Ο Σπύρος Ασδραχάς ήταν παιδί της Ιστορίας. Της ιστορίας του Νέου Ελληνισμού, της ιστορίας της Ελλάδας, της ιστορίας της αγαπημένης του Λευκάδας. Ηταν και παιδί της ποίησης. Της ποίησης των μεγάλων συνθέσεων, μιας ποίησης που δεν την ξεχώριζε από την ιστορία, αφού μέσα σ’ αυτήν έβλεπε την ολοκλήρωση του έργου των ανθρώπων που, από τις αρχέγονες κοινότητές τους ώς σήμερα, προσπαθούν να κατανοήσουν τον εαυτό τους και τον κόσμο. Το παιδί της ιστορίας και της ποίησης έγινε ιστορικός και ανταπέδωσε πολλαπλώς τα οφειλόμενα. Στην ιστορία με το έργο του και στην ποίηση με τον λόγο και το ύφος του. Λόγο πυκνό, ρωμαλαίο, πρωτότυπο και ευρηματικό και ύφος, ενίοτε δυσπρόσιτο, αλλά αδιαπραγμάτευτα ποιητικό.

Πρωταγωνιστής στον αγώνα της γενιάς μας για τη συγκρότηση μιας «επιστήμης της Ιστορίας», αναδείχθηκε και πρωταθλητής σπουδαίων επιδόσεων, αφού όλα τα έργα των χειρών του ήταν λαμπρά και ακτινοβόλα. Ολες οι «επιχειρήσεις» του στάθηκαν κερδοφόρες. Προσωπικές έρευνες, ακαδημαϊκή διδασκαλία, διδασκαλία της έρευνας, οργάνωση και διεύθυνση μεγάλων ερευνητικών και εκδοτικών προγραμμάτων, προσωπική καθοδήγηση δεκάδων νέων ιστορικών. Και ταυτόχρονα μια αδιάκοπη παρουσία στο δημόσιο χώρο, όπου χάρη και στη δική του συμβολή δημιουργήθηκε ο τύπος του «ιστορικού με άποψη» που εξακολουθεί και σήμερα να φέρνει σε επικοινωνία τον μελετητή της Ιστορίας με το μεγάλο κοινό.

Δεν είναι εδώ ο τόπος της βιογραφίας και της εργογραφίας του Σπ. Ασδραχά. Δεν μπορούν όμως να λείψουν δυο λόγια ουσίας. Η ευρύτητα της θεματολογίας του και φυσικά των ατέλειωτων γνώσεων και δυνατοτήτων του θα κάνουν πολλούς να κοντοσταθούν για το πού θα κατατάξουν το ένα ή το άλλο από τα πολυάριθμα έργα του. Μάταιος κόπος. Οικονομική ιστορία (της Τουρκοκρατίας) κυρίως; Ναι. Πολιτισμική ιστορία του Νέου Ελληνισμού; Ναι. Ιστορική γεωγραφία; Ναι. Μελέτη των θεσμών και των συμπεριφορών της προνεοτερικής ελληνικής κοινωνίας; Ναι. Και άλλα, και άλλα. Ωστόσο, τίποτε από αυτά δεν δέσμευε τον Σπ. Ασδραχά. Ηταν αδιάφορος τόσο για τις εξωτερικές φόρμες της έρευνας και τις ταξινομήσεις όσο και για τον τυφώνα της αποδόμησης που απειλούσε να μετατρέψει την ιστορία σε «μη ιστορία» και τις πραγματικότητες σε απεικάσματα και φαντασιώσεις και μόνον των επιγόνων. Δεν υποτιμούσε το έργο του «τεχνίτη-ιστορικού», αλλά οι ειδικότητες γι’ αυτόν ήταν το μέσον για την επιτέλεση του σκοπού, το μέσον που δεν μπορούσε το ίδιο να επικαλεσθεί την αυτοδικαίωσή του. Ο Σπ. Ασδραχάς είχε επιλέξει από ενωρίς τη θέα του και αυτήν υπηρετούσε. Τι Ιστορία κι αυτή!

Ο Βασίλης Παναγιωτόπουλος είναι ιστορικός, ομότιμος διευθυντής Ερευνών του Ινστιτούτου Νεοελληνικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών (ΙΝΕ/ΕΙΕ).