Πού κόπηκε το πρώτο χρυσό νόμισμα στην Ευρώπη;

Μπορεί ο Κροίσος να έμεινε στην Ιστορία ως ο τελευταίος βασιλιάς της Λυδίας που γλίτωσε από την πυρά χάρη σε θεόσταλτη βροχή την ώρα που αναφωνούσε του όνομα του Σόλωνα αναγνωρίζοντας ότι δεν ήταν ο ευτυχέστερος άνθρωπος του κόσμου, όπως πίστευε. Πόσοι όμως γνωρίζουν ότι έγραψε και μια σπουδαία σελίδα στην οικονομική ιστορία εισάγοντας τον διμεταλλισμό, την ταυτόχρονη έκδοση χρυσών και αργυρών νομισμάτων τον 6ο αιώνα π.Χ., πρακτική που καταργήθηκε μόλις τον 19ο αιώνα με την κυκλοφορία των χαρτονομισμάτων; Κι αν ο Κροίσος έκοψε το πρώτο χρυσό νόμισμα στις Σάρδεις –διότι ώς τότε τα νομίσματα ήταν από ήλεκτρο, δηλαδή από φυσικό κράμα χρυσού και αργύρου που αφθονούσε στον Πακτωλό ποταμό της Δυτικής Μικράς Ασίας –ποιος ήταν ο βασιλιάς που κυκλοφόρησε το πρώτο χρυσό νόμισμα επί ευρωπαϊκού εδάφους; Απεικόνισε τον εαυτό του να χαιρετά το πλήθος και έγινε ένας από τους πρώτους θνητούς που εμφανίστηκαν στην επιφάνεια ενός μεταλλικού μέσου οικονομικής συναλλαγής. Oι απαντήσεις βρίσκονται αποτυπωμένες σε 85 αρχαία νομίσματα που ανήκουν στη Συλλογή της Alpha Bank –την αφρόκρεμα ίσως των 11.000 που διαθέτει συνολικά η τράπεζα.

Μικροί μεταλλικοί δίσκοι που με την πρώτη ματιά μπορεί να μοιάζουν πληκτικοί. Είναι, όμως, φορτωμένοι με ενδιαφέρουσες ιστορίες που συνδυάζονται με την καθημερινότητα των ανθρώπων που τους χρησιμοποιούσαν. Και με ιδιαιτέρως ευφάνταστο τρόπο οι πρωταγωνιστές τους –χελώνες και χταπόδια, κουκουβάγιες και αχηβάδες, θεοί, ήρωες και βασιλείς –δραπετεύουν από το μέταλλο, μεγεθύνονται, αλλάζουν υλικό, αποκτούν τρεις διαστάσεις, βρίσκουν το άλλο τους εγώ σε 159 πήλινα αγγεία και ειδώλια, σε μαρμάρινα και χάλκινα αγαλμάτια, αλλά και σε χρυσά κοσμήματα και αποκαλύπτουν όλα όσα δεν ξέραμε για εκείνους.

Ολα τούτα είναι μερικά μόνο από όσα συμβαίνουν στην έκθεση «Χρήμα, σύμβολα απτά στην αρχαία Ελλάδα» που συνδιοργανώνεται από το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης και τη Νομισματική Συλλογή της Alpha Bank με τη συμμετοχή 32 μουσείων –ανάμεσά τους, το Λούβρο, το Βρετανικό, της Νάπολης και του Τάραντα –σε επιμέλεια του διευθυντή του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης και καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Κρήτης Νίκου Σταμπολίδη, του επιμελητή του μουσείου Γιώργου Τασούλα και της επιμελήτριας της νομισματικής συλλογής της Alpha Bank Δήμητρας Τσαγκάρη.

Κομμάτια μετάλλου τόσο μικρά που μπορούν εύκολα να χαθούν στην παλάμη και με δυσκολία περιεργάζεται το βλέμμα. Νομίσματα –από το ρήμα νέμω, δηλαδή μοιράζω –που συνδέθηκαν ήδη από τον Αριστοτέλη με τον όρο χρήμα, που σημαίνει την περιουσία. Αντικείμενα που σήμερα αντιμετωπίζουμε ως έργα τέχνης παραβλέποντας πως η παρουσία τους δεν περιορίζεται στην οικονομική διάσταση. Και που κάτω από τον χαμηλό φωτισμό στον χώρο περιοδικών εκθέσεων του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης και μέσα από τις προθήκες ανακαλύπτουμε πως μόνο δύο όψεις δεν έχουν.

ΧΕΛΩΝΕΣ ΚΑΙ ΚΡΟΚΟΔΕΙΛΟΙ. Αρκεί να περιεργαστούμε το κομπόδεμα που άφησε πίσω της μια πόρνη που εργαζόταν σε ταβέρνα της Δήλου όταν πυρπολήθηκε το 69 π.Χ. από επιδρομή πειρατών. Τουλάχιστον 120 νομίσματα –στην έκθεση παρουσιάζονται δέκα εξ αυτών –που δείχνουν πως πληρωνόταν και σε συνάλλαγμα, καθώς η προέλευσή τους είναι από την Πέργαμο ώς την Κέρκυρα κι από τη Μακεδονία ώς τη Ρώμη. Να σταθούμε στη μάζα με τα 16 καμένα δαχτυλίδια –ανάμεσά τους ένα από υαλόμαζα με παράσταση του Ηρακλή ως αιχμαλώτου από τον Ερωτα –που ενδέχεται να ήταν δεμένα μαζί ή να ήταν τοποθετημένα σε μια μπιζουτιέρα χωρίς κανείς να μπορεί να απαντήσει αν ήταν δώρα προς την πόρνη για τις υπηρεσίες της ή ενέχυρα. Να παρατηρήσουμε τα μοτίβα που κοσμούν τα μικρά νομίσματα και να διαπιστώσουμε ότι δεν είχαν επιλεγεί τυχαία για τη συγκεκριμένη θέση. Η χελώνα σφράγισε το πρώτο ελληνικό νόμισμα επειδή οι θαλάσσιες χελώνες αφθονούν ακόμη και σήμερα στο νησί της Αίγινας όπου κυκλοφόρησε. Ο κροκόδειλος –το ιερό σύμβολο της Αιγύπτου στα ρωμαϊκά χρόνια –πρωταγωνιστεί στο νόμισμα που έκοψε ο πρίγκιπας της Νουμιδίας (σημερινή Αλγερία) Ιόβας Β’ και ο οποίος εν συνεχεία μετακόμισε στη Μαυριτανία (Μαρόκο). Το σταφύλι που αφθονεί στην Κρήτη εμφανίζεται στις κοπές των κρητικών πόλεων. Και να δούμε τα συγκεκριμένα μοτίβα και θέματα να εμφανίζονται σε γοητευτικές μινιατούρες –όπως το σύνταγμα ενός κροκόδειλου με έναν πυγμαλίωνα από μολυβδούχο υάλωμα –ή ακόμη και απανθρακωμένα, όπως το σταφύλι από την Ελεύθερνα.

Συναλλαγές, εμπόριο, τέχνη, Ιστορία, διακίνηση ιδεών, προπαγάνδα, κοινωνία, τράπεζες, όλα έχουν τη θέση τους στην κομψή αυτή έκθεση που ανάμεσα σε άλλα αποκαλύπτει άγνωστες στο ευρύ κοινό πτυχές για τον Φίλιππο Β’ της Μακεδονίας –τον πατέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου –που χάρη στα μεταλλεία του Παγγαίου εξέδωσε το πρώτο χρυσό νόμισμα σε ευρωπαϊκό έδαφος, απεικόνισε στην επιφάνειά τους ιστορικά γεγονότα, αλλά και τον εαυτό του, ως ιππέα, άοπλο και έφιππο να φορά καπέλο για τον ήλιο (καυσία) και να χαιρετά το πλήθος.