Ανακατεύει για ακόμη μια φορά την τράπουλα. Πριν από δυο χρόνια ήταν εκείνος που τόλμησε να προτείνει ένα νέο κείμενο στο παγιωμένο εδώ κι αιώνες ρεπερτόριο του Θεάτρου Νο και μάλιστα ελληνικό: τη «Νέκυια» από την ομηρική «Οδύσσεια». Τώρα, ύστερα από δυο στάσεις στον Αριστοφάνη (η φεστιβαλική «Λυσιστράτη» με το Εθνικό Θέατρο) και τον Μολιέρο («Δον Ζουάν» στη Στέγη Ιδρύματος Ωνάση), ο Μιχαήλ Μαρμαρινός επιστρέφει στον κόσμο της Απω Ανατολής προτείνοντας μία ακόμη ανατροπή.
Αυτή τη φορά δεν εισάγει ένα νέο κείμενο στην παράδοση του Νο, αλλά μεταφέρει ένα έργο του ρεπερτορίου των Ιαπώνων στη Δύση, ζητώντας από έλληνες ερμηνευτές –με προεξάρχουσα τη Ρένη Πιττακή –να δοκιμάσουν τις δυνάμεις τους σε ένα έργο που θεωρείται εμβληματικό υπό τον τίτλο «Yo-κι-χι, το τραγούδι της αιώνιας θλίψης».
«Το έργο είναι μια αντίστροφη “Νέκυια”», λέει ο σκηνοθέτης, μία εβδομάδα πριν την πρεμιέρα της παράστασης στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. «Βασίζεται σε μια αληθινή ιστορία. Ο αυτοκράτορας αναγκάζεται να παραδώσει στον δήμιο τη σύζυγό του καιμεγάλο του έρωτα. Εκείνη είχε υιοθετήσει έναν γιο τουρκικής καταγωγής, ο οποίος επιβουλεύτηκε τον θρόνο. Και ναι μεν εκείνος συνελήφθη και εξοντώθηκε, αλλά οι αυτοκρατορικοί σύμβουλοι επέμεναν να εκτελεστεί η σύζυγος αν ήθελε ο αυτοκράτορας να κρατήσει τον θρόνο. Κι εκείνος αναγκάστηκε να την παραδώσει.Στο σημείο αυτό μπαίνουν οι ποιητές του Νο. Εμφανίζεται ένας μοναχός του Ταό στον οποίο έχει ζητήσει ο αυτοκράτορας να αναζητήσει το πνεύμα της αδικοχαμένης συζύγου του. Είναι λοιπόν μια αντίστροφη “Νέκυια” διότι εδώ ο ήρωας δεν προσπαθεί να βρει τον εαυτό του, όπως ο Οδυσσέας με την κάθοδό του στον Κάτω Κόσμο. Εδώ ο μοναχός αναζητεί τη Yo- κι- χι και την βρίσκει, ζητώντας της ως αποδεικτικό της συνάντησής τους όχι ένα υλικό αντικείμενο που του προσφέρει –ένα κόσμημα από την κόμμωσή της –αλλά κάτι άυλο. Κι εκείνη του αποκαλύπτει έναν μυστικό όρκο», συνεχίζει ο Μιχαήλ Μαρμαρινός για το έργο του ενός από τους δύο σημαντικότερους ποιητές, σκηνοθέτες, ηθοποιούς και θεωρητικούς του Θεάτρου Νο, του Κουμπάρου Ζεντσίκου, ο οποίος έγραψε το «Τραγούδι της αιώνιας θλίψης» το 1440, λίγα μόλις χρόνια πριν την άλωση της Κωνσταντινούπολης. Εργο τόσο σημαντικό ώστε όχι μόνο έχει ενταχθεί στο ρεπερτόριο και των πέντε σχολών του Θεάτρου Νο, αλλά υπάρχει κι ένα ρητό που επισημαίνει την αξία του ανάμεσα στα περίπου 220 έργα (εκ των οποίων τα 150 ανεβαίνουν ακόμη στη σκηνή) και λέει ότι «η γη θα σβήσει, ο ουρανός θα σβήσει, αλλά το τραγούδι της αιώνιας θλίψης θα διαρκεί για πάντα».
«Δεν είναι θέατρο. Είναι ραψωδία, σα να βλέπεις τη μουσική, διότι το Νο ήταν η μουσική και όχι το θέατρο της αυλής των Σογκούν.Τα έργα του Νο είναι σα να επιστρέφουν με τον τρόπο τους κάτι από τη χαμένη προσωδία στο δικό μας έπος. Μας κλείνουν το μάτι για το τι έχουμε χάσει, για το τι θα μπορούσαμε να επιστρέψουμε στο αρχαίο δράμα. Διότι δεν είναι μόνο οι ήρωες του αρχαίου δράματος αλύτρωτοι, αλλά και ο τρόπος του. Γι’ αυτό και επανερχόμαστε σε αυτό, πέρα από τους υπόλοιπους πλούτους που μας δίνει», εξηγεί ο σκηνοθέτης, ο οποίος εκτός των άλλων έχει μεταφράσει το κείμενο στα ελληνικά, όπως κι ακόμη δύο έργα του Θεάτρου Νο. «Παρ’ όλ’ αυτά δεν μπορώ να πω με βεβαιότητα γιατίεπέλεξα να ανεβάσω αυτό το ποίημα. Ισως επειδή υπάρχει μέσα σε αυτό το έργο μια πραγματική ιστορία», συνεχίζει.
Για ποιο λόγο επιλέγετε να μεταφέρετε ένα κείμενο της παράδοσης της Απω Ανατολής στην Αθήνα μετά τον δανεισμό της «Νέκυιας» στο ιαπωνικό Θέατρο Νο;
Τους κάναμε ένα δώρο με τη «Νέκυια» και τώρα ήρθε η στιγμή να μας το ανταποδώσουν. Και επειδή στην ουσία και στο κλασικό δεν υπάρχουν διαχωρισμοί –και θεωρώ ότι το Νο εκφράζει την έννοια του κλασικού –είναι ευκαιρία να υπενθυμισθούν και σε μας αξίες που υπάρχουνστον τρόπο τους και τις έχουμε ξεχάσει.
Είναι δυνατόν να γίνει αυτή η μεταφορά όταν οι ηθοποιοί του Θεάτρου Νο εκπαιδεύονται από μικρή ηλικία και η παραμονή τους στο θέατρο αποτελεί φιλοσοφία ζωής;
Μεταφορά είναι αδύνατον να γίνει. Η συνάντηση των δύο κόσμων γίνεται με νύξεις και υπενθυμίσεις. Θα παρουσιάσουμε το ίχνος, το θραύσμα ενός πολιτισμού που έχει εξαιρετικές συγγένειες με μας. Αυτό που μας επιστρέφεται είναι η απόσταση από τον ρεαλισμό που είναι αναζωογονητική. Η σχέση με την πύκνωση της κίνησης και του λόγου, που μας φέρνουν πιο κοντά στη μουσική. Είμαστε από μουσική φτιαγμένοι. Ο Πυθαγόρας είχε δίκιο. Αυτό που θα δούμε δεν είναι ούτε θέατρο, ούτε Θέατρο Νο. Θα ακούσουμε και θα δούμε ένα δραματικό και επικό ποίημα και τη σημασία μιας ανεπαίσθητης χειρονομίας.
Ποια είναι η µεγαλύτερη πρόκληση στο όλο εγχείρηµα;
Η μουσική που προκύπτει συμβαίνει και γράφεται από τον Φίλιππο Τσαλαχούρη επί τόπου, μέσα στην πρόβα, από τη δραματικότητα της στιγμής. Ο λόγος γίνεται μουσική. Δεν έχει γραφεί από πριν. Ο Φίλιππος ως καλλιτέχνης και κατά συνέπεια ανασφαλής είχε συνθέσει ορισμένα μέρη πριν ξεκινήσουν οι πρόβες, αλλά δεν κρατήθηκε κανένα.
Και η µεγαλύτερη δυσκολία;
Εχω τρομερό τρόμο για ένα ζήτημα: πώς θα συνομιλήσουν οι ρυθμοί της παράστασης με το κοινό. Με έναν τρόπο η παράσταση αυτή έχει μια πολιτική απόχρωση και αφορά στον τρόπο που αντιστέκεται στην ταχύτητα των πραγμάτων, ο οποίος είναι παμφάγος, δεδομένου ότι αρνείται να επιδοθεί σε αυτό που λέμε ενδιαφέρουσα δράση. Επιστρέφει στην αξία της ανεπαίσθητης χειρονομίας, η οποία έχει τέτοια ακρίβεια που καταντά τελετουργία.
Πώς θα ξέρετε ότι κερδίσατε το στοίχηµα;
Θα το διαβάσω στις εφημερίδες.
Με ποια γεύση θα φύγουν οι θεατές;
Δεν ξέρω ακόμη. Ξέρω ότι στην πρόβα υπάρχουν στιγμές που μερικά πράγματα θέλω να τα ξανακούσω επειδή μου άρεσε. Το ότι υπάρχουν τέτοιες στιγμές μού επιτρέπουν να μπορώ να κοιμηθώ το βράδυ.
Επιλέξατε ως πρωταγωνίστριά σας τη Ρένη Πιττακή µε την οποία είχατε να συναντηθείτε θεατρικά για δυο δεκαετίες.Γιατί;
Η Ρένη είναι μια πριγκίπισσα του Θεάτρου Νο. Είναι η απόλυτη Νο ηθοποιός. Είναι ένας μύθος κι έχει όλες τις επί μέρους ποιότητες: είναι βαθιά σιωπηλό άτομο και έχει την αξιοπρέπεια που δεν διδάσκεται.
Αν δεν ήταν υπουργός Πολιτισµού η Λυδία Κονιόρδου θα της προτείνατε τον ρόλο;
Νομίζω ότι ύστερα από αυτά που περνάει ως υπουργός Πολιτισμού θα μπορούσε να παίξει τον συγκεκριμένο ρόλο. Από τη μία πλευρά προσπαθεί να είναι αρεστή στο κόμμα που την επέλεξε με ορισμένες θεαματικές επιλογές. Η αξία ενός πολιτικού, όμως, κρίνεται από την ευθύτητα της σπονδυλικής του στήλης. Από την άλλη ξέρω ότι αγωνίζεται και ξέρω με πόση σοβαρότητα αντιμετωπίζει την τέχνη της. Και γι’ αυτό πιστεύω ότι μετά την εμπειρία της στο ΥΠΠΟ θα ήταν βαθιά ώριμη για τον ρόλο.
info
H παράσταση «Yo-κι-χι, το τραγούδι της αιώνιας θλίψης» στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής στο Κέντρο Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος από τις 16 Νοεμβρίου στις 20.30. Εισιτήρια: 10-20 ευρώ. Πληροφορίες στο τηλ. 2130885700
