Μια εικοσαετία σχεδόν μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, η Δύση αντιμετωπίζει σειρά εσωτερικών και εξωτερικών προκλήσεων. Ρωσία και Κίνα, για διαφορετικούς λόγους, επιζητούν την αναθεώρηση του μεταψυχροπολεμικού status quo. Οι φιλελεύθερες δημοκρατίες είναι σε ύφεση και τα αυταρχικά καθεστώτα αρχίζουν να πολλαπλασιάζονται και εντός της Δύσης. Νομιμοποιούνται από τη διεξαγωγή εκλογών, αλλά καταπατούν το κράτος δικαίου.
Η παγκοσμιοποίηση έχει οξύνει τις ανισότητες. Η τεχνολογική επανάσταση δημιουργεί ένα νέο περιβάλλον τεχνολογικού αναλφαβητισμού και τεχνολογικής ανεργίας. Τα νέα κύματα μετανάστευσης δημιουργούν ανασφάλεια, δημογραφικό και πολιτισμικό πανικό. Η Δύση εμφανίζει σημάδια απώλειας στήριξης και, το κυριότερο, μια κρίση ηγεσίας και κρίση των ελίτ.
Οι δυτικές ελίτ είναι θύματα της δικής τους ύβρης. Της θριαμβολογίας και της αυταρέσκειας που εξέφρασαν στην αυγή του νέου κόσμου. Οταν η επικράτηση της φιλελεύθερης δημοκρατίας και του καπιταλισμού διαφημίστηκαν ώς το τέλος της ιστορίας. Και η διάδοσή τους σε κάθε γωνιά του πλανήτη ήταν θέμα χρόνου με όχημα την τεχνολογία. Το Lexus θα συναντούσε την ελιά, όπως έγραφε ο Τόμας Φρίντμαν.
Η θριαμβολογία έγινε ευφορία όταν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης συνέβαλαν στην αραβική Ανοιξη. Αυτό αποτέλεσε το αφήγημα μιας ολόκληρης βιομηχανίας υψηλής τεχνολογίας. Ο Μαρκ Ζάκεμπεργκ παρουσίασε το facebook ως εργαλείο διαφάνειας, διαλόγου και ελέγχου των κυβερνήσεων.
Η τεχνολογία, όμως, είναι αξιακά και ηθικά ουδέτερη. Μας είχε προειδοποιήσει ο Αϊνστάιν, χρησιμοποιώντας το παράδειγμα της πυρηνικής ενέργειας.
Σύντομα αρχίσαμε να διαπιστώνουμε τα προβλήματα από τη χρήση της τεχνολογίας για σκοτεινούς σκοπούς. Τρομοκράτες άρχισαν να χρησιμοποιούν το Διαδίκτυο για προσηλυτισμό και πολλαπλασιασμό της εμβέλειας της επιρροής τους. Απέκτησαν ευκολότερη πρόσβαση σε στοιχεία και πληροφορίες που ενίσχυσαν τις δυνατότητές τους στον ασύμμετρο πόλεμο. Η Ρωσία κατηγορείται για ευθεία ανάμειξη στις εκλογικές διαδικασίες των δυτικών δημοκρατιών μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.
Αλλά δεν είναι μόνο τα ακραία αυτά παραδείγματα. Τεχνολογικές εταιρείες – κολοσσοί έχουν πλέον πρωτοφανή πρόσβαση σε προσωπικά δεδομένα. Η Amazon γνωρίζει την καταναλωτική μας συμπεριφορά. Η Google τα ενδιαφέροντά μας στην απόκτηση γνώσεων. Και το facebook τον τρόπο και το αντικείμενο της επικοινωνίας μας. Η χειραγώγηση και η εκμετάλλευση των προσωπικών δεδομένων και πληροφοριών για τον προσπορισμό κέρδους αποτρέπει τις εταιρείες από τη χρήση φίλτρων. Κι έτσι τα προσωπικά δεδομένα μπορούν να αξιοποιηθούν για ποικίλους σκοπούς από ποικίλους χρήστες. Και δεν είναι μόνο η τρομοκρατία, η πορνογραφία, ο ρατσισμός και κάθε κήρυγμα μίσους και βίας. Είναι ο πληθωρισμός της κακοφωνίας του περιθωρίου που αποδιοργανώνει την κοινωνία.
Η επιστροφή της ιστορίας φέρνει το τέλος της θριαμβολογίας και της ανάγκης επιβίωσης της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Και μια από τις αναγκαίες προϋποθέσεις είναι ο δημοκρατικός έλεγχος της χρήσης των τεχνολογικών επιτευγμάτων.
Ο Κωνσταντίνος Αρβανιτόπουλος είναι καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής, πρώην υπουργός