Το πολλαπλό είδωλο του Πολ Γκογκέν

Ενα ταλέντο που άφησε ανεξίτηλη τη σφραγίδα του στην ιστορία της τέχνης, επηρεάζοντας ακόμη και τον μεγάλο του 20ού αιώνα Πάμπλο Πικάσο, αν και έζησε κάμποσα χρόνια εγκλωβισμένος σε μια θέση χρηματιστή, δίπλα σε μια σύζυγο που αντιμετώπιζε το πάθος του για τη ζωγραφική ως χόμπι και σε πεθερικά που τον θεωρούσαν ανεπαρκή για οικογενειάρχη; Ενας μποέμ τύπος, που δεν στέριωνε σε κανένα μέρος, διατηρούσε σεξουαλικές σχέσεις με ανήλικες και τις μόλυνε με σύφιλη, όπως υποστηρίζουν οι πολέμιοι της βιογραφικής (ή μήπως αγιογραφικής;) ταινίας που βγήκε πριν από λίγο καιρό σε ευρωπαϊκούς κινηματογράφους; Σε κάθε περίπτωση, πάντως, είναι εδώ και δυο χρόνια ο δημιουργός του ακριβότερου πίνακα όλων των εποχών, του έργου «Πότε θα παντρευτείς;», το οποίο άλλαξε χέρια σε ιδιωτική συναλλαγή προς 300 εκατ. δολάρια.

Και είναι εκείνος στον οποίον είναι αφιερωμένη η μεγάλη έκθεση που φιλοξενείται στο Γκραν Παλέ του Παρισιού, 169 χρόνια μετά τη γέννησή του, υπό τον τίτλο «Γκογκέν, ο αλχημιστής». Τίτλος που θα μπορούσε ως ομπρέλα να χωρά τα πολλά διαφορετικά πρόσωπα του αυτοδίδακτου καλλιτέχνη, το όνομα του οποίου έχει ταυτιστεί με τον μετα-ιμπρεσιονισμό και τις καλλονές από την Ταϊτή. Πίνακες, κεραμική, γλυπτά, αντικείμενα, χαρακτικά και σχέδια –συνολικά περισσότερα από 230 εκθέματα –μαζί με τις πρώτες ύλες και την ανάδειξη των τεχνικών που χρησιμοποιούσε, συνθέτουν την ιδιαίτερη αυτή έκθεση, η οποία έκανε το ντεμπούτο της το καλοκαίρι στο Ινστιτούτο Τεχνών στο Σικάγο (συμπαραγωγός της έκθεσης μαζί με τα Μουσεία Ορσέ και Ορανζερί) και φρεσκαρισμένη, αλλά και εμπλουτισμένη, υποδέχεται τώρα τους φιλότεχνους επί ευρωπαϊκού εδάφους.

Σκοπός της είναι να διερευνήσει την ικανότητα του Γκογκέν να πειραματίζεται και να μεταμορφώνει τα υλικά, σπάζοντας διαρκώς τα όρια και δοκιμάζοντας τις δυνατότητες των μέσων, αλλά και τις δικές του. Αναδεικνύει παράλληλα το παραγνωρισμένο κομμάτι της καλλιτεχνικής του παραγωγής, εστιάζοντας στην τάση του ως άλλος αλχημιστής να μετατρέπει μέσω του αυτοσχεδιασμού τα πλέον χρηστικά αντικείμενα σε έργα τέχνης.

Και για να το πετύχουν οι επιμελήτριές της –Κλερ Μπερναρντί και Οφελί Φερλιέ Μπουά –έχουν δημιουργήσει έξι ενότητες στις οποίες ο επισκέπτης γνωρίζει την περιπέτεια του Πολ Γκογκέν με το σχήμα, τη σχέση του με τον χώρο και τη λειτουργία της φύσης ως εργαστήριό του, το ταξίδι του στον κόσμο των συμβόλων, τον ρόλο των τροπικών παραδείσων που επισκέφθηκε, στον τρόπο που απέδωσε στα έργα του την εξερεύνηση της ανθρώπινης φύσης, την αφομοίωση των μύθων που άκουσε, αλλά και τη διαμόρφωση της προσωπικής του μυθολογίας, και τελικά το δικό του ιδανικό περιβάλλον, όπως το οραματίστηκε μετά τις εμπειρίες μιας ζωής και το οποίο αποτελεί ένα από τα εντυπωσιακότερα σημεία της έκθεσης: μια ψηφιακή απόδοση του σπιτιού και του εργαστηρίου του ζωγράφου, των χώρων δηλαδή που αποτελούσαν το προσωπικό του καταφύγιο, αν όχι τον παράδεισό του.

«Η τέχνη είναι μια αφαίρεση, δυστυχώς όμως όλο και περισσότερο παρεξηγούμαστε», έγραφε σε επιστολή του προς τον φίλο του, Βίνσεντ βαν Γκογκ τον Ιούλιο του 1888, ενώ είχε στο μεταξύ καταφέρει ταξιδεύοντας από το Παρίσι στη Βρετάνη και από τη Μαρτινίκα στην Αρλς να προχωρήσει σε απλοποίηση των μορφών του και να αποστασιοποιηθεί από την έννοια της ακριβούς αντιγραφής της φύσης.

ΚΕΡΑΜΙΚΗ ΓΛΥΠΤΙΚΗ. Δύο χρόνια νωρίτερα αρχίζει να δοκιμάζει, μετά την κεραμική, τις δυνατότητές του στην πέτρα και εμπλέκεται σε κάθε κομμάτι της διαδικασίας, από τα πρώτα στάδια λείανσης του λίθου, επαναπροσδιορίζοντας τους κανόνες συνεργασίας ανάμεσα στον εικαστικό και τον χειροτέχνη. Και επινοώντας παράλληλα τον όρο της κεραμικής γλυπτικής, επιλέγει να ξεκινήσει έχοντας ως βάση του απλές φόρμες όπως αυτή της γλάστρας ή του δοχείου για να τις συνδυάσει με μοτίβα που προέρχονται από τη Βρετάνη ώς τη Μαρτινίκα και την Ταϊτή ή ακόμη και τις προκολομβιανές Ανδεις, για να καταλήξει τελικά σε πολύπλοκα μη χρηστικά σχήματα.

Ο συμβολισμός σε συνδυασμό με τη βουτιά που επιχειρεί στον εσωτερικό κόσμο της ανθρώπινης φύσης, όπως εκφράζεται από τα πρωτόγονα ένστικτα και το υποσυνείδητο, κρατούν βασικό ρόλο στην έκθεση μέσα από τοτέμ και μάσκες, αλλά και γλυπτά που σκαλίζει στο ξύλο, εμπνεόμενος από τα κυλινδρικά ξυλόγλυπτα που απέκτησε στα πρώτα του ταξίδια και είναι γεμάτα από διαδοχικές αινιγματικές σκηνές που συνδέονται μεταξύ τους.