Οταν το 2009 του ζητήθηκε για λογαριασμό του Λιντς της Αυστρίας, τότε Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης, να γράψει ένα έργο για τον Φερνάντο Πεσόα ο Μίσελ φαν ντερ Αα δεν δίστασε. Ηξερε ότι το «Βιβλίο της ανησυχίας» ήταν από κάθε άποψη ένα «μεγάλο βιβλίο» που είχε προκύψει από το ξεσκαρτάρισμα χιλιάδων χειρογράφων του πορτογάλου συγγραφέα, δεκαετίες μετά τον θάνατό του το 1935. Το αγαπούσε όμως και παρότι χρειάστηκε μήνες μέχρι να διαλέξει αντιπροσωπευτικά αποσπάσματα, τελικά τα κατάφερε: γνωστός για την ικανότητά του να επιστρατεύει από κινηματογραφημένα πλάνα και ηχητικά samples, μέχρι ζωντανή μουσική και τραγούδι, ο ολλανδός συνθέτης, «εσωτερικός» της Βασιλικής Συμφωνικής Ορχήστρας Concertgebouw του Αμστερνταμ, ολοκλήρωσε μια παράσταση όπου εικόνα, ήχος και λόγος σμίγουν χωρίς να αλληλοακυρώνονται. «Εκτός από τον βασικό ηθοποιό», έλεγε προ ημερών σε συνέντευξη Τύπου που παραχώρησε, «στο έργο υπάρχουν πολλαπλές φωνές που αναμειγνύονται ώσπου είναι αδύνατο να πεις ποιος είναι ποιος».
«Ανασυνθέτοντας διαρκώς τον εαυτό μου, τον κατέστρεψα», είχε πει κάποτε ο Πεσόα αναφερόμενος ίσως στα περίφημα ετερώνυμά του. Ο Φαν ντερ Αα δεν τα αγνόησε. Τον πρωταγωνιστικό ρόλο του έργου που παρουσιάζεται στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση στις 15 και 16 Δεκεμβρίου έχει αναλάβει ο Μιλτιάδης Φιορέντζης, ενώ στο καστ της ταινίας που συμπληρώνει την παράσταση, περιλαμβάνεται και η τραγουδίστρια των fado Αννα Μούρα. Τη μουσική έχει αναλάβει το σύνολο Ergon Ensemble υπό την καθοδήγηση του Κάσπερ ντε Ρου, ενώ τα σκηνικά του Μαρκ Γουόρνινγκ συμπληρώνουν μια σκηνή που στον Φαν ντερ Αα θυμίζει κάτι σαν αστερισμό – παρομοίωση που κι ο Πεσόα χρησιμοποιούσε για τις πτυχές της ζωής. Ναι, γνωρίζει ικανοποιητικά τον Πορτογάλο ο Ολλανδός. Μέχρι και τη δισκογραφική του εταιρεία έχει ονομάσει Disquiet Media: «η λέξη ανησυχία περιγράφει την προσωπικότητά μου» έλεγε. «Κι αυτό που με συναρπάζει στην ποίηση του Πεσόα είναι ότι βλέπει τον εαυτό του σαν παρατηρητή της ζωής, που την περιεργάζεται πίσω από ένα παράθυρο. Θυμίζει αυτό που συμβαίνει με τα social media. Κάποιοι άνθρωποι έχουν μια οθόνη ανάμεσα στους ίδιους και τον κόσμο. Δείχνουν απρόθυμοι να συνδεθούν μαζί του χωρίς μια διαφορετική εκδοχή του εαυτού τους».
Αν στο μείγμα προστεθεί και η σημασία των ονείρων για τον Πεσόα και για τη σχέση του με τους δυσπρόστιους για εκείνον ανθρώπους, τότε το δυσκολότερο κομμάτι του εγχειρήματος, λέει ο φαν ντερ Άα, ήταν η σύνθεση στερεής μουσικής, ικανής να συμπεριλάβει και τα fados και τα πιο αφηρημένα στοιχεία. Οι εξίσου πολλές μορφές τέχνης που συνυπάρχουν στην παράσταση, δεν επιβάλλονται η μια στην άλλη: «πότε έρχεται μπροστά το ένα επίπεδο, πότε το άλλο, εναλλάσσοντας τις προοπτικές» εξηγούσε. Ο ίδιος αισθάνεται πια σαν συνθέτης που άρχισε να κάνει και ταινίες, στο κάτω κάτω όμως, ένα ακόμα χαρακτηριστικό του Πεσόα που ξεχωρίζει ο Ολλανδός είναι η σημασία που αποδίδει στη φαντασία και στην τέχνη γενικά. «Δεν ξέρω για εσάς, αλλά στη χώρα μου οι προηγούμενες κυβερνήσεις κατέστρεψαν τις πολιτιστικές επιχορηγήσεις θεωρώντας ότι η κοιλιά είναι πιο σημαντική από την καρδιά» κατέληγε. «Χρειάζεται να αντισταθούμε σε αυτή την τάση. Ευτυχώς η νέα υπουργός Πολιτισμού προσπαθεί να αποκαταστήσει τα πράγματα».
INFO
Michel van der Aa / Ergon Ensemble, «Το Βιβλίο της Ανησυχίας», Στέγη Ιδρύματος Ωνάση στις 15-16/12 στις 20.30. Εισιτήρια: 7, 15 ευρώ {LF}Τηλέφωνο: 210 900 5 800, sgt.gr
