Πριν καλά καλά ολοκληρωθεί η πρώτη προεδρική θητεία του, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν θα έχει κυβερνήσει την Τουρκία περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον ηγέτη της. Από την άνοδό του στην εξουσία –το 2003 ως πρωθυπουργός –μέχρι σήμερα έχει αναμετρηθεί, αιματηρές διαδηλώσεις πολιτών εναντίον του, αποκαλύψεις διαφθοράς συνεργατών του, μια απόπειρα πραξικοπήματος και κρίσεις σε διμερείς σχέσεις. Στο διάστημα αυτό, ο τούρκος οικονομολόγος και πολιτικός αναλυτής Αχμέτ Ινσέλ παρακολουθεί την πορεία της Τουρκίας από τη θέση του διευθυντή του Οικονομικού Τμήματος του Πανεπιστημίου Γαλατάσαραϊ, του αντιπροέδρου του Πανεπιστημίου Paris I Panthéon-Sorbonne, του συνιδρυτή του εκδοτικού οίκου Iletişim, του υπέρμαχου της αναγνώρισης της Γενοκτονίας των Αρμενίων, αλλά και του αρθρογράφου της «Cumhuriyet». Και στο βιβλίο του «Η νέα Τουρκία του Ερντογάν: από το δημοκρατικό όνειρο στην αυταρχική εκτροπή» (εκδ. Διάμετρος, μτφ. Ρίτα Κολαΐτη) ερμηνεύει πώς το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) έγινε κυρίαρχο, αλλά και τις υπόλοιπες αντιφάσεις και τα παράδοξα της σύγχρονης τουρκικής ιστορίας.
Το βιβλίο σας έχει επαινεθεί γιατί εξηγεί στον δυτικό αναγνώστη τη σύγχρονη Τουρκία. Ποιες είναι οι μεγαλύτερες παρανοήσεις της Δύσης;
Ο δυτικός Τύπος είναι πολύ καλύτερα ενημερωμένος σήμερα, παρά προ είκοσι ετών. Ασφαλώς και υπάρχουν στερεότυπα κοινής γνώμης. Νομίζω, το πιο ισχυρό είναι εκείνο που θεωρεί την Τουρκία αραβική χώρα. Οι τούρκοι μουσουλμάνοι, στη συντριπτική τους πλειονότητα, δεν αισθάνονται κοντά στα αραβικά έθνη, παρά τις προσπάθειες του Ερντογάν.
Η ρητορική του Ερντογάν εναντίον της Ευρώπης και της Γερμανίας θεωρείται ότι απευθύνεται κυρίως στο εσωτερικό. Βλέπετε ανεπανόρθωτη βλάβη στις τουρκογερμανικές σχέσεις;
Aπευθύνεται ασφαλώς στο εσωτερικό. Ενεργοποιεί την εθνικιστική έξαρση που βρίσκεται βαθιά ριζωμένη στον τουρκικό πληθυσμό, αλλά παράλληλα ένα μέρος των υποστηρικτών του στη μεσαία τάξη και στους επιχειρηματίες ανησυχεί για τις επιπτώσεις αυτής της έντασης. Γνωρίζουν καλά ότι η Γερμανία και η ΕΕ είναι αναντικατάστατες για την τουρκική οικονομία και τις επιχειρήσεις τους. Οι σχέσεις ανάμεσα στη Γερμανία και την Τουρκία δύσκολα θα επανέλθουν στο επίπεδο που βρίσκονταν πριν από μερικά χρόνια, χωρίς δημόσια συγγνώμη εκ μέρους του. Κανείς γερμανός πολιτικός δεν πρόκειται να ξεχάσει τις πρόσφατες κατηγορίες του εναντίον τους.
Πώς εξηγείται ότι ένα μεγάλο μέρος της τουρκικής κοινωνίας εγκρίνει τις πολιτικές του Ερντογάν;
Η εκλογική υποστήριξη στον Ερντογάν καλύπτει περίπου το μισό της κοινωνίας. Τρεις παράγοντες συνεργούν: πρώτον, μια λαϊκή υποστήριξη που συνεχίζεται με την ανάμνηση της περιόδου ανάπτυξης του 2000 και οικονομικές ενισχύσεις ή ενισχύσεις σε είδος για τους πιο περιθωριοποιημένους. Μια κοινωνική και αναπτυξιακή πολιτική που μείωσε αισθητά το ποσοστό της απόλυτης φτώχειας, παρότι οι ανισότητες αυξάνονται πάλι. Δεύτερον, περίπου το ένα τέταρτο της κοινωνίας είναι πολύ ευαίσθητο στην ολοένα και πιο ισλαμική ρητορική του Ερντογάν. Τρίτον, εδώ και μερικά χρόνια ο Ερντογάν έχει παντελώς εγκαταλείψει το σχέδιο επίλυσης του Κουρδικού μέσω διαπραγματεύσεων και έχει δημιουργηθεί ένας συνασπισμός πολύ εθνικιστικός με την υποστήριξη της Ακρας Δεξιάς του MHP και στοιχείων του βαθέος εθνικιστικού κράτους.
Προβλέπετε όξυνση στις ελληνοτουρκικές σχέσεις;
Ως προς την Ελλάδα η Τουρκία δεν έχει κάποιο ισχυρό συμφέρον να κλιμακώσει την ένταση. Οι εντάσεις με τις ΗΠΑ, την ΕΕ, το Ιράν, τη Ρωσία, τους Κούρδους του Ιράκ και της Συρίας είναι αρκετές. Αλλά κάπου κάπου η κυβέρνηση θέλει να δείξει ότι δεν έχει ξεχάσει τις αξιώσεις της επί της υφαλοκρηπίδας του Αιγαίου και τα τουρκικά καταδιωκτικά κάνουν τις καθιερωμένες εξόδους τους. Αντίθετα, μια επιδείνωση της κυπριακής διένεξης, ιδίως στο ζήτημα της αξιοποίησης των αποθεμάτων αερίου, θα μπορούσε να οδηγήσει σε διπλωματικές ή στρατιωτικές εντάσεις μεταξύ των δύο χωρών. Δυστυχώς από το δόγμα «μηδενικά προβλήματα με τους γείτονες», η Τουρκία πέρασε σε κατάσταση πολλών προβλημάτων με όλους τους γείτονες. Η Τουρκία θυμίζει καράβι με καπετάνιο που δεν ξέρει προς τα πού να πάει, αλλά θέλει να κρατήσει το τιμόνι στα χέρια του όσο μπορεί.
Η παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Τουρκία συνεχίζεται. Υπάρχουν δυνάμεις που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε δημοκρατικό δρόμο;
Σήμερα οι μισοί ψηφοφόροι υποστηρίζουν το καθεστώς Ερντογάν. Η κύρια δύναμη που μπορεί να αντιταχθεί στην αυταρχική εκτροπή της εξουσίας είναι η αντιπολίτευση. Το πρόβλημα είναι ότι πίσω από τον Ερντογάν και το κόμμα του AKP υπάρχει ένα πολύ ισχυρό μπλοκ που εκπροσωπεί το 40% με 50% των ψηφοφόρων, ενώ απέναντί του δεν υπάρχει κάτι αντίστοιχο. Η αντιπολίτευση είναι χωρισμένη σε τρία στρατόπεδα: την κεμαλική Κεντροαριστερά γύρω από το κόμμα CHP, το αριστερό φιλοκουρδικό κόμμα HDP και την εθνικιστική Ακροδεξιά. Η μεγάλη δύναμη του Ερντογάν απορρέει από το γεγονός ότι κατόρθωσαν να απορροφήσουν όλα τα κόμματα και τα πολιτικά ρεύματα που βρίσκονταν στα «δεξιά» της πολιτικής σκηνής.
Για την Κύπρο
«Αποχώρηση του στρατού σημαίνει ήττα»
Θεωρείτε ότι υπάρχει δυνατότητα νέωνσυνομιλιών για το Κυπριακό; Ενδιαφέρεταιο Ερντογάν για εξεύρεση λύσης;
Πιστεύω ότι δεν υπάρχουν πλέον πιθανότητες νέων συνομιλιών μεταξύ Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων βραχυπρόθεσμα ή μεσοπρόθεσμα. Οι συζητήσεις μεταξύ των κ.κ. Αναστασιάδη και Ακιντζί πήγαν πολύ μακριά και είδαμε πολύ καθαρά ποια είναι τα άλυτα προβλήματα. Η ελληνική πλευρά έχει δυσκολίες να αποδεχθεί τη δημιουργία μιας αληθινής συνομοσπονδίας ισότιμης ως προς τα δικαιώματα, και η τουρκική πλευρά δεν θέλει να απολέσει τις στρατιωτικές εγγυήσεις και την προστασία της Τουρκίας. Εξάλλου είναι περισσότερο η Τουρκία που δεν θέλει να χάσει τα προνόμια στη Βόρεια Κύπρο, παρά οι Τουρκοκύπριοι. Για τις τουρκικές κυβερνήσεις, η στρατιωτική αποχώρηση από τη Βόρεια Κύπρο ισοδυναμεί με ήττα. Κάθε φορά που η επίλυση του Κυπριακού εμφανίζεται στον ορίζοντα, οι τούρκοι εθνικιστές της Δεξιάς και της Αριστεράς φωνάζουν ενωμένοι για προδοσία του αίματος που χύθηκε από τούρκους στρατιώτες στην Κύπρο και των ιστορικών δικαιωμάτων της Τουρκίας. Οι αντιδράσεις των εθνικιστών στην Ελλάδα δεν είναι λιγότερες. Επρεπε να σπεύσουν εκπρόσωποι του ΑΚΕΛ στην Αθήνα για να ηρεμήσουν την εθνικιστική έξαψη μέρους του ΣΥΡΙΖΑ και ιδίως του έλληνα υπουργού Εξωτερικών, όταν οι διαπραγματεύσεις είχαν πάρει μια πολύ θετική τροχιά. Και το ταξίδι των εκπροσώπων του ΑΚΕΛ στην Αθήνα δεν ήταν ιδιαίτερα αποτελεσματικό, αν δει κανείς ότι δεν μεταβλήθηκε η στάση του έλληνα υπουργού.
Ahmet Insel
Η νέα Τουρκία
του Ερντογάν
Από το δημοκρατικό όνειρο στην αυταρχική εκτροπή
Μτφ. Ρίτα Κολαΐτη
Εκδ. Διάμετρος, 2017, σελ. 247
Τιμή: 16 ευρώ
