Ανακάλυψε κι εσύ έναν Ρούμπενς, μπορείς!

Την ημέρα εκείνη είχε ρεπό κι έτσι αποφάσισε να επισκεφθεί με τη γυναίκα του και την κόρη του ένα από τα ιστορικά σπίτια της Γλασκώβης. Το τελευταίο διάστημα ήταν αρκετά κουρασμένος από το βάρος της τηλεοπτικής εκπομπής «Τα χαμένα αριστουργήματα της Βρετανίας», την οποία παρουσίαζε στο BBC4. Το βλέμμα ωστόσο του δρος Μπέντορ Γκροσβένορ δεν έλεγε να φύγει από ένα ανδρικό πορτρέτο που πλαισιωνόταν από κατσαρά μαλλιά.

«Αυτό το έργο φαινόταν να ξεχωρίζει. Μπορούσα να δω σε μερικές γωνίτσες που δεν ήταν επιζωγραφισμένες στοιχεία που θύμιζαν έντονα Ρούμπενς», λέει στο artsy.net. Αν και το έργο θεωρούνταν αντίγραφο, ήταν κρεμασμένο σε περίοπτη θέση, ψηλά, κοντά στο τζάκι. Ο Γκροσβένορ επέστρεψε την επομένη με ένα ζευγάρι κιάλια. Και πεπεισμένος ότι ο πίνακας κάτι κρύβει άρχισε να διαπραγματεύεται με τον Εθνικό Οργανισμό Προστασίας της Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Σκωτίας τον δανεισμό του, για να τον εξετάσει και να τον καθαρίσει. Στα μέσα Σεπτεμβρίου –πριν από ενάμιση μήνα δηλαδή –οι υποψίες του επιβεβαιώθηκαν. Ο διευθυντής της οικίας – μουσείο Ρούμπενς στην Αμβέρσα, Μπεν βαν Μπένεντεν, απεφάνθη όχι μόνο ότι το έργο είναι αυθεντικό, αλλά και σπάνιο: απεικονίζει τον Τζορτζ Βιλιέρζ, τον πρώτο δούκα του Μπάκιγχαμ, ο οποίος θεωρούνταν εραστής του βασιλιά της Σκωτίας Ιακώβου ΣΤ’ και Ιακώβου Α’ της Αγγλίας, μετά την ένωση των στεμμάτων Σκωτίας και Αγγλίας. «Οι ιστορικοί τέχνης γνώριζαν ότι υπήρχε ένα χαμένο πορτρέτο του Ρούμπενς, αλλά ποτέ ώς τώρα το συγκεκριμένο έργο δεν είχε δημοσιευθεί από κάποιον ειδικό ως έργο του συγκεκριμένου ζωγράφου. Αποτελεί ένα εξαιρετικό παράδειγμα του πώς μπορεί τα πράγματα να κρύβονται κάτω από τα μάτια μας και πόσα πολλά ακόμη είναι όσα περιμένουν να ανακαλυφθούν», λέει ο Γκροσβένορ, ο οποίος υποστηρίζει ότι ζούμε «δυνητικά στη χρυσή εποχή ανακάλυψης χαμένων πινάκων» σε δημόσιες συλλογές, εννοώντας έργα τέχνης που είχαν παραγνωριστεί.

ΡΑΦΑΗΛ ΚΑΙ ΡΟΝΤΕΝ. Η αλήθεια είναι ότι αρκετά έργα τέχνης των Μεγάλων Ζωγράφων ανακαλύφθηκαν μέσα στη χρονιά. Τον Ιούλιο εντοπίστηκαν στο Βατικανό δυο τοιχογραφίες που ώς τώρα θεωρούνταν έργα των μαθητών του Ραφαήλ, ενώ τελικά αποδείχθηκαν έργα του ίδιου του κορυφαίου δημιουργού. Τον Οκτώβριο στο Νιου Τζέρσεϊ ανακοινώθηκε ότι μια προτομή του Ναπολέοντα Βοναπάρτη που ήταν εκτεθειμένη εδώ και 80 χρόνια δεν ήταν παρά ένα επί πολλά χρόνια χαμένο έργο του Ογκίστ Ροντέν.

Υπάρχει μάλιστα μια κατηγορία έργων που «ανακαλύπτονται» σε μεγαλύτερο ποσοστό σε σχέση με άλλα: τα σχέδια ή οι μεγάλου μεγέθους ελαιογραφίες που είτε αποτελούν ημιτελείς σπουδές για άλλα μεγαλύτερα έργα ή είναι ολοκληρωμένοι πίνακες που μοιάζουν με ημίεργα λόγω του χαλαρού τρόπου με τον οποίο τα έχει δουλέψει ο δημιουργός τους. Το έργο του Ρούμπενς στη Γλασκώβη εντάσσεται σε αυτή την κατηγορία. Το πιθανότερο είναι ότι επρόκειτο για ένα σχέδιο που αργότερα συμπληρώθηκε από έναν άλλο καλλιτέχνη, ο οποίος θεώρησε ότι το βελτίωσε ή το ολοκλήρωσε. Το αποτέλεσμα ήταν το αρχικό έργο του Ρούμπενς να «εξαφανιστεί».

Η ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ. Πώς όμως εντοπίζονται σημαντικά έργα που έχουν πέσει στη λήθη και ξεχνιούνται ως ασήμαντα έχοντας χάσει την υπογραφή του δημιουργού τους; «Σε ορισμένες περιπτώσεις κάποιος διέθεσε λίγο επιπλέον χρόνο ή κοίταξε με προσοχή ένα σημείο πιο κοντά, είτε επειδή περνούσε δίπλα από το έργο, είτε επειδή εκείνη την περίοδο είχε εστιάσει σε ένα συγκεκριμένο εγχείρημα», λέει η Πέτρια Νομπλμ, προϊσταμένη του τμήματος συντήρησης του Rijksmuseum στο Αμστερνταμ, η οποία ειδικεύεται σε έργα ολλανδών ζωγράφων του 17ου αιώνα.

Η τεχνολογία είναι εκείνη που έχει παίξει καταλυτικό ρόλο στην αποκάλυψη «εξαφανισμένων» έργων τέχνης. Οι μακροακτίνες φθορισμού, για παράδειγμα, είναι ένα μη επεμβατικό εργαλείο που επιτρέπει στους ειδικούς να σαρώσουν την επιφάνεια ενός πίνακα και να συλλέξουν δεδομένα από τις χρωστικές ουσίες χωρίς καν να αγγίξουν το έργο τέχνης. Σημαντική βοήθεια παρέχει και η ανάπτυξη της έρευνας της δενδροχρονολόγησης, η οποία επιτρέπει στους ερευνητές να είναι περισσότερο ακριβείς σχετικά με τη χρονιά γέννησης ενός έργου τέχνης.

Υπάρχει κι ένας άλλος λόγος που δεν σχετίζεται τόσο με την υψηλή τεχνολογία: η βρωμιά. Ο Ρούμπενς, για παράδειγμα, που ανακάλυψε ο Γκροσβένορ, είχε συσσωρευμένη σκόνη χρόνων και το βερνίκι του είχε σκουρύνει. Ο ίδιος λόγος είχε «εξαφανίσει» μια αυτοπροσωπογραφία του Ρέμπραντ που «ανακαλύφθηκε» το 2014 στο Μπάκλαντ Αμπεϊ στη Νοτιοδυτική Αγγλία. Μερικές φορές ωστόσο, τα απαραίτητα εργαλεία για την αποκάλυψη ενός αριστουργήματος που παραμένει αθέατο στο ευρύ κοινό είναι ακόμη πιο στοιχειώδη. Ενας καλός φακός είναι απαραίτητος και για τα έργα που κρέμονται ψηλά ένα ζευγάρι κιάλια μπορεί να κάνει τη διαφορά», λέει ο Γκροσβένορ. Και για να ανακαλύψει έναν Ρούμπενς, κάτι θα ξέρει.