχαστο παραμένει το μουσικό θέμα του Μορίς Ζαρ.

«The great Utopia», Ελλάδα –2017

Εάν ο Σεργκέι Αϊζενστάιν ανασυνέθεσε θεαματικά την Οκτωβριανή Επανάσταση στον «Οκτώβρη», ο Φώτος Λαμπρινός επιχειρεί μια εκ νέου φιλμική αναδόμηση προκειμένου να αγγίξει, όσο γίνεται πιο πιστά, την ιστορική αλήθεια, σε ένα ντοκιμαντέρ που το παρακολουθείς καθηλωμένος από το πρώτο μέχρι το τελευταίο λεπτό. Πρώτον γιατί η αναδόμηση αυτή βασίζεται σε ένα αρχειακό υλικό που μοντάρεται με εντυπωσιακή μυθοπλαστική μαεστρία και δεύτερον γιατί ο σχολιασμός του σκηνοθέτη αναφέρεται φυσικά στο παρελθόν, φωτίζει όμως με τον τρόπο του και τον δρόμο προς το μέλλον, όπως οφείλει κάθε –σοβαρή –ιστορική μελέτη.