Η 3η Δεκεμβρίου είναι η Ημέρα αφιερωμένη στα Άτομα με Αναπηρία. Για το λόγο αυτό η Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση διοργανώνει σήμερα την ημερίδα iDance σχετικά με την πρόσβαση στον πολιτισμό, την εκπαίδευση στο σύγχρονο χορό και τις ευκαιρίες επαγγελματικής ανάπτυξης για καλλιτέχνες με αναπηρία. Έλληνες και ξένοι ομιλητές θα συζητήσουν εμπειρίες και βέλτιστες πρακτκές και θα εξερευνήσουν θέματα όπως το πώς μπορούμε να κάνουμε τον πολιτισμό πιο προσβάσιμο σε άτομα με αναπηρία και πώς μπορούμε να δώσουμε στους καλλιτέχνες με αναπηρία ηγετικούς ρόλους μέσα στην πολιτιστική βιομηχανία.
Ένας από τους ομιλητές είναι ο Κάρμεν Παπάλια, καλλιτέχνης και ακτιβιστής σε θέματα αναπηρίας που θα απευθυνθεί στο κοινό δείχνοντάς τους «Πώς να κλείνουν τα μάτια τους». Ο ίδιος ο δημιουργός από το Βανκούβερ του Καναδά άρχισε να εναντιώνεται στις επιλογές στήριξης πού ταύτιζαν την κανονικότητα με την έλλειψη αναπηρία.
«Όταν άρχισα να δουλεύω ως καλλιτέχνης -ιδίως στο πλαίσιο του μουσείου- ήξερα ότι θα έπρεπε να εδραιώσω μια θέση για μένα σε σχέση με μια παράδοση οπτικής υπεροχής που υπήρχε από τους βλέποντες καλλιτέχνες. Μια παράδοση που με περιθωριοποίησε. Ήταν εκφοβιστικό. Ένιωσα ότι οι πιθανότητες ήταν εναντίον μου. Κατά καιρούς ένιωθα ότι το έργο μου ήταν η απάντηση στην αδυναμία της συμμετοχής μου στον σύγχρονο κόσμο της τέχνης ως κάποιος που μαθαίνει να ζει με τις μη οπτικές αισθήσεις. Στη συνέχεια, το 2010, σταμάτησα να βασίζομαι σε επιλογές υποστήριξης που προωθούσαν τις ικανότητες των «κανονικών» καλλιτεχνών και αυτοπροσδιοριζόμουν ως «μη οπτικός μαθητής».
Η επιλογή ήταν σύμφωνη με μια προσπάθεια να αποστασιοποιηθώ από τα ιδρύματα υποστήριξης ατόμων με ειδικές ανάγκες και από μια περιθωριοποίηση με όρους όπως «τυφλός» και «με προβλήματα όρασης». Αυτό, σηματοδοτεί τη στιγμή που έγινα πολιτικοποιημένος. Το να χρησιμοποιώ τις μη οπτικές αισθήσεις μου ως πρωταρχικό τρόπο γνώσης του κόσμου με βοήθησε να συνειδητοποιήσω ότι είχα πρόσβαση σε ολόκληρα αόρατα όργανα γνώσης από τη θέση μου και τελικά με οδήγησε στο «Blind Field Shuttle». Δηλαδή μια μη οπτική περιήγηση με τα πόδια για ομάδες έως ενενήντα ατόμων στις οποίες οι συμμετέχοντες βρίσκονται πίσω από εμένα, δίνουν τα χέρια τους και συμφωνούν να κλείνουν τα μάτια τους για την περιήγηση περίπου μιας ώρας σε αστικά και αγροτικά τοπία», αναφέρει ο ίδιος ο καλλιτέχνης μιλώντας στα «Νέα».
Οι περίπατοί του αυτοί, μαζί με τα εργαστήρια που επιμελείται και τις παρεμβάσεις τους, έχουν παρουσιαστεί μεταξύ άλλων, στο μουσείο Γκούγκενχαϊμ της Νέας Υόρκης, στην Τέιτ του Λίβερπουλ, στα μουσεία τέχνης του πανεπιστημίου Χάρβαρντ, στο Grand Central Art Center της Σάντα Άνα και στην Gallery Gachet του Βανκούβερ. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, ο Παπάλια χρησιμοποίησε την έλλειψη όρασης που τον χαρακτηρίζει για να αναπτύξει τις καλλιτεχνικές του ανησυχίες.
«Η πρακτική της τέχνης και του μουσείου έχει περιστραφεί γύρω από την οπτική εμπειρία για τόσο πολύ καιρό που απλά το να κλείσεις τα μάτια και να εστιάσεις στο ακουστικό περιβάλλον – ή κάποια άλλη πτυχή του μη οπτικού χώρου – μπορεί να είναι μια βαθιά συναρπαστική εμπειρία. Πηγαίνουμε στα μουσεία για να μάθουμε να ψάχνουμε για τόσο καιρό. Και όλη αυτή η πρακτική μας έχει κάνει διερμηνείς του οπτικού. Έχουμε ένα τεράστιο λεξιλόγιο με λέξεις που περιγράφουν πώς κάτι «φαίνεται» ίσως γιατί, εν μέρει, σκεφτόμαστε ό,τι το οπτικό. Είμαστε καλοί σε αυτό και είμαστε άνετοι σε αυτό το διάστημα. Η παράδοση της οπτικής υπεροχής επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο δημιουργούμε σχέσεις, τον τρόπο που βλέπουν τις πόλεις μας και τις αντιλήψεις μας για τους ανθρώπους που συναντάμε.
Καθώς συνεχίζω να δουλεύω ως καλλιτέχνης και υποστηρίζω τον εαυτό μου ως μη οπτικό μαθητή στο πλαίσιο της τέχνης, μου γίνεται ξεκάθαρο ότι το μόνο που έχω να κάνω για να αναστατώσω την οπτική υπεροχή είναι να προσκαλέσω άλλους να ξοδεύουν σκόπιμα χρόνο με τα μάτια κλειστά. Το μόνο που πρέπει να κάνω είναι να δημιουργήσω ευκαιρίες για άλλους να ασκούν τις μη οπτικές τους αισθήσεις. Καλώ τους άλλους να κλείσουν τα μάτια τους και να περπατήσουν μαζί μου από το 2010 και μέσω αυτής της πρακτικής έχω συναντήσει μια ολόκληρη κοινότητα που ενδιαφέρεται να ενταχθεί στην πραγματοποίηση της αξίας στον μη οπτικό χώρο. Μέσα από την πρακτική μου κατάφερα να ξεκινήσω μια νέα παράδοση. Μία που προνοεί για μη-οπτικούς τρόπους να γνωρίζει τον κόσμο», τονίζει ο Παπάλια.
Ένα από τα θέματα στα οποία θα αναφερθεί ο Παπάλια στην ομιλία του είναι για τους διάφορους τρόπους που έχει υιοθετήσει, άλλοτε με οργανωμένες στρατηγικές και άλλοτε βασισμένος στον αυτοσχεδιασμό, προκειμένου να εγκαθιδρύσει έναν χώρο για τον εαυτό του σε έναν κόσμο που εδώ και αιώνες πριμοτοδοτεί την οπτική εμπειρία.
«Η προσέγγισή μου ως καλλιτέχνης κοινωνικής πρακτικής ήταν πάντα η ανάκριση των συνθηκών της πρόσβασης μου στον δημόσιο χώρο, στον θεσμό της τέχνης και στον οπτικό πολιτισμό. Χρησιμοποιώ την πρόσβασή μου σε πολιτιστικές πλατφόρμες για να μιλήσω για την ορατότητα στις δυσμενείς συνθήκες που εμποδίζουν την δημιουργία μου. Ακόμα, μπορώ να χρησιμοποιήσω τους πόρους του ιδρύματος για να ανοίξω την πρόσβαση για τον εαυτό μου και για όσους βρίσκονται στην ίδια κατάσταση με μένα. Όταν κάνω μια νέα δουλειά, όλο αυτό είναι επείγον. Είναι μια προσπάθεια να βελτιώσω την κατάσταση της πρόσβασης μου, διακόπτοντας τις συνθήκες αναπηρίας που βιώνω στη ζωή. Το μεγαλύτερο μέρος της δουλειάς μου θέτει ένα προηγούμενο – ή καθιερώνει – ένα πλαίσιο στο οποίο αισθάνομαι άνετα. Όπου δεν αισθάνομαι περιθωριοποιημένος ή καταπιεσμένος. Μερικές φορές απαιτεί μια μακρά, προκλητική διαδικασία. Αλλά πάντα διαμορφώνω έναν προσιτό χώρο για τον εαυτό μου», καταλήγει ο καλλιτέχνης.
Τη δική της ομιλία με θέμα «Οι καλλιτέχνες του χορού ως φορείς αλλαγής» θα δώσει η Κέιτς Μαρς. Η καλλιτέχνης με αναπηρία στο χέρι και ερευνήτρια, έχει συμμετάσχει στην ταινία που γυρίστηκε στο πλαίσιο του προγράμματος «Resilience and Inclusion: Dance artists as agents of change». Η δημιουργία αυτής της ταινίας της έδωσε τη δυνατότητα να αναλάβει τη θέση της καλλιτέχνιδας – ερευνήτριας κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων.
«Επειδή είμαι «ιθαγενής» σε μια κοινότητα καλλιτεχνών με ειδικές ανάγκες – ήξερα ήδη για την ποιότητα του έργου τους, την ικανότητά τους και την καλλιτεχνική τους έρευνα. Έτσι η ταινία έμοιαζε σαν ευκαιρία να μοιραστώ αυτή τη γνώση με μια ευρύτερη κοινότητα καλλιτεχνών, το ευρύ κοινό», δηλώνει η Μαρς στα «Νέα».
Αυτός ο ξεχωριστός της ρόλος σήμαινε ότι μπορούσε να θέτει ερωτήματα και να επιχειρεί να τα εξερευνήσει μέσω πρακτικής με τους συναδέλφους της. «Άρχισα να πραγματοποιώ την έρευνα κατά τη διάρκεια της διδακτορικής μου διατριβής, οπότε η ταινία αποτέλεσε την ευκαιρία για περαιτέρω διασταύρωση της έρευνας και της πρακτικής. Βρήκα αυτή την πτυχή πολύ χρήσιμη. Βλέποντας και κατανοώντας ότι η πρακτική μου και οι ερευνητικές μου προσπάθειες είναι στενά συνδεδεμένες, έχει πραγματικά ενημερώσει και τους δύο αυτούς τομείς της δουλειάς μου και επέτρεψε μεγαλύτερο βάθος και περισσότερες ευκαιρίες για ανάπτυξη», υπογραμμίζει η χορεύτρια.
Παράλληλα με όλα αυτά, η Μαρς θα παρουσιάσει την εμπειρία της και ως χορεύτρια με αναπηρία και χορογράφος, σ’ ένα πρόγραμμα που έχει κεντρικό στόχο θα ανακαλύψει τις πραγματικότητες των πρακτικών χορού για καλλιτέχνες με αναπηρία. «Νομίζω ότι οι προκαταλήψεις των άλλων είναι το μεγαλύτερο εμπόδιο για μένα και τη θέση μου ως καλλιτέχνη με ειδικές ανάγκες. Ενδιαφέρομαι να αντισταθώ και να αμφισβητήσω τις ιδέες του τι είναι συνήθως ένας χορευτής ή ηγέτης στο χορό και θέλει να δημιουργήσει χώρο για μια πιο ρεαλιστική κατανόηση του τι είναι ή τι μπορεί να είναι ένας καλλιτέχνης. Ένας χορευτής μπορεί να βιώσει τον κόσμο και τις τέχνες με πολλούς τρόπους και αυτό είναι καλό, όταν καταλαβαίνουμε αυτό μπορούμε να αρχίσουμε να απομακρυνόμαστε από ξεπερασμένους ορισμούς του τι είναι ένας χορευτής», καταλήγει η καλλιτέχνιδα που έχει συμμετάσχει σε παραστάσεις της χορευτικής ομάδας Candoco Dance και Graeae Theatre Company.
