Δεν υπάρχει «τελικός σκοπός»

Ο Ξενοφών Κοντιάδης είναι συνταγματολόγος, καθηγητής Δημοσίου Δικαίου και πρόεδρος του Κέντρου Ευρωπαϊκού Συνταγματικού Δικαίου – Ιδρύματος Θεμιστοκλή και Δημήτρη Τσάτσου. Συγγραφέας πολλών σημαντικών έργων. Με αυτό του το βιβλίο αποδομεί όλες τις κινούμενες στον δημόσιο διάλογο της χώρας κοινοτοπίες για τη σοσιαλδημοκρατία. Στη χώρα μας όπου πολύ όψιμα ανακάλυψαν κάποιοι τη σοσιαλδημοκρατία, την περίοδο μάλιστα που αυτή επαναπροσδιορίζεται, η συζήτηση έχει τοποθετήσει τη σοσιαλδημοκρατία με το κεφάλι κάτω και τα πόδια ψηλά. Ο Κοντιάδης θέτει τα πράγματα στη θέση τους. Το κεφάλι της σοσιαλδημοκρατίας που είναι η κίνηση και οι διαρκείς μετασχηματισμοί της πηγαίνει πάλι στη θέση του και τα πόδια της που είναι η άμεση ευημερία και όχι οι μεγάλες ουτοπίες επανέρχονται στο στέρεο έδαφος της πραγματικότητας.

Ο συγγραφέας μάς εισάγει αμέσως στη δική του κεντρική θέση. Από τις πρώτες γραμμές τονίζει ότι «η σοσιαλδημοκρατία είναι μια ιδέα σε κίνηση» (σελ. 13). Μια ιδέα που όχι αμέσως αλλά μέσα από μια ιστορική πορεία οδηγείται στην απεμπόληση της πολιτικής των τελικών στόχων ή σκοπών. Η σοσιαλδημοκρατία δεν φιλοδοξεί να αναδείξει οριστικές ή τελικές αλήθειες.

Κοινωνικό ζήτημα

Κάτι που, όπως δείχνει αυτό το βιβλίο, δεν επικράτησε από τη μια μέρα στην άλλη. Αυτή πέρασε μέσα από την αρχική γέννηση των εργατικών κομμάτων και την ανάδειξη του κοινωνικού ζητήματος όπως αυτό προκύπτει μετά τις επαναστάσεις του 1848 και τις διεργασίες για τη θέσπιση των πρώτων ρυθμίσεων κοινωνικής προστασίας. Στη συνέχεια έχουμε τη σύγκρουση του «κεντριστή» Κάουτσκι με τον Μπερνστάιν από τη πλευρά της μεταρρύθμισης και τον Λένιν από την πλευρά της επανάστασης. Η σοσιαλδημοκρατία αφού ξεπέρασε τον μαρξιστικό οικονομισμό και περνώντας από την ανάδειξη της πρωτοκαθεδρίας της πολιτικής κατέληξε τελικά στη θέση του Μπερνστάιν πως «η μεσσιανική» μαρξιστική θεωρία του ιστορικού υλισμού για την αναπόφευκτη κατάρρευση του καπιταλιστικού συστήματος ήταν εσφαλμένη» (σελ. 47). Ο συγγραφέας παρακολουθεί όλη τη διαδρομή της σοσιαλδημοκρατίας ώς εκεί, από το σχίσμα σοσιαλιστικών και κομμουνιστικών κομμάτων, την άνοδο των σοσιαλδημοκρατών στην εξουσία μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο ώς τη χρυσή τριακονταετία και την εδραίωση των δημοκρατικών θεσμών μέχρι τη κρίση του κράτους πρόνοιας και τη σημερινή υποχώρησή της σ’ όλα τα μέτωπα.

Ποιος όμως είναι ο αξιακός κόσμος της σοσιαλδημοκρατίας; Μήπως «τελικός σκοπός» της είναι ο σοσιαλισμός; Οχι βεβαίως. Σοσιαλδημοκρατία σημαίνει σύγκρουση με κάθε είδους τελικό σκοπό. Αν έχει έναν «τελικό σκοπό» αυτός, θα έλεγα, είναι η προάσπιση της δημοκρατίας και αν έχει έναν στρατηγικό αντίπαλο αυτός είναι οι εχθροί της δημοκρατίας, οι ανισότητες και οι κοινωνικές αδικίες.

Εδώ υπάρχει μια αναφορά του συγγραφέα που μπορεί να παρεξηγηθεί αν απομονωθεί από τα συμφραζόμενα. Υποστηρίζει ότι για τη σοσιαλδημοκρατία η ελευθερία δεν είναι απόλυτο ιδανικό. Αν το δούμε αυτό απομονωμένο, ίσως δεν το κατανοήσουμε σωστά. Αν και ο Κοντιάδης συμπληρώνει λίγο παρακάτω πως ούτε η ισότητα στην απώτατη εκδήλωσή της είναι απόλυτο ιδανικό. Αυτά τα δυο διαβάζονται ενιαία. Αν διαβάζουμε όλες τις γραμμές του βιβλίου, θα διαπιστώσουμε ότι κατά τον συγγραφέα ελευθερία και ισότητα είναι απόλυτες αξίες στην ενότητά τους και σχετικές μόνο αν τις εξετάζει κανείς απομονωμένες τη μία από την άλλη.

Η έννοια της ελευθερίας –ισχυρίζεται ακριβέστατα ο συγγραφέας –είναι κεντρική, τόσο για τη φιλελεύθερη Δεξιά όσο και για τη σοσιαλδημοκρατία. Αλλά η σοσιαλδημοκρατία δεν ενδιαφέρεται μόνο για την ελευθερία όσων έχουν οικονομικούς πόρους ή ευκαιρίες, ενδιαφέρεται και για την ελευθερία όλων όσοι δεν μπορούν να παρακολουθήσουν τους ρυθμούς της αγοράς. Η σοσιαλδημοκρατία, θα πρόσθετα, δεν ενδιαφέρεται μόνο για την αξιοκρατία αλλά και για όλους όσοι δεν έχουν τα προσόντα που η αγορά επιθυμεί. Από την άλλη –συνεχίζει ο συνταγματολόγος –η σοσιαλδημοκρατία δεν συναρτά την ελευθερία με την υπέρβαση του καπιταλιστικού συστήματος.

Οι δυσκολίες και οι αντιφάσεις της σχέσης μεταξύ ισότητας και δικαιοσύνης αναδεικνύονται μέσα από τη στοχευμένη περιγραφή των παρεμβάσεων μεγάλων στοχαστών όπως του Ρολς, του Ντβόρκιν και του Ροζανβαλόν. Αλλά και η τόσο διαστρεβλωμένη σχέση μεταξύ σοσιαλισμού (σοσιαλδημοκρατίας) και πολιτικού φιλελευθερισμού βρίσκει μια θαυμάσια περιγραφή όταν ο συγγραφέας προσφεύγει στο έργο του Μπόμπιο και του Ροσέλι. Με ενδιαφέρον είδα και την εκ μέρους του προάσπιση των μεγάλων επιτευγμάτων όσον αφορά τη μείωση των ανισοτήτων, την ανάπτυξη και την αύξηση της απασχόλησης, του Τρίτου Δρόμου τον οποίο σήμερα αβαθώς κάποιοι σοσιαλδημοκράτες πολιτικοί ηγέτες, αλλά και κάποιοι «μετανοημένοι» στοχαστές απαξιώνουν. Η σχέση όμως σοσιαλδημοκρατίας και ευρωκομουνισμού, όπως την αναλύει ο συγγραφέας, δεν φτάνει ώς το σημείο να αναγνωρίσει ότι τουλάχιστον ο ιταλικός ευρωκομουνισμός δεν ήταν τίποτα άλλο παρά μια «ντροπαλή» σοσιαλδημοκρατία ή αλλιώς ο ιταλικός δρόμος προς τη σοσιαλδημοκρατία. Κάτι που δεν είχε πολλά κοινά με τη ριζοσπαστικοποιημένη Αριστερά.