«Ζούμε σε δύο κόσμους ταυτόχρονα»

Το γνωστότερο έργο του Καζούο Ισιγκούρο είναι τα «Απομεινάρια μιας μέρας», το τρίτο από τα επτά μυθιστορήματα του ιαπωνικής καταγωγής Βρετανού που πήρε το Νομπέλ Λογοτεχνίας 2017 πριν από εννέα ημέρες. Στο μυθιστόρημα αυτό, που πήρε βραβείο Booker το 1990 και που έγινε ταινία το 1993 από τον Τζέιμς Αϊβορι με πρωταγωνιστές τον Αντονι Χόπκινς και την Εμα Τόμσον, ο Τζέιμς Στίβενς, μπάτλερ σε τεράστια οικία κυβερνητικού αξιωματούχου που είναι υπέρ της συνεννόησης με τους Ναζί (βρισκόμαστε στον Μεσοπόλεμο), κάνει απολογισμό τριάντα χρόνων απόλυτης αφοσίωσης στην υπηρεσία κάποιου άλλου και αναρωτιέται αν η ζωή του σπαταλήθηκε άδικα.

«Τοποθέτησα το μυθιστόρημά μου σε αυτή τη μυθική Αγγλία για να την απομυθοποιήσω καλύτερα» είχε πει σε παλιότερη συνέντευξή του στη «Λιμπερασιόν» ο Καζούο Ισιγκούρο. «Αυτού του είδους η νοσταλγία είναι ένα πολιτικό όπλο που διατηρούν οι συντηρητικοί και που τους χρησιμεύει για να επιχειρηματολογούν ότι αυτή η χώρα ήταν ωραία πριν έρθουν οι ξένοι, πριν το σύστημα των τάξεων τεθεί υπό αμφισβήτηση, πριν αυτή η γενιά της δεκαετίας του ’60 γίνει τόσο ανεκτική».

Ιδού λοιπόν γιατί τα «Απομεινάρια μιας μέρας» δεν είναι κάτι που μοιάζει με το «Downton Abbey», όπως λένε ορισμένοι. Είναι κριτική ενός παρελθόντος που κάποιους βολεύει να το εξιδανικεύουν, αλλά απέχει πολύ από την τελειότητα.

Ο Καζούο Ισιγκούρο είναι καθαρόαιμος Βρετανός και ας έχει γιαπωνέζικο αίμα. Γεννήθηκε το 1954 από ιάπωνες γονείς σε μια πόλη που σημαδεύτηκε από τον θάνατο και τα ανθρώπινα τερατουργήματα, το Ναγκασάκι. Ωστόσο ο ωκεανογράφος πατέρας του δέχθηκε μια θέση στο Λονδίνο την οποία και κράτησε, παρότι αρχικά προσωρινή, για πάντα. Ο Καζούο μεγάλωσε από έξι χρονών στην Αγγλία, τελείωσε το σχολείο εκεί, ταξίδεψε έναν χρόνο σε ΗΠΑ και Καναδά, επέστρεψε στην Αγγλία, πήρε πτυχίο Φιλολογίας και Φιλοσοφίας στο Κεντ, διέκοψε έναν χρόνο τις σπουδές του για να γράψει και έκανε κατόπιν μεταπτυχιακό σε κάτι που σήμερα θα το λέγαμε «δημιουργική γραφή» στο Πανεπιστήμιο της East Anglia. Δύο χρόνια αργότερα, που πήρε και τη βρετανική υπηκοότητα, είχε ήδη επιλέξει την αγγλική γλώσσα για γλώσσα των γραπτών του. Η ιαπωνική κουλτούρα δεν μπορεί παρά να τον επηρέασε, στο σπίτι μιλούσαν άλλωστε ιαπωνικά, έστω και αν πολλοί Ιάπωνες δεν τον γνώριζαν πριν από το Νομπέλ και πόνταραν μόνο στον Χαρούκι Μουρακάμι. Ισως λοιπόν η κριτική επιτροπή του Βραβείου Νομπέλ, που συνηθίζει να στέλνει και μηνύματα μέσα από τις επιλογές της, να θέλει να πει εμμέσως στη Βρετανία του Brexit ότι μέρος της σημερινής της δύναμης την οφείλει ακριβώς στις μείξεις και όχι στην απομόνωση.

Ο Ισιγκούρο, πάλι, έχει κάνει μείξεις και στο ίδιο του το έργο. Ξεκίνησε γράφοντας ρεαλιστικό μυθιστόρημα, το οποίο όμως σταδιακά το εμπλούτισε με στοιχεία του φανταστικού, αλλά και με άλλα είδη γραφής.

Στο «Μη μ’ αφήσεις ποτέ», το γνωστό και με τον αγγλικό του τίτλο «Never let me go» που επίσης έγινε ταινία (το 2010, με πρωταγωνίστρια την Κίρα Νάιτλι), χρησιμοποιεί μάλιστα έντονα ένα στοιχείο επιστημονικής φαντασίας με κλώνους, εμπόριο οργάνων και βιοτεχνολογία σε ένα περιβάλλον φοιτητικό. Ωστόσο και εκεί το σχέδιό του ήταν εξίσου λογοτεχνικό: «Στα “Απομεινάρια μιας μέρας” και στο “Τότε που ήμασταν ορφανοί” φιλοτέχνησα χαρακτήρες που ενσάρκωναν την τυφλή υπακοή ή τον φόβο του συναισθήματος. Εδώ πρόκειται για ένα πείραμα που αναδεικνύει την αντοχή και τις ικανότητες αντίστασης του ανθρώπου» είχε πει σε συνέντευξή του στο περιοδικό «Magazine Littéraire». Για να προσθέσει κάπου αλλού: «Το ντεκόρ είναι αυτό που αλλάζει στα βιβλία μου. Αλλά τα θέματα είναι πάντοτε ακριβώς τα ίδια».

Σε τριάντα γλώσσες

Τα βιβλία του κυκλοφορούν σε τριάντα γλώσσες και, βέβαια, και στα ελληνικά. Για πρώτη φορά είχε μάλλον εκδοθεί από τον Λιβάνη –η «Χλωμή θέα των λόφων», βιβλίο εξαντλημένο –και την Εστία –είχε εκδώσει το «Ενας καλλιτέχνης του ρευστού κόσμου». Αυτά είναι τα δύο πρώτα του βιβλία που είχαν προσεχθεί από την κριτική και που είναι τα μόνα που έχουν ιάπωνα πρωταγωνιστή. Ακολούθησαν αμέσως μετά τα «Απομεινάρια μιας μέρας». Οι εκδόσεις Καστανιώτη που τα έβγαλαν αρχικά παρακολούθησαν αρκετά τον συγγραφέα και εξέδιδαν τα βιβλία του, καθώς ο υπεύθυνος ξένης λογοτεχνίας, ο πρόωρα χαμένος Ανταίος Χρυσοστομίδης, είχε «μύτη» και κυνηγούσε μελλοντικούς νομπελίστες. Σήμερα βγαίνουν από τις εκδόσεις Ψυχογιός, που έχουν ήδη εκδώσει τον «Θαμμένο γίγαντα» (2015) και επανεξέδωσαν τα «Απομεινάρια μιας μέρας» ακριβώς την ημέρα της απονομής του Νομπέλ, δηλαδή στις 5 Οκτωβρίου 2017!