«Μας απασχολεί αν θα στάξει η ουρά της καμήλας ή του γαϊδάρου»

Αν επιτρέπεται ένας τόνος προσωπικός, το ποίημα του Γιάννη Ρίτσου «Η Ελένη», αφενός γραμμένο ως μονόλογος το 1970, όταν ο ποιητής τελούσε σε κατ’ οίκον περιορισμό στο Καρλόβασι, αισθανόμενος ότι η ζωή του τελειώνει, αφετέρου ανεβασμένο στη σκηνή το 1999, το 2001 και το 2009, είναι από τις παραστάσεις που οι παλαιότερες γενιές επικαλούνται συχνά ως τεκμήριο καλλιτεχνικής ποιότητας της εποχής τους. Ενας νεότερος μοιάζει –ακόμα και αν έχει δει τον Βασίλη Παπαβασιλείου να ερμηνεύει ή να σκηνοθετεί –να υπολείπεται θεατρικών εμπειριών. Και η αλήθεια είναι ότι εσχάτως ο Παπαβασιλείου δεν πρόσφερε και λίγα: τα γραμμένα από τον ίδιο «Σιχτίρ ευρώ, μπουντρούμ δραχμή, θα πεις κι ένα τραγούδι» και «Relax… Mynotis» επαινέθηκαν για την ικανότητά τους να θεατροποιούν με οξυδέρκεια και χιούμορ την ελληνική συνθήκη των τελευταίων ετών. Από την άλλη, η επιστροφή του σε ένα έργο ήδη περιλάλητο, με πρωταγωνίστρια τη διάσημη όμορφη της αρχαιότητας που είναι τώρα γριά, «εκατό, διακόσω χρονώ», και που αναστοχάζεται το παρελθόν υπό το πρίσμα της ματαιότητας, είναι κάτι που σαν να αξίζει την προσοχή, είτε με χάσμα γενεών είτε χωρίς. Το εξηγεί καλύτερα ο ίδιος στο σημείωμα της παράστασης μιλώντας για όλους τους μονολόγους της «Τέταρτης διάστασης» του Ρίτσου: «Οι κατά συνθήκη ονομασίες Αίας, Ορέστης, Ελένη κ.τ.λ. δεν σηματοδοτούν ατομικές οντότητες αλλά κόμπους του Μύθου ή μ’ άλλα λόγια της ακατάλυτης δύναμης του Απρόσωπου που εξυφαίνει, που πλέκει τη μικρή ζωή του καθενός μας. Τι άλλο έκανε η αρχαία τραγωδία;».

Τι σας έκανε να επιστρέψετε στην «Ελένη»; Η επιθυμία να συνομιλήσει το κείμενο με ένα άλλο κοινό;

Γιατί το έργο λέγεται «Η Ελένη»; Γιατί έχει οριστικό άρθρο;

Πόσο επηρεάζεται ο ποιητής από το ιστορικό πλαίσιο και πόσο από την προσωπική του ζωή όταν γράφει το έργο;

Αναζητά πάντως και μια ελπίδα ο ποιητής. Στον μοναχικό χώρο της τέχνης; Σε μια τελευταία επίκληση στην Αριστερά;

Λίγα χρόνια αργότερα, εξάλλου, γράφει στον Αρη Αλεξάνδρου επαινώντας «Το κιβώτιο» για την υπαρξιακή του αγωνία, πέραν της πολιτικής.

Είναι ασφαλές να υποθέσουμε ότι πίσω από την «Ελένη» βρίσκεται ο ίδιος, με τον τρόπο που πίσω από τους δικούς του ήρωες βρισκόταν ο Καβάφης;

Νομίζω ότι ο Ρίτσος θα ήθελε η «Ελένη» να παιχτεί από άντρα. Δεν είναι τυχαίο που στις σκηνικές οδηγίες του έργου δίνεται έμφαση στο άχρονον και στο άφυλον ως στοιχεία ταυτότητας. Αναρωτιέσαι δηλαδή, άραγε αυτός που θα υποδυθεί την Ελένη μπορεί να είναι ακόμα και ένας κλόουν, ένας παλιάτσος που βγάζει το ψωμί του; Θα πω το εξής: οι τελευταίοι στίχοι του κειμένου, όπου ο ύπνος της Ελένης διαταράσσεται και εκείνη ξυπνάει κι αναρωτιέται αν η σκηνή στα τείχη της Τροίας συνέβη στ’ αλήθεια, είναι φράσεις που θα μπορούσε να τις έχει πει ένας κλόουν. Και πιστεύω ότι ο Ρίτσος θα ήταν ευτυχής με την πρόσφατη είδηση ότι το γερμανικό συνταγματικό δικαστήριο έθεσε θέμα νομικής αναγνώρισης του τρίτου φύλου. Ολος ο κόσμος πάει στο ουδέτερο. Η ουδετεροκρατία είναι ίσως καρπός του τέλους των ιδεολογιών ή της επιβολής της παγκοσμιοποίησης. Δείτε, ας πούμε, τον Μακρόν: Δεν είναι, πολιτικά μιλώντας, κατά μία έννοια ουδετερόφιλος; Ισως η ουδετεροποίηση είναι η στιγμή του κόσμου που ζούμε εμείς.

Τι προσδοκάτε και από τι έχετε παραιτηθεί όσον αφορά το σύγχρονο ελληνικό θέατρο;

Νομίζω ότι είμαστε σε ένα πέλαγος και ότι οι Ελληνες, τόσο στο θέατρο όσο και αλλού, καλούνται να λειτουργήσουν σαν πλωτά νησιά. Επιβεβαιώνεται η πίστη μου ότι το θέατρο είναι από τα λίγα πράγματα που μπορούμε να κάνουμε καλά, μη βοηθούμενοι. Ολοι ξέρουμε ότι η οικονομική διάσταση του επαγγέλματος έχει τραυματιστεί βαρύτατα. Βλέπω όμως την εικόνα μιας φυλής που έχει ανακαλύψει ένα εναλλακτικό νόμισμα –όχι τη δραχμή -, και αυτό είναι το αρχαίο νόμισμα της δόξας. Δόξα είναι η γνώμη των άλλων, και η ισοδυναμία της με πληρωμή είναι κάτι γνησίως ελληνικό. Θέλω να πιστεύω ότι αν υπάρχει επόμενη μέρα, όχι με όρους λειψανομαχίας, όπως στην πολιτική, θα υπάρχει και μια άλλη σχέση με τα πράγματα. Τηρουμένων των αναλογιών, το 2010 που επήλθε η καταστροφή, τερματίστηκε κι αυτή η καρικατούρα χρυσού αιώνος που επέτρεψε στους Ελληνες να έχουν σπίτια, δάνεια κ.λπ. Ηταν ο χρυσούς αιών του Καραμανλή, του Παπανδρέου, του Σημίτη, που τελείωσε –είναι ίδιον των χρυσών αιώνων να κρατούν όχι εκατό, αλλά τριάντα-πενήντα χρόνια. Αν εκείνος λοιπόν ήταν ο 5ος αιώνας, είμαστε ενώπιον του 4ου. Ακόμα και το θέατρο αλλάζει τότε και το βλέπει κι ο Πλάτωνας, επισημαίνοντας ότι οι άνθρωποι θορυβούν, ότι δεν υπάρχουν κι οι Σκύθες για να τηρήσουν την τάξη, ότι οι συγγραφείς ενδίδουν στα γούστα του κοινού, ονομάζοντας το καθεστώς «θεατροκρατία». Γι’ αυτό και εκείνος κάνει ένα σχήμα «off Broadway», που ήταν η Ακαδημία. Η Αθήνα ζει χωρίς Περικλή. Εχει, αντί για πολιτικό, έναν στρατηλάτη. Ομως η ζωή συνεχίζεται και οι άνθρωποι αναζητούν την παιδεία και τη φιλοσοφία για να οργανώσουν την αναζήτηση νοήματος της ύπαρξής τους, που πάντως δεν είναι οι κατεστημένοι πολιτικοί.

Είναι καλό, κακό ή τίποτε από τα δύο το γεγονός ότι στο τιμόνι του υπουργείου Πολιτισμού βρέθηκε ηθοποιός;