Η Ιστορία δεν θα πάψει να επανακάμπτει στη ζωή μας διαρκώς, είτε το θέλουμε είτε όχι, άλλοτε χάρη σε φωτογραφίες σημαδιακές όπως αυτή που σχολιάζει ο πανεπιστημιακός Αρης Σισσούρας, άλλοτε χάρη σε αφηγήσεις ανθρώπων που υπήρξαν αυτόπτες μάρτυρες μεγάλων και κρίσιμης σημασίας για τΟ μέλλον μας γεγονότων, που έχει γίνει πια παρόν. Δημιουργώντας ταυτόχρονα αυτή η επάνοδος του παρελθόντος απρόβλεπτες ρωγμές για την εθνική μας συνείδηση.
Είναι η φωτογραφία που δημοσιεύθηκε (Κυριακή, 19 Φεβρουαρίου 2017) στο «Βήμα» (ένθετο «Βιβλία») και που τυχαίνει να τη γνωρίζω προσωπικά και να την κρατάω, ως κληρονομιά, στο αρχειακό μου υλικό. Θα πήγαινα ακόμη παραπέρα να πω ότι «τη ζήσαμε» αυτή τη στιγμή της φωτογραφίας γιατί, πρώτον, όπως αναγράφει και η λεζάντα, αυτή η ιστορική στιγμή του χορού έγινε στην πλατεία –στο ίσιωμα, όπως το λέμε –του χωριού μου, του Μαυρολιθαριού, μπροστά στον υπεραιωνόβιο πλάτανο που τον έχουμε ανακηρύξει και «μνημείο Εθνικής Αντίστασης». Ενας δεύτερος λόγος είναι ότι εκείνη την περίοδο ήμουν μόλις 6 χρονών και κρατάω ακόμη αρκετά στη μνήμη μου από τα πεπραγμένα της επιχείρησης Γοργοπόταμος, αφού μέρος της προετοιμασίας, η οποία κράτησε πάνω από έναν μήνα, έγινε μέσα στο δικό μας σπίτι, στο σπίτι του παπά και του δασκάλου του χωριού, του παππού μου Παπαριστείδη και του πατέρα μου Αναστάσιου Σισσούρα. Σ’ αυτό λοιπόν το σπίτι θυμάμαι να γυρίζω σαν μανιβέλα το χερούλι του τηλεφώνου εκείνου του καιρού, μοναδικού στο χωριό.
Η επιχείρηση σχεδιαζόταν από τους άγγλους σαμποτέρ με επικεφαλής τους Εντι Μάγερ και Κρις Γουντχάους (12 Αγγλοι συνολικά), οι οποίοι κατέβαιναν σχεδόν κάθε βράδυ από τη σπηλιά της Γκιώνας, όπου κρυβόντουσαν τη μέρα, και σχεδίαζαν, μαζί με τους έλληνες συνδέσμους, την επιχείρηση και στο πατρικό μας σπίτι. Να προσθέσουμε ότι κυρίαρχο μέλημα ήταν η μεγάλη προσπάθεια να μετέχουν στην επιχείρηση οι αντιστασιακές δυνάμεις του Αρη Βελουχιώτη και του Ναπολέοντα Ζέρβα. Μια επίμονη προσπάθεια που κράτησε πάνω από έναν μήνα, με τον Κρις Γουντχάους να είναι ο κεντρικός επιχειρησιακός επιμελητής αυτής της αποστολής.
Εδώ, όμως, δεν είναι χώρος να αναφερθούμε στις λεπτομέρειες της επιχείρησης για την ανατίναξη της γέφυρας που ήταν στρατηγικός στόχος, η οποία ανέκοψε την τροφοδοσία με πολεμικό υλικό των στρατευμάτων του Ρόμελ στην Αφρική, αυτές έχουν καταγραφεί από πολλούς, ιστορικούς και πρωταγωνιστές. Θέλουμε και πρέπει να επιμείνουμε στη σημασία και τη συμβολικότητα αυτής της φωτογραφίας. Είναι η εικόνα που φέρει το βάρος μιας ιστορικής στιγμής της περιόδου της αντίστασής μας στη γερμανική κατοχή. Γιατί αυτός ο χορός στη φωτογραφία αποτυπώνει τη μοναδική ίσως στιγμή της περιόδου της Αντίστασης που οι αντιστασιακές δυνάμεις του ΕΛΑΣ υπό τον Αρη Βελουχιώτη και του ΕΔΕΣ υπό τον Ναπολέοντα Ζέρβα ενώθηκαν σε μια κοινή επιχείρηση, υπό την καθοδήγηση των άγγλων σαμποτέρ, για την ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου στις 25 Νοεμβρίου 1942. Είναι ένα σημείο για αναστοχασμό των χαμένων ευκαιριών, των λαθών, των εξαρτήσεων και τόσων άλλων ερμηνειών που χώρεσε και χωράει η ανάλυση των ιστορικών γεγονότων και η μνήμη μας για την περιπέτεια της πορείας της χώρας μας κατά τη διάρκεια του πολέμου, αλλά και στα ύστερα χρόνια του Εμφυλίου.
Ας σημειωθεί ότι η φωτογραφία αυτή προέρχεται από ένα ακόμη δημοσίευμα του βρετανού στρατιωτικού και ιστορικού Κρις Γουντχάους, «Αγνωστη συλλογή διηγημάτων», που βρέθηκε στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη (Chris Woodhouse: «One Omen», 1950). Αυτή η περίφημη κατά τα άλλα μορφή, όπως ήταν ο Κρις Γουντχάους (που έτυχε να τον έχω συναντήσει), έγραψε πολλά ιστορικά βιβλία, με κυρίαρχο αυτό για την Αντίσταση και τις εμπειρίες του, «Το μήλο της Εριδος», (εκδ. Εξάντας, 1976).
Το στίγμα της φωτογραφίας, εντούτοις, βρίσκεται στο γεγονός ότι μας προτρέπει να υποβάλουμε εύλογα ερωτήματα, που προκύπτουν από την «ανάγνωσή» της και χαρακτηρίζουν την Ιστορία μας. Γιατί αυτή η συνεργασία και η συμφιλίωση ήταν τόσο σύντομες και έμειναν σε μια επιχείρηση μόνο, και μάλιστα τόσο επιτυχημένη; Αυτό συμβολικά θα μπορούσε να σηματοδοτήσει την πρώτη πράξη μιας διαρκούς συμφιλίωσης, δίνοντας συνέχεια σε εξίσου επιτυχή αποτελέσματα σε αγώνες και δράσεις της εθνικής μας υπόστασης και ακεραιότητας; Επειδή οι ηγεσίες και οι υπεύθυνοι των αποφάσεων, μένοντας στα πολιτικοϊδεολογικά τους στεγανά, ήταν κατώτεροι των περιστάσεων και δεν κατάφεραν συνεργασία μεγάλης πνοής; Για τη συγκεκριμένη περίοδο που συζητάμε, έρχονται στον νου μου οι διαφορές με το παράδειγμα της Γαλλικής Αντίστασης. Εκεί, παρά τις μεγάλες (ιδεολογικές) διαφορές των αντιστασιακών ομάδων (κομμουνιστών, σοσιαλιστών και εθνικιστών), ανταποκρίθηκαν όλες στην πρόσκληση του Ντε Γκολ για εθνική συνεννόηση και κοινή αντιστασιακή δράση, καταφέρνοντας έτσι νίκες και μια συνέχεια χωρίς εμφύλια πάθη και συγκρούσεις. Να ένα παράδειγμα συμφωνίας των πολιτικών κομμάτων και ρευμάτων, υπό την ηγεσία βεβαίως ενός στιβαρού ηγέτη. Είναι επίσης και ένα παράδειγμα αποδοχής από την πλευρά της κοινωνίας.
Αλλωστε, για να ξαναγυρίσουμε στον χορό της φωτογραφίας, πάνω στην ώρα της γιορτής για την επιτυχία και τη συμφιλίωση εμφανίστηκαν σημεία διχασμού, αφού συνέβη το εξής ανιστόρητο: το Κάιρο ανακοίνωνε ότι «άγγλοι κομάντος και δυνάμεις του Ζέρβα πέτυχαν την ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου». Kαι αυτό το άκουσαν από τον ασύρματο του χωριού αγωνιστές και κάτοικοι, μία ώρα μετά τον χορό. Καταλαβαίνετε τον αναμενόμενο ξεσηκωμό όλων για την παραχάραξη της αλήθειας. Αυτό οδήγησε τον Κρις Γουντχάους να αναλάβει αμέσως να αποκαταστήσει τα γεγονότα και να διαμηνύσει στο Κάιρο: «Η επιχείρηση του Γοργοποτάμου έγινε με τη συμμετοχή των δυνάμεων του Ζέρβα, αλλά δεν θα πετύχαινε χωρίς τις δυνάμεις του Αρη Βελουχιώτη».
Μένει να ευχηθούμε διχαστικές αντιλήψεις και πρακτικές που διατρέχουν και τραυματίζουν την ιστορική πορεία της χώρας να μην αποκλείουν τη συμφιλίωση για κοινές δράσεις. Το σπουδαιότερο, αυτές οι μνήμες να αποτρέπουν τις νέες γενιές να αισθάνονται ένοχοι για τις πράξεις των προγόνων τους, όπως σθεναρά υποστήριξε πρόσφατα ο Μανώλης Γλέζος στην τελετή μνήμης του Διστόμου, ώστε να είναι δυναμικοί φορείς της λήθης των διχαστικών τραυμάτων. Και ακόμη, για να πάρω τη ρήση του ιστορικού Κιθ Λόου που παρατέθηκε στο τέλος της επιφυλλίδας του Πέτρου Τατσόπουλου («ΤΑ ΝΕΑ», 9-10 Σεπτεμβρίου 2017), «να θυμηθούμε να ξεχάσουμε. Να θυμηθούμε να συγχωρέσουμε».
