Και ο Παράδεισος μια ουτοπία ήταν. Διότι όσο ζούσαν μέσα σ’ αυτόν τον Κήπο οι πρωτόπλαστοι πριν γνωρίσουν τον εαυτό τους, πριν συνειδητοποιήσουν πως είναι θνητοί, πριν αρχίσουν να βγάζουν το ψωμί τους με τον ιδρώτα του προσώπου τους, η διαβίωσή τους ήταν ομόλογη και ομότροπη με τα υπόλοιπα ζωντανά, άρα δεν είχαν ιδέα τι είναι αθανασία και τι ιδανικός τρόπος υπάρξεως. Η απώλειά του, η απώλεια της ανεμελιάς, της μακαριότητας που είχε πλέον χαθεί τους ώθησε να τον νοσταλγήσουν και έτσι να μετατραπεί σαν μέλλουσα ευκταία επιστροφή. Ενας λυτρωτικός νόστος.
Είναι γεμάτη η παγκόσμια, κυρίως λαϊκή, αφηγηματική παράδοση με τη νοσταλγία χαμένων πατρίδων, χαμένων και τέλειων πολιτευμάτων, μακριά από βάσανα, ταξικές έριδες, ταπεινώσεις, εξαρτήσεις, εκμετάλλευση και, βέβαια, χωρίς το σκάνδαλο του θανάτου.
Στην «Οδύσσεια» ο Οδυσσέας φτάνει και στα νησιά των Λωτοφάγων που ζουν αμέριμνοι, χωρίς μνήμες, χωρίς έγνοιες, χωρίς αγωνία θανάτου, χωρίς αντιδικίες και μίση, αφού δεν έχουν ενθυμήσεις. Δεν έχουν και μέριμνες. Πόσο συνταρακτικός είναι ο ορισμός του ανθρώπου από τον φιλόσοφο Χάιντεγκερ: «Ο άνθρωπος είναι μέριμνα». Αμέριμνοι είναι μόνο οι θεοί ή ο Θεός. Εξάλλου αμέριμνος για τους αρχαίους Ελληνες ήταν ο μακάριος. Μακάριοι ήταν μόνο οι θεοί και οι πεθαμένοι. Ο Σωκράτης όταν ήθελε τρυφερά να μαλώσει για την άγνοιά τους τούς μαθητές του τότε μόνο τους αποκαλούσε μακάριους. Ω! μακάριε, δηλαδή ανίδεε, αφελή, μακριά από τα πράγματα, νυχτωμένε.
Επειδή η βιοτική μέριμνα μας καθιστά ανταγωνιστικούς, εριστικούς, επιθετικούς ή αμυνόμενους, συχνά βίαιους και εγκληματικούς, όντα που ωθούνται σχεδόν πάντα στην αντιπαράθεση που αποσκοπεί να αφαιρέσει ακόμη και την ύπαρξη του συνανθρώπου, ο κόσμος που ζούμε μοιάζει και είναι ζούγκλα, πολεμικές ιαχές, ολοκαυτώματα, φυλετικές εξοντώσεις, ταξικές εξοντώσεις, υποκρισία, ψεύδη, προπαγάνδα και μυθοποίηση και αποθέωση του κακού.
Μέσα σ’ ένα τέτοιο πεδίο συνεχούς πολέμου, συγκρούσεων, αμφισβητήσεων των πάντων από τις πιο παλιές αναφορές στις αναμνήσεις του ανθρώπινου είδους, δημιουργήθηκε σχεδόν ταυτόχρονα μια σωτήρια έξοδος που οδηγούσε σε ουτοπίες. Πιστεύω πως στο βάθος της συνείδησης των λαών της γης έπαιρνε υπόσταση η φαντασίωση της χαμένης Ατλαντίδας. Ολοι οι λαοί που άφησαν πίσω τους το παραμύθι ή την παραμυθία, την παρηγοριά ενός χαμένου Παραδείσου έπλαθαν μια μελλοντική επιστροφή. Ο Πλάτων μιλάει για τη χαμένη, τη βουλιαγμένη στον Ατλαντικό Ωκεανό ευδαίμονα, ειρηνική, νηφάλια, πολιτισμικά ισόρροπη και γόνιμη Ατλαντίδα.
Ο Αριστοφάνης στους «Ορνιθες» οδηγεί δύο απογοητευμένους από τα αδιέξοδα της Αθηναϊκής Δημοκρατίας, η οποία οδεύει στη διαπλοκή, τη διαφορά και τη διάλυση, στον ουτοπικό χώρο ανάμεσα ουρανού και γης, στη χώρα των πουλιών, στη Νεφελοκοκκυγία, που όμως κι όταν κατορθωθεί είναι τραγικά καταδικασμένη να υποκύψει στην ιστορική συνήθεια και σύντομα να εξελιχθεί σε καθεστώς φαύλο, σαν αυτό που εγκαταλείφθηκε!
Εκτοτε, φιλόσοφοι, επιστήμονες, οραματιστές, πολιτικοί αποπειράθηκαν να οργανώσουν μιαν ανθρώπινη κοινωνία χωρίς αντιθέσεις, χωρίς μίση, χωρίς ανταγωνισμούς, χωρίς κυνήγι του κέρδους, χωρίς ταξικές διαστρωματώσεις, μια κοινωνία απόλυτης ισότητας, αλληλεγγύης, αγάπης, ευθύνης. Μια κοινωνία μακάρων!
Η Πλατωνική Πολιτεία είναι μια τέτοια ουτοπία που αν ποτέ εφαρμοζόταν θα επέστρεφε τον άνθρωπο στον πραγματικό Παράδεισο, όχι της νοσταλγίας αλλά της επιστροφής στην αγέλη των ζώων. Κακά τα ψέματα! Ετσι ακριβώς.
Και οι ποιητές, οι φιλόσοφοι, οι επιστήμονες είναι πιθανόν με καλή προαίρεση να ονειρεύονται κόσμους απόλυτης ισότητας, αλληλεγγύης και αδελφοσύνης. Ποιητικώ δικαιώματι.
Εκεί που το κλίμα στραβώνει είναι όταν αποφασίζουν να οργανώσουν μια τέλεια κοινωνία οι πολιτικοί. Στον αιώνα που πέρασε, αιώνα που η ανθρωπότητα κατέκτησε μεγάλες κορυφές στην τέχνη, στην επιστήμη, στην τεχνολογία, δοκιμάστηκαν και ετέθησαν σε εφαρμογή με βίαιο τρόπο ολοκληρωτικά καθεστώτα που ονειρεύτηκαν ξύπνιοι τύραννοι λαών.
Δεν θα πέσω στην παγίδα να μπερδέψω, όπως κάνουν οι πονηροί, μια θεωρία, μια θεωρητική υπόθεση με την απόπειρα εφαρμογής της στην πράξη. Αναφέρθηκα ήδη στην Πλατωνική Πολιτεία. Μελετάται, συχνά θαυμάζεται για τα επιχειρήματα και το σχέδιο εφαρμογής της, στο πρακτικό έργο «Νόμοι» του Πλάτωνα. Αλλά δεν έγινε ποτέ καθεστώς. Παρέμεινε ανεκπλήρωτη ουτοπία. Λέω εγώ και αναλαμβάνω την ευθύνη της γνώμης μου: «Ευτυχώς»!
Αλλά ο φασισμός, ο ναζισμός και ο υπαρκτός σοσιαλισμός, όπως εφαρμόστηκαν στην Ευρώπη, στην Ασία και την Καραϊβική, αποδείχτηκαν τραγικά εγκληματικές για την ανθρώπινη Ιστορία πράξεις.
Για όποιον γνωρίζει στοιχειώδη ανάγνωση δεν υπάρχει καμία, ούτε ιδεολογική ούτε πολιτική πρακτική, σχέση ανάμεσα π.χ. στις ιδέες του Μαρξ και τον τρόπο που αυτές εφαρμόστηκαν ανά τις ηπείρους. Ο Μαρξ μελέτησε την καπιταλιστική οργάνωση της οικονομίας στην Αγγλία, όπου δημιουργήθηκε το πρώτο βιομηχανικό κράτος στην Ιστορία και το πρώτο εργατικό προλεταριάτο. Τι σχέση π.χ. είχε αυτή η κοινωνία με την Αλβανία, την Κίνα, το Βιετνάμ, την Κούβα και τις μουσουλμανικές οντότητες (Ουζμπεκιστάν, Τατζικιστάν κ.τ.λ.) όπου ο κομμουνισμός του Μαρξ «εφαρμόστηκε» σε ποιμένες αγρότες πρωτόγονων καλλιεργητικών μεθόδων και μέσων και σε λαούς με ήθη και έθιμα προϊστορικά;
Και πώς μπορούσε να στεριώσει χωρίς βία ο φασισμός στην πατρίδα του Μιχαήλ Αγγέλου, του Δάντη, του Βέρντι, της αναγεννησιακής αρχιτεκτονικής, του Τοσκανίνι και του Γκολντόνι; Ο Μουσολίνι εμφανίστηκε στην Ιστορία της Ευρώπης σαν ένας γελοίος Καπιτάνο της κομέντια ντελ άρτε. Παλικάρι της φακής! Αν δεν πνίξουν τους λαούς στο αίμα δεν θα μπορέσουν να κυβερνήσουν ούτε οι Φράνκο, ούτε οι Σαλαζάρ, ούτε οι Πινοτσέτ, ούτε οι Χίτλερ, οι Στάλιν, οι Μάο, οι Καντάφι, οι Χότζα, οι Τσαουσέσκου.
Η Ρωσική Επανάσταση γκρέμισε τους τσάρους και προχώρησε με βήμα γοργό στη θεοποίηση και τη μουσειοποίηση του Λένιν και του Στάλιν και έστειλε στη Σιβηρία ποιητές, σκηνοθέτες, μουσουργούς, πεζογράφους, ζωγράφους και ιδιοφυείς επιστήμονες όπως ο Ζαχάροφ.
Το 1990 επισκέφτηκα ως πρόεδρος του Εθνικού Θεάτρου τη Σοβιετική Ενωση, την ώρα που ψυχορραγούσε, για θεατρικές ανταλλαγές. Για μία βδομάδα που έμεινα στη Μόσχα ήταν κλειστά όλα τα γαλατάδικα της χώρας από έλλειψη γάλακτος, σε μια χώρα που είναι απέραντη σε χλόη και οι αγελάδες πανευτυχείς. Απ’ έξω από το ξενοδοχείο όπου διέμενα κάθε πρωί σοβιετικοί παλαιοί πολεμιστές των αγώνων εναντίον του ναζισμού πουλούσαν τα παράσημά τους για ένα κομμάτι ψωμί. Πού; Σε ποιους; Σε αμερικανάκια τουρίστες προσκόπους που τα έβαζαν στο πέτο μαζί με τα σήματα της Ρολς Ρόις που τα ξεκολλούσαν από τα αμάξια!
Και σε κάθε όροφο του ουρανοξύστη του ξενοδοχείου «Ουκρανία» όπου διέμενα προσφέρονταν έναντι ενός δολαρίου κοριτσάκια 13 ετών βαμμένα σαν πορνίδια των ταινιών του Παμπστ και του Φριτς Λανγκ.
Ηταν η πατρίδα του Μαγιακόφσκι, του Προκόφιεφ, του Βαχτάνγκοφ, των μεγάλων δασκάλων του φορμαλισμού (του Γιάκομπσον), του Αϊζενστάιν, του Παστερνάκ, της Αχμάτοβα.
Ολο αυτό το αγιολόγιο της ρωσικής κουλτούρας που θα σώζει για αιώνες την τιμή του ρωσικού λαού μαζί με εκατομμύρια άλλους πετάχτηκαν στον Καιάδα της κομματικής ορθοδοξίας.
Τελευταία Νέα