«Ζωντανεύει» η Κύπρος του 1885

Βαρόνος του Χαρτούμ και ιδιοκτήτης νησιού στον Νείλο –στο ύψος του Ασουάν -, μπορεί να υπήρξε γενικός διοικητής του Ινδικού Στρατού και η μορφή του να αναδείχθηκε σε μία από τις χαρακτηριστικότερες του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου καθώς ήταν εκείνος που πόζαρε στη γνωστή αφίσα στρατολόγησης εθελοντών. Ομως ο στρατάρχης Οράτιος Χέρμπερτ Κίτσενερ, που βρήκε άδοξο θάνατο όταν μια γερμανική νάρκη βύθισε το πολεμικό πλοίο που τον μετέφερε για διαπραγματεύσεις στη Ρωσία στις ακτές της Βόρειας Σκωτίας, έμεινε στην Ιστορία ως ο πρώτος επιστημονικός χαρτογράφος της Κύπρου.

Είναι εκείνος που ανέλαβε το 1878 –αμέσως μόλις η Κύπρος πέρασε σε βρετανικά χέρια –να φτιάξει έναν χάρτη του νησιού με την επιστημονική μέθοδο του τριγωνισμού, για φορολογικούς και εισπρακτικούς σκοπούς. Και κατάφερε μεταξύ άλλων να μετρήσει 1.208 πηγάδια, 88 γέφυρες και 53 μοναστήρια, 261 ποιμνιοστάσια, 104 πηγές και 11 σπηλιές, αλλά και να καταγράψει όλα τα τοπωνύμια, όπως και τη σύνθεση του πληθυσμού στην Κύπρο του 1885 με σχεδόν απόλυτη ακρίβεια, και να τα χωρέσει σε έναν χάρτη 16 φύλλων κλίμακας 1:63.000. Ο χάρτης αυτός –ο οποίος διαφημιζόταν στους βρετανικούς «Τάιμς» της εποχής με στόχο να αγοραστεί από μελλοντικούς επενδυτές στο νησί –για πρώτη φορά «ξεφλουδίζεται». Παρουσιάζονται δηλαδή ανά στρώσεις οι διαφορετικές πληροφορίες που περιλαμβάνει, οι οποίες γίνονται προσιτές στο ευρύ κοινό μέσω μιας ιστοσελίδας χάρη στο πρωτοποριακό πρόγραμμα «Κατασκευή βάσης χαρτογραφικών δεδομένων και διαδικτυακής εφαρμογής παρουσίασης των γεωγραφικών πληροφοριών του Χάρτη του Κίτσενερ για τη νήσο Κύπρο», που υλοποιήθηκε από το Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο και χρηματοδοτήθηκε από το Sylvia Ioannou Foundation (Vaduz) – Ιδρυμα Σύλβιας Ιωάννου. «Αν και δεν πρόκειται για έναν άγνωστο χάρτη, οι πολλές διαφορετικές πληροφορίες που περιλαμβάνει δεν είχαν ώς τώρα κωδικοποιηθεί» εξηγεί στο «Νσυν» η διευθύντρια του Ιδρύματος Αρτεμις Σκούταρη. «Μέσα από αυτό το ερευνητικό πρόγραμμα ο χάρτης αποκτά ενδιαφέρον και γίνεται πολύ περισσότερο χρηστικός για πολλές ειδικότητες επιστημόνων –από αρχαιολόγους έως γεωλόγους -, ενώ ανοίγει κι ένα παράθυρο στο μη ειδικό κοινό, το οποίο μπορεί να τον διαβάσει ανάλογα με τα ενδιαφέροντά του».

Η ΑΚΡΙΒΕΙΑ. Εντυπωσιακές όμως δεν είναι μόνο οι πληροφορίες που περιέχει, αλλά και η ακρίβειά του, δεδομένης και της εποχής κατά την οποία σχεδιάστηκε. «Οι περισσότεροι χάρτες έως τότε είναι έργα τέχνης. Ο συγκεκριμένος διαθέτει μεγάλο ποσοστό ακρίβειας και εκεί που υπάρχουν αποκλίσεις οφείλονται είτε στο γεγονός ότι ο Κίτσενερ εκδιώχθηκε από τους κατοίκους (σ.σ.: στην περιοχή της Λεμεσού), επειδή φοβήθηκαν, πιθανόν δικαίως, ότι θα χρησιμοποιούσε τον χάρτη για φορολογικούς σκοπούς, είτε επειδή τα σημεία όπου υπάρχουν σφάλματα ήταν δυσπρόσιτα» λέει ο αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Γεωγραφίας του Χαροκόπειου Πανεπιστημίου Χρίστος Χαλκιάς, ο οποίος ηγήθηκε εξαμελούς επιστημονικής ομάδας και ολοκλήρωσε το έργο μέσα σε οκτώ μήνες. «Υπάρχουν βεβαίως και υπερβολές καθώς περιλαμβάνονται έργα, όπως οι οδικοί άξονες, που βρίσκονταν υπό κατασκευή. Σε κάθε περίπτωση είναι ευτύχημα ότι είχαμε την ευκαιρία να δουλέψουμε από το πρωτότυπο, που προέρχεται από τη συλλογή του Ιδρύματος» προσθέτει για το εγχείρημα, το οποίο την περασμένη εβδομάδα παρουσιάστηκε στο Ελληνικό Κέντρο του Λονδίνου.

Κι αν μοιάζει αδιάφορο ίσως σε ορισμένους πώς ήταν η Κύπρος το 1885 (οπότε και εκδόθηκε) –αν και δύσκολα αντιστέκεται κάποιος μπροστά στη δυνατότητα με το πάτημα ενός κουμπιού να μπορεί να δει όλα τα χριστιανικά ή τα μουσουλμανικά χωριά ή να εντοπίσει από πού περνούσε η γραμμή του τηλέγραφου -, το θέμα αποκτά μεγαλύτερο ενδιαφέρον καθώς η εικόνα του παρελθόντος συναντά τη σημερινή. Τι βρίσκεται τον 21ο αιώνα στη θέση ενός ξωκκλησιού που έχει καταγραφεί στον χάρτη ή από τι έχουν αντικατασταθεί τα 53 καμίνια που επισήμανε ο Κίτσενερ με την ομάδα του; Η τεχνολογία επιτρέπει στους επισκέπτες της ιστοσελίδας να εμφανίσουν κάτω από τον ιστορικό χάρτη τον σημερινό, ώστε να μπορέσουν να συγκρίνουν το τοπίο και να διακρίνουν τις αλλαγές. Οσο για τις διαφορές ύστερα από 132 χρόνια; «Δεν προχωρήσαμε σε ερμηνεία των μεταβολών, αλλά δημιουργήσαμε ένα εργαλείο για να μελετηθούν» λέει ο επιστημονικός υπεύθυνος.