«Δεν είμαι σίγουρη ότι γινόμαστε πιο αλληλέγγυοι λόγω κρίσης»

Οταν η Λένα Παπαληγούρα είδε για πρώτη φορά τον «Γάμο της Μαρίας Μπράουν», μεγαλύτερη εντύπωση της είχε κάνει η ικανότητα του Ράινερ Βέρνερ Φασμπίντερ να σκιαγραφεί μια ολόκληρη χώρα διηγούμενος μια προσωπική ιστορία: την ιστορία μιας γυναίκας που εν μέσω του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου παντρεύτηκε, την επομένη του γάμου της αποχαιρέτησε τον άντρα της για το Ανατολικό Μέτωπο, που θεωρώντας τον νεκρό έφτιαξε με άλλον τη ζωή της και που όταν τελικά εκείνος επέστρεψε, το μόνο που δεν άλλαξε ριζικά ήταν η προσήλωσή της στο μέλλον. Η ερμηνεία της Χάνα Σιγκούλα ήταν εμβληματική, γι’ αυτό και η έγνοια της Παπαληγούρα, όταν κλήθηκε από τον σκηνοθέτη Γιώργο Σκεύα να αναβιώσει τον ρόλο, με τον Μάξιμο Μουμούρη στο πλάι της, ήταν η ενδεχόμενη σύγκριση. Τελικά, έπειτα από έρευνα, τόσο στο σύμπαν του Φασμπίντερ όσο και στην εποχή που έζησε η ηρωίδα του, γεννήθηκε μια σκηνική διασκευή που κατά τη γνώμη της ηθοποιού συνιστά ένα σχεδόν καινούργιο θεατρικό έργο. Η επόμενη συγκίνηση για εκείνη προέκυψε όταν ξεκίνησαν οι πρόβες στο θέατρο του Λευτέρη Βογιατζή, με τον οποίο κάποτε επιχείρησαν αλλά δεν πρόλαβαν να συνεργαστούν. Ισως φταίει που η Παπαληγούρα, αντίθετα με την ηρωίδα της, πιστεύει ότι το «να προχωράς κοιτώντας μόνο το μέλλον είναι πρόβλημα».

Είναι καταρχάς μια κινηματογραφική ηρωίδα που δεν την συναντάς κάθε μέρα. Δεν είναι μια γυναίκα της διπλανής πόρτας. Εχει πολλές αντιφάσεις: είναι εύθραυστη, αλλά και αμείλικτη, αδίστακτη, αλλά και ακαταμάχητη. Είναι δυστυχισμένη, είναι και φιλόδοξη. Ανισόρροπη, αλλά και απολύτως λογική. Μπορείς να πεις ότι πατάει επί πτωμάτων, αλλά ταυτόχρονα πιστεύει σε έναν ρομαντικό έρωτα που σχεδόν την εξαγνίζει. Με έναν δικό της τρόπο επίσης, είναι αθώα και ειλικρινής, τόσοπου στο τέλος προδίδεται αφάνταστα. Ισως τελικά να είναι πάρα πολλές ηρωίδες μαζί ή και καμία.

Είναι αυτή ακριβώς η ειλικρίνειά της που την κάνει τόσο γοητευτική. Η αθωότητα και η πίστη της, σε συνδυασμό με τις ικανότητές της, αλλά και την απόγνωσή της. Το γεγονός επίσης ότι δεν μπορεί να την έχει κανένας γιατί είναι δοσμένη ψυχή τε και σώματι στον Χέρμαν. Η σχέση τους όμως είναι διαφορετική και πολυδιάστατη. Η γνωριμία τους διαρκεί μια μέρα και μια νύχτα. Μιλάνε κι οι δύο για ένα ιδανικό αίσθημα, για μια φαντασίωση, που περισσότερο την πλάθουν με το μυαλό τους παρά υφίσταται. Οταν ο Χέρμαν παίρνει πάνω του ένα έγκλημά της και αναλαμβάνει τον ρόλο του εξομολογητή, η Μαρία τον επισκέπτεται στη φυλακή και του εξιστορεί τη ζωή της χαρτί και καλαμάρι, σαν να έχει στο πίσω μέρος του μυαλού της ότι όλα γίνονται ώστε να ζήσουν αγαπημένοι για πάντα. Ισως συμβαίνει με ένα μεταφυσικό τρόπο. Δεν νομίζω ότι αυτό το ζευγάρι έχει θέση στη ζωή. Θα μπορούσα να τους φανταστώ μαζί μετά θάνατον.

Γοητευτική σίγουρα, αλλά αισιόδοξη; Πρόκειται για μια γυναίκα που μεγαλώνει στα ερείπια του πολέμου. Είναι από εκείνες που κλήθηκαν να φροντίσουν οι ίδιες για την ανασυγκρότηση του κράτους επειδή οι άντρες ήταν είτε στο πεδίο της μάχης είτε νεκροί. Τέτοιο κορίτσι είναι η Μαρία. Γύρω της πραγματοποιείται μόνο ό,τι κινεί η ίδια και μαθαίνει ότι κάτι τέτοιο της επιτρέπεται, της επιβάλλεται. Η φράση λέγεται στη μέση του έργου, όταν η Μαρία αισθάνεται σχεδόν παντοδύναμη. Αυτό είναι και το τρομακτικό και θα μπορούσαμε να πούμε ότι αναφέρεται σε μια ολόκληρη χώρα που αισθάνεται έτσι. Αυτή η αίσθηση της παντοδυναμίας με τρομάζει. Για τη Μαρία είναι κίνητρο και ίσως αλλιώς να μην είχε καταφέρει τίποτα. Από έξω όμως ακούγεται τρομακτικό.

Ο ίδιος ο Φασμπίντερ έχει πει ότι πρόκειται αφενός για την ιστορία της χώρας και αφετέρου για την ιστορία της μητέρας του. Είναι ένα δίπολο με μεγάλο ενδιαφέρον. Επομένως, ναι, το έργο θα μπορούσε να μιλάει για την ίδια τη Γερμανία, έχουμε όμως και μια ρομαντική ηρωίδα. Φυσικά και με φόρτισαν όλα αυτά. Μιλάμε για θέματα ανοιχτά μέχρι σήμερα, αν και είναι μεγάλη συζήτηση. Το ενδιαφέρον είναι εκείνο το αίσθημα παντοδυναμίας και το ότι μιλάμε για ανθρώπους που προκειμένου να προχωρήσουν αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν το παρελθόν. Η Μαρία λέει συχνά ότι ο πόλεμος τελείωσε, πρέπει να τον ξεχάσουμε και να κοιτάξουμε το μέλλον. Δεν αντέχει να κοιτάξει πίσω της και μέσα της. Οταν αυτό συμβαίνει σε μια ολόκληρη χώρα επειδή το παρελθόν την πληγώνει, δημιουργείται πρόβλημα. Το να προχωράς κοιτώντας μόνο το μέλλον είναι πρόβλημα. Η ηρωίδα, τρέχοντας με άπειρα χιλιόμετρα, δεν καταλαβαίνει τις ρωγμές που της δημιουργούνται.

Θα ήθελα να μας κάνει πιο ανθρώπινους και αλληλέγγυους, αλλά δεν είμαι καθόλου σίγουρη. Θα ήθελα επίσης να μας κάνει πιο δυνατούς, αλλά βλέπω γύρω μου ανθρώπους με κομμένα τα φτερά. Νομίζω ότι η συνθήκη που ζούμε μόνο κακά φέρνει.

Σε εποχές που όλα καταρρέουν, η τέχνη αποτελεί και παρηγοριά αλλά και στόχο. Σίγουρα όσοι ασχολούμαστε με αυτήν θέλουμε να κάνουμε παραστάσεις που αρέσουν –δεν είναι αυτονόητο σήμερα ότι θα έρθει κάποιος να δει θέατρο. Θέλουμε λοιπόν να κρατήσουμε την τέχνη μέσα στη ζωή, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι ξεκινάς για να κάνεις επιτυχία. Δεν γνωρίζουμε το μυστικό της και κάποια πράγματα συμβαίνουν ερήμην σου. Σε κινεί το πάθος και η αγάπη σου. Είναι τόσο αντίξοο και περίεργο επάγγελμα που, αν δεν το γουστάρεις τρελά, δεν μπορείς να το αντέξεις, να αντλήσεις ικανοποίηση από αυτό.

Ηταν ένας δύσκολος αποχαιρετισμός. Η πόρτα της μένει μισάνοιχτη, πάντως. Σίγουρα θα κάνει καιρό να φύγει από μέσα μου. Από πάνω μου; Υπάρχει κόσμος που την είδε ξανά και ξανά, που μου μιλάει για το έργο, οπότε ίσως για αυτούς να έχω ταυτιστεί με την Κατερίνα. Σίγουρα ήταν ένας μεγάλος σταθμός, μια παράσταση όπου ανακάλυψα πολλά, ακόμα και την ώρα που παιζόταν. Δεν μπορώ να αρνηθώ ότι ένα κομμάτι μου βρίσκεται εκεί. Την ευγνωμονώ.

INFO

«Ο γάμος της Μαρίας Μπράουν» του Ράινερ Βέρνερ Φασμπίντερ στο Θέατρο Οδού Κυκλάδων Λευτέρης Βογιατζής (Κυκλάδων 11 & Κεφαλληνίας, Κυψέλη, 210 8217877). Η παράσταση είναι ακατάλληλη για άτομα κάτω των 15 ετών.