Ανήμερα των εορτασμών της Ανεξαρτησίας, τον Ιούλιο του 1845, ένας 27χρονος απόφοιτος του Χάρβαρντ εγκατέλειπε το σπίτι του στο Κόνκορντ της Μασαχουσέτης για να μπαρκάρει σε μια περιπέτεια που θα τον καθιστούσε χρόνια μετά σύμβολο της αγάπης για την παρθένα (ακόμη τότε) άγρια φύση. Βέβαια η περιπέτεια αυτή δεν έμοιαζε διόλου με τους ηρωισμούς των πιονιέρων ιδρυτών του νέου έθνους. Ο Χένρι Ντέιβιντ Θορό δεν διέσχισε ωκεανούς όπως οι πουριτανοί προπάτορες, ούτε βάλθηκε να κυνηγά πολικές αρκούδες και σολομούς στα ρέματα της Αρκτικής. Δεν διέσχισε τις Μεγάλες Πεδιάδες και τα Βραχώδη Ορη, δεν εμπορεύθηκε γούνες, δεν πολέμησε Ινδιάνους, δεν κατέπλευσε τον Μισισιπή όπως ο Χοκ Φιν του Μαρκ Τουέιν, ούτε διέσχισε όλη την ήπειρο προκειμένου να αντικρίσει με τα μάτια του ένα ηλιοβασίλεμα στον Ειρηνικό. Αντί για όλα τούτα, με τα οποία οι σύγχρονοί του Αμερικανοί συγκροτούσαν τους αρχετυπικούς τους μύθους, ο Θορό εποίκισε την όχθη μιας μικρής λίμνης, τέσσερα μόλις χιλιόμετρα από το δημαρχείο της γενέτειράς του. Αφού έχτισε την καλύβα του όχι μακριά από την όχθη με σανίδες που αγόρασε από έναν γείτονα, παρέμεινε εκεί για δύο χρόνια και δύο μήνες, σε σχεδόν απόλυτη μοναξιά, με μικρά διαλείμματα για να επισκεφθεί οικείους ή την παμπ του Κόνκορντ και μία ή δύο φορές για να κατοπτεύσει γειτονικές λίμνες στην Πολιτεία Μέιν.
Ο Θορό δεν έπληξε καθόλου όλο αυτό το διάστημα. Θέλοντας να συνδυάσει την ευρωστία των Αγρίων με την πνευματικότητα του δυτικού ανθρώπου, βάλθηκε να καλλιεργεί την τροφή του, να συλλέγει άγριους καρπούς και να ψαρεύει, ενώ μεταβλήθηκε σε έναν εξαιρετικά παρατηρητικό φυσιοδίφη. Κρατούσε λεπτομερές ημερολόγιο που μετεξελίχθηκε στο περίφημο βιβλίο του Walden, έπειτα από κάμποσες εκδοτικές απορρίψεις και ξαναγραψίματα. Παρατηρούσε καταλεπτώς τη χλωρίδα, την πανίδα, τα καιρικά φαινόμενα και τις αλλαγές των εποχών. Στόχος του ήταν να αποδείξει ότι ο άνθρωπος δεν έχει χρεία συσσώρευσης αγαθών για να φτάσει στην ευτυχία, ότι αντίθετα ο λιτός βίος και η εκλογίκευση των αναγκών είναι ο μοναδικός τρόπος για να καταπολεμήσει την αέναη, τεχνητή διόγκωση του αισθήματος της στέρησης. Ηθελε να αποδείξει στους συμπατριώτες του ότι η Εδέμ που είχαν ονειρευτεί όταν μπάρκαραν για τη Νέα Αγγλία ήταν παρούσα, παρά τις πρόσκαιρες απογοητεύσεις. Ακόμη, ότι η φύση είναι συνετή τροφός και όχι η κακιά μητριά που δίδασκαν ποικίλα χριστιανικά δόγματα, ότι δηλαδή παρέχει στον άνθρωπο όλα τα υλικά μέσα διαβίωσης. Οτι, τέλος, η ομορφιά είναι παρούσα, ότι κάθε μέρα που ξημερώνει φέρνει το ολόφρεσκο μήνυμα μιας αναγέννησης –αρκεί να διαθέτεις τον εσωτερικό οφθαλμό που αποτυπώνει την ομορφιά του κόσμου.
Με αυτά και με άλλα, η εικόνα ενός μοναχικού άντρα στις παρυφές του δάσους έφτασε να αντανακλά στη συλλογική συνείδηση το ριζοσπαστικό εκείνο εγχείρημα που κατασκεύαζε την αμερικανική ταυτότητα με τα υλικά της παιδικής αναρχικής φαντασίας. Γιατί το Walden είναι ταυτόχρονα ένα φιλοσοφικό χρονικό και μια επί τόπου περιήγηση χωρίς τον δραματικό χαρακτήρα των μεγάλων ταξιδιωτικών εξερευνητικών επών της εποχής. Εμεινε πολλά χρόνια στην αφάνεια, καθώς οι συμπατριώτες του αρχικά δεν πολυκατανοούσαν τι το καινούργιο έφερνε στη γνώση τους για τον κόσμο που τους περιέβαλλε. Επανανακαλύφθηκε στις αρχές του 20ού αιώνα και έγινε ευαγγέλιο για τους περιβαλλοντιστές και οικολογούντες της αμερικανικής ηπείρου την καθοριστική δεκαετία του 1970. Πριν από αυτό όμως έδρεψε λογοτεχνικές δάφνες και άρχισε να συζητιέται στα φιλολογικά σαλόνια. Η απλή, λιτή και στακάτη γραφή του έγινε ένα είδος συμβόλου της αμερικανικής ψυχής, ενώ η εξερευνητική του διάθεση γι’ αυτόν τον παρθένο κόσμο του δάσους που βρίσκεται τόσο κοντά μας θεωρήθηκε αποκαλυπτική. Παρά το ότι ο Θορό διάνθιζε το κείμενό του με φιλολογικούς αρχαϊσμούς και αντλούσε συχνά από τα παραδείγματα της κλασικής γραμματείας κατά το συνήθειο του 19ου αιώνα, παρά το ενίοτε πομπώδες, μπαρόκ ύφος του, το γεγονός ότι έζησε ο ίδιος όλα αυτά τα τόσο οικεία και τόσο θαυμαστά κατασκεύασε μια αρχετυπική λαϊκή εικόνα: ένας άντρας που επιβιώνει με ίδια μέσα στην όχθη της παρθένας λίμνης, ένα απλό σπίτι που μπορεί να χτιστεί οπουδήποτε, εν τέλει μια απλή ζωή ικανή να δεχτεί με ευγνωμοσύνη τα δώρα του Σύμπαντος.
Η γραφή του Θορό είναι συχνά διακηρυκτική και ακόμη συχνότερα αποφθεγματική. Ο συγγραφέας ρητορεύει διά του κειμένου, σαν να βρίσκεται σε μια μάζωξη της κοινότητας και να αναπτύσσει τα πολιτικά επιχειρήματά του. Θέλει διακαώς να διδάξει αυτό που έμαθε εκεί έξω και δεν το κρύβει ούτε στιγμή. Χρησιμοποιεί ποικιλία μεταφορών για να δώσει βάθος στα λεγόμενά του, που με τα μέτρα του σύγχρονου αναγνώστη μπορεί να φανούν υπερβολικές ή και άχρηστες. Οι μεταφυσικοί ιριδισμοί και οι λυρικοί απόηχοι του έργου του προσδίδουν μια διάσταση «υπερβατική» με την έννοια που είχε προσδώσει στο τυπικά αμερικανικό αυτό κίνημα ο μέντοράς του Ραλφ Γουόλντο Εμερσον. Το κάνει δηλαδή ικανό να υπερβεί την απτή πραγματικότητα των καιρών του και να αποκαλύψει την κρυμμένη αλήθεια της φυσικής ισορροπίας. Ταυτόχρονα, η ρητορεία εξισορροπείται από ολότελα διαφορετικού ύφους αποσπάσματα ακραίας απλότητας και καθαρότητας που προοικονομούν τις εξελίξεις στην αμερικανική λογοτεχνία του ύστερου 19ου και 20ού αιώνα. Γιατί ο Θορό περιγράφει λεπτομερειακά, ίσως και πληκτικά για τον σύγχρονο αναγνώστη, τις δραστηριότητές του, τον τρόπο που χτίζει το σπιτικό και τον βίο του μακριά από τους ανθρώπους, ενώ στοχάζεται με διαύγεια και κριτική μελαγχολία πάνω στις αλλαγές που επιφέρει η σύγχρονή του κοινωνία στις φυσικές συντεταγμένες: την αποψίλωση της βλάστησης, το αναίτιο κυνήγι, την εκμηχάνιση και άλλα πολλά.
Μια νέα στάση ζωής
Εμπνευση για τους προασπιστές της φύσης
Ο Θορό εξελίχθηκε επίσης με τα χρόνια σε εξαίρετο νατουραλιστή. Η αποτύπωση των ζώων και των φυτών της περιοχής του, της τροφικής αλυσίδας, των συμπεριφορών των οικοσυστημάτων ανάλογα με την εποχή κ.ο.κ. είναι δοσμένα με την ηρεμία και την οξυδέρκεια της κατασταλαγμένης σοφίας. Μάλιστα, το γεγονός ότι η αφήγηση έχει ως άξονα την έννοια της λίμνης (ενός κλειστού οικοσυστήματος, θα έλεγαν οι σύγχρονοι επιστήμονες), με όλους τους συμβολισμούς που αυτή ενέχει, του επιτρέπει να δώσει άξονα στην αφήγηση παρά τον φαινομενικά αποσπασματικό χαρακτήρα της. Επίσης της προσδίδει επιστημονικότητα, κάτι που την καθιστά κατάλληλη προς χρήση από τα ύστερα κινήματα του 20ού αιώνα, όταν πια η εκβιομηχάνιση είχε διασπαρεί σε όλη την ήπειρο, τα δίκτυα υποδομής τεμάχιζαν τα φυσικά ενδιαιτήματα και η ρύπανση γινόταν καθημερινή πραγματικότητα. Παρά δε τον φαινομενικά παρωχημένο χαρακτήρα του, το βιβλίο έμελλε να εμπνεύσει μια νέα στάση ζωής, κοινωνικούς αγώνες προάσπισης της φύσης και μερικές από τις πλέον προωθημένες επίσημες πολιτικές προστασίας της φύσης σε παγκόσμιο επίπεδο.

Η ανάσταση της φύσης
Νοσταλγική παλινόρθωση μιας χρυσής εποχής
Η εξαιρετική μετάφραση του Βασίλη Αθανασιάδη προσδίδει στην ελληνική έκδοση χαρακτήρα και ακρίβεια. Αλλά οι λάτρεις του είδους θα βρουν εξαιρετικές και πολλές από τις αγγλόφωνες εκδόσεις που προτείνω εδώ. Ετσι κι αλλιώς, ο Θορό έγραψε και άλλα έργα που μπορεί να ανακαλύψει ο φιλόπονος αναγνώστης. Μεταξύ τους και το πόνημά του περί Πολιτικής ανυπακοής που ενέπνευσε τον Γκάντι στη διάρκεια του αντιαποικιακού αγώνα της Ινδίας. Εκανε και άλλα ενδιαφέροντα στη διάρκεια του βίου του –μεταξύ αυτών ενεπλάκη στον αγώνα για την απελευθέρωση των σκλάβων αρκετά πριν ξεσπάσει ο αμερικανικός Εμφύλιος. Για τους καταθλιμμένους συμπολίτες μας των ημερών τούτων συνιστώ ιδιαίτερα το προτελευταίο κεφάλαιο με τίτλο «Ανοιξη», όπου μέσω της λεπτομερούς αποτύπωσης της ανάστασης της φύσης από τους πάγους του χειμώνα της Νέας Αγγλίας προβάλλει η αισιοδοξία της νεαρής αυγής ή, ακόμη καλύτερα, της νοσταλγικής παλινόρθωσης μιας χρυσής εποχής.

Henry David Thoreau

Walden

ή Η ζωή στο δάσος

Μτφ. Βασίλης Αθανασιάδης,

σελ. 432, Κέδρος, 2007

Τιμή: 17,75 ευρώ

Kevin Dann

Expect great things

The life and search of Henry David Thoreau

Εκδ. Tarcher Perigee, 2017, σελ. 387

Τιμή: 19 ευρώ

Audrey Raden

When I came to die

Process and prophecy in Thoreau’s vision of dying

Εκδ. University of Massachusetts Press, 2017, σελ. 156

Τιμή: 25 ευρώ

Laura Dassow Walls

Henry David Thoreau

A life

Εκδ. University of Chicago Press, 2017, σελ. 615

Τιμή: 26 ευρώ

Henry David Thoreau

Thoreau’s animals

Επιμ. by Geoff Wisner

Εικονογράφηση: Debby Cotter Kaspari,

Εκδ. Yale University Press, 2017, σελ. 256

Τιμή: 20 ευρώ

Richard Higgins

Thoreau and the language of trees

Προλ. Robert D. Richardson

Φωτογραφίες: by Richard Higgins,

Εκδ. University of California Press, 2017, σελ. 230

Τιμή: 17,40 ευρώ

Robert M. Thorson

The boatman

Henry David Thoreau’s river years

Εκδ. Harvard University Press, 2017, σελ. 315

Τιμή: 23,70 ευρώ

Branka Arsic

Bird relics

Grief and vitalism in Thoreau

Εκδ. Harvard Universtiy Press, 2017, σελ. 455

Τιμή: 43,20 ευρώ