Ο Βενιζέλος, ο Παλαμάς και η Οκτωβριανή Επανάσταση

Hannah Arendt

Οι απαρχές του ολοκληρωτισμού

Τρίτο Μέρος: Ολοκληρωτισμός

Μτφ. Βασίλης Τομανάς

Εκδ. Νησίδες, 2017, σελ. 248

Τιμή: 16 ευρώ

Στο τρίτο μέρος του ίσως πιο σημαντικού έργου της η Χάνα Αρεντ (ο αντισημιτισμός και ο ιμπεριαλισμός τα δύο πρώτα) μελετά τους θεσμούς των δύο ολοκληρωτισμών του 20ού αιώνα, του ναζισμού και του κομμουνισμού ή του μπολσεβικισμού, όπως η συγγραφέας χαρακτηρίζει όλο το σοβιετικό σύστημα. Τα ολοκληρωτικά κινήματα ισχυριζόμενα ότι εκπροσωπούν μάζες και όχι κοινωνικές τάξεις πολιτών εμφανίζονται εκεί όπου υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που αισθάνονται ότι υποεκπροσωπούνται πολιτικά. Για να πετύχουν συνδυάζουν μια απίστευτη ιδεολογική προπαγάνδα με μια ακόμη πιο απίστευτη χρήση βίας. Καμία ιδιωτικότητα δεν επιτρεπόταν στους δύο ολοκληρωτισμούς. Μόνο τη στιγμή της ήττας τους φάνηκε πόσο εγγενώς αδύναμη ήταν η προπαγάνδα και πόσο δυνατή μέχρι τότε η βία τους.

Vilfredo Pareto

Ανοδος και Πτώση των Ελίτ

Μτφ. Αννα Δούκουρη – Γιώργος Μερτίκας

Εκδ. Κουκκίδα, 2017, σελ. 256

Τιμή: 17 ευρώ

Το βιβλίο αυτό αποτελείται από ένα πρώτο μέρος, με τίτλο «Ανοδος και Πτώση των Ελίτ», της μελέτης του Παρέτο «Μία εφαρμογή των κοινωνιολογικών θεωριών» (1900) όπου εφαρμόζει την κοινωνιολογική του θεωρία πάνω στο συγκεκριμένο παράδειγμα των ελίτ. Αφού χωρίζει, όπως ο Μακιαβέλι, τις ελίτ σε αναδυόμενες (οι αλεπούδες) και σε παρακμάζουσες (λέοντες), με ιστορικά παραδείγματα αποκαλύπτει με ποιους τρόπους οι αλεπούδες συμμαχώντας με την καταπιεσμένη πλειονότητα ανέρχονται στην εξουσία. Το δεύτερο μέρος αποτελείται από μια συλλογή άρθρων δημοσιευμένων το 1920 με γενικό τίτλο «Μετασχηματισμός της Δημοκρατίας». Εδώ παρακολουθεί τρεις παράγοντες: την αποδυνάμωση της κεντρικής κυριαρχίας, την άνοδο της δημαγωγικής πλουτοκρατίας και τον μετασχηματισμό των αισθημάτων της τάξης που, κατ’ αυτόν, κυβερνά, της μπουρζουαζίας.

Nadezhda Mandelstam

Μτφ. Σταυρούλα Αργυροπούλου

Εκδ. Μεταίχμιο, 2017, σελ. 584

Τιμή: 16,60 ευρώ

Η Ναντιέζντα Μαντελστάμ (1899-1980), το όνομα της οποίας στα ρωσικά σημαίνει ελπίδα, μας παραδίδει εδώ ένα συγκλονιστικό χρονικό των τελευταίων τεσσάρων ετών της ζωής της με τον μεγάλο ρώσο ποιητή Οσιπ Μαντελστάμ. Αυτός συνελήφθη το 1934 ως αντεπαναστάτης και πέθανε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στο Βλαδιβοστόκ το 1938 από άγνωστη μέχρι σήμερα αιτία. Εδώ παρελαύνουν ήρωες-αντιήρωες αλλά και μεγάλοι προδότες, άνθρωποι που αγάπησαν τους Μαντελστάμ αλλά και άνθρωποι που από φόβο κρύφτηκαν ή από φανατισμό τους καταδίωξαν. Πάνω από όλα όμως στέκεται μια άφοβη γυναίκα που αγαπούσε παράφορα τον ποιητή σύζυγό της. Στο βιβλίο περιλαμβάνονται υπέροχες κριτικές παρατηρήσεις για τη λογοτεχνία, την ποίηση αλλά και τη φιλοσοφία. Ενας ύμνος στην αγάπη, ύμνος στην ελευθερία, συγκλονιστικός ύμνος στην ελευθερία της αγάπης.

Θάνος Βερέμης

Ελευθέριος Βενιζέλος

Ο οραματιστής του εφικτού

Εκδ. Μεταίχμιο, 2017, σελ. 304

Τιμή: 16,60 ευρώ

Ο πολιτικός επιστήμονας και ιστορικός Θάνος Βερέμης, βαθύς γνώστης της ελληνικής Ιστορίας του 20ού αιώνα, κατορθώνει να προσεγγίσει τον Ελευθέριο Βενιζέλο όχι από την πλευρά του ρεαλιστή πολιτικού, αλλά ως τον οραματιστή πολιτικό που μετατρέπει τα οράματά του σε ρεαλιστικούς, επιτεύξιμους στόχους. Αξίζει να δούμε και μια ακόμη πλευρά του Βενιζέλου, που μόνο διακηρυκτικά επισημαίνεται συνήθως. Είναι ο φιλελευθερισμός του. Ο συγγραφέας, αν και δεν χαρίζεται σε αντιφιλελεύθερες ενέργειες του μεγάλου κρητικού πολιτικού, προσεγγίζει με λεπτό και διεισδυτικό τρόπο τη φιλελεύθερη – νεωτερική πλευρά του. Μεγάλης σημασίας είναι και το κεφάλαιο για τις μεταλλάξεις του φιλελευθερισμού στην Ευρώπη (σελ. 217-235).

Νικόλαος Εμμ. Παπαδάκης

Ελευθέριος Βενιζέλος

Ο άνθρωπος, ο ηγέτης

Τιμή: 32 ευρώ

Οι δύο τόμοι του Νικόλαου Εμμ. Παπαδάκη, γενικού διευθυντή από το 2000 του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και Μελετών Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος, αποτελούν πραγματικό έργο ζωής του ακαταπόνητου δικηγόρου και μελετητή του Βενιζέλου. Μια βιογραφία που εντυπωσιάζει όχι μόνο με τον όγκο της (1.150 σελ. οι δύο τόμοι) αλλά και το βάθος της. Υπάρχουν λεπτομέρειες από τα νεανικά χρόνια του μεγάλου ηγέτη, από την περίοδο της Κρητικής Επανάστασης και Απελευθέρωσης, συνεχίζονται με τον ερχομό του στην Ελλάδα, τον Μεγάλο Διχασμό και φτάνουν μέχρι τη φυγή του από την Ελλάδα και τον θάνατό του.Ταυτοχρόνως αναδεικνύεται το επιστημονικό και μεταφραστικό έργο του. Μια καλαίσθητη έκδοση, με πλήθος φωτογραφιών, που έρχεται να προστεθεί σε μια σειρά πολύ σοβαρών μελετών που έχουν γραφεί τελευταία για τον Βενιζέλο.

Thomas Mann

Αυτός ο πόλεμος

Μτφ. Μαργαρίτα Ζαχαριάδου, Επίμετρο: Κωνσταντίνος Παπαγεωργίου

Εκδ. Πόλις, 2017, σελ. 98

Τιμή: 12 ευρώ

Αυτό το κείμενο αποτελεί τη συνέχεια της περίφημης «Ομιλίας προς τους Γερμανούς» τον Οκτώβριο του 1930, όταν ο Τόμας Μαν ζητούσε από την αστική τάξη να συνταχθεί πολιτικά με τη σοσιαλδημοκρατία για να αποφευχθεί το μοιραίο. Τώρα είμαστε στο 1939, το μοιραίο έχει επέλθει και ακόμη χειρότερα έρχεται και ο πόλεμος. Αυτόν πλέον τίποτα δεν μπορεί να τον αποτρέψει. Ο Μαν προειδοποιεί ότι έρχονται μεγάλα δεινά για έναν λαό που νόμιζε ότι ο Θεός του ανέθεσε τον ρόλο του Μεσσία, όπως τονίζει και στο Επίμετρό του ο Κωνσταντίνος Παπαγεωργίου. Τον συγγραφέα βασανίζει το ερώτημα του τι συνέβη και ένας λαός που ήταν καλός αγωγός της τέχνης οδηγήθηκε στο να αγαπήσει τα «αποβράσματα». Πάντως δεν αποδίδει τις ευθύνες στους ξένους.

Χρήστος Κεφαλής

Υπόθεση Κατίν

Εκδ. Επίκεντρο, 2017, σελ. 224

Τιμή: 12 ευρώ

Η υπόθεση Κατίν αφορά τη μεταξύ Απριλίου – Μαΐου του 1940 πραγματοποιηθείσα από το σταλινικό καθεστώς δολοφονία 22.000 πολωνών αξιωματικών, οι οποίοι είχαν την ατυχία να θέλουν να πολεμήσουν για την πατρίδα τους, ενάντια σε έναν ακόμη διαμελισμό που είχαν συμφωνήσει από κοινού Γερμανοί και Σοβιετικοί. Ο συγγραφέας καταθέτει τα στοιχεία που βρίσκονται πλέον στα χέρια κάθε ευσυνείδητου μελετητή για το ποιος διοργάνωσε και εκτέλεσε το έγκλημα. Στοιχεία που όμως απορρίπτουν μια σειρά δημοσιογράφοι και στελέχη του ΚΚΕ και καμπόσοι ακροδεξιοί έλληνες εθνικιστές. Με αυτούς ο συγγραφέας μπαίνει σε ευθεία πολεμική. Δεν θέλει απλά να καταρρίψει τα ψέματα όσων ακόμη αποδίδουν στους Ναζί το έγκλημα που έγινε από τους Σοβιετικούς, αλλά και να αποκαλύψει την ίδια την ολοκληρωτική φύση του σταλινισμού.

Ελένη Πολίτου-Μαρμαρινού

Ο πύργος και το γιοφύρι

Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2017, σελ. 328

Τιμή: 16 ευρώ

Ο Κωστής Παλαμάς δεν ήταν μόνο ποιητής, μάλιστα έτσι όπως μας τον παρέδωσε η ρητορεία των εθνικών εορτών. Την πραγματική πολύπλευρη προσωπικότητα και τη δημιουργική συνεισφορά του παρουσιάζει έξυπνα και ανάλαφρα, αλλά όχι με ελαφρύ τρόπο, η συγγραφέας. Πέραν του ποιητικού του έργου προβάλλεται η προσφορά του στη θεωρία της Τέχνης, της Ποίησης, η σχέση του με τα τότε παγκόσμια λογοτεχνικά ρεύματα, Ρεαλισμό, Παρνασσισμό, Συμβολισμό. Μέχρι και στη θεωρία της Μουσικής ο Παλαμάς κατέθεσε πρωτότυπες ιδέες όπως και για τη σχέση Ποίησης και Επιστήμης. Ο πραγματικός Παλαμάς της συγγραφέως δεν είναι δημιουργός μεγαλόστομων συνθέσεων, αλλά πολύπλευρη προσωπικότητα που άλλαξε τους προσανατολισμούς της λογοτεχνίας μας, εκσυγχρονίζοντάς την.

Ivan Jablonka

Μτφ. Ρίκα Μπενβενίστε

Εκδ. Πόλις, 2017, σελ. 416

Τιμή: 18 ευρώ

Χρησιμεύει στην πολιτική ανάλυση η ανάγνωση και η γνώση της λογοτεχνίας ή αποτελεί μια περιττή ή και επιζήμια για τις κοινωνικές επιστήμες ασχολία; Για τον συγγραφέα η ανανέωση της έρευνας και ο εκσυγχρονισμός των κοινωνικών επιστημών περνούν μέσα από τη σύνδεσή τους με τη λογοτεχνία, τη γνώση και τη χρήση της. Αυτό καθόλου δεν σημαίνει πως οι κοινωνικές και πολιτικές επιστήμες καλούνται να μετασχηματιστούν σε σκέτη φιλολογία, αλλά πως χρειάζεται να εγκαταλειφθεί η υπερεξειδίκευσή τους που ουσιαστικά απισχναίνει το περιεχόμενό τους. Οι κοινωνικές επιστήμες δεν πρέπει να αποφεύγουν τη γλαφυρότητα. Ο πολωνοεβραϊκής καταγωγής Γάλλος Ζαμπλονκά, μας καλεί να διερευνήσουμε υπό νέο φως το ζήτημα των σχέσεων λογοτεχνίας και πραγματικού.

Εκδ. Αλεξάνδρεια, 2017, σελ. 200

Τιμή: 12,70 ευρώ

Μέσα σε δεκατρία κείμενα γραμμένα είτε από μελετητές του αναρχικού κινήματος, είτε από δρώντες παράγοντες του αναρχισμού, είτε από συμμετέχοντες και στις δύο παραπάνω πλευρές καταγράφεται η συμμετοχή του αναρχικού κινήματος και των αναρχικών στη Ρωσική Επανάσταση. Μια συμμετοχή που υποτιμήθηκε ιστοριογραφικά, αν και αποτέλεσε σημαντική στιγμή της. Η σχέση μπολσεβίκων και αναρχικών ήταν μια σχέση συμμαχίας κατά του τσαρισμού αλλά και σφοδρής αντίστασης των αναρχικών στην εξουσιομανία των μπολσεβίκων. Μια αντίσταση που την πλήρωσαν πολύ ακριβά, με εξορίες, φυλακίσεις και εκτελέσεις. Χωρίς να υποτιμήσω κανένα από τα 13 κείμενα θα ήθελα μόνο να αναδείξω τη σημασία των δύο κειμένων τού ενεργά συμμετέχοντος στην Επανάσταση μεγάλου αγωνιστή αναρχικού Νέστορ Μάχνο. Η ανάγνωση όλων των κειμένων καθιστά κατανοητό γιατί η εξέλιξη της Επανάστασης δεν μπορούσε παρά να είναι αυτή που γνωρίζουμε.

China Mieville

Οκτώβρης

Η Ιστορία της Ρωσικής Επανάστασης

Μτφ. Γιώργος-Ικαρος Μπαμπασάκης

Εκδ. Μεταίχμιο, 2017, σελ. 534

Τιμή: 17,70 ευρώ

Αυτό το βιβλίο έχει δυο πρωτοτυπίες. Πρώτον, δεν είναι γραμμένο από «επαγγελματία» ιστορικό, αλλά από συγγραφέα που κινείται στον χώρο της επιστημονικής φαντασίας και ενεργό στέλεχος της βρετανικής τροτσκιστικής Αριστεράς. Δεύτερον, σε αντίθεση με τα περισσότερα ιστορικά βιβλία που εστιάζουν στις εξελίξεις του Φεβρουαρίου και του Οκτωβρίου και στέκονται πολύ λίγο στο ενδιάμεσο, ο συγγραφέας αναφέρεται εκτενέστερα στο τι προηγήθηκε των δύο Επαναστάσεων και εστιάζει ιδιαίτερα στους μήνες μεταξύ Φεβρουαρίου και Οκτωβρίου. Στο τι συνέβη μεταξύ της πρώτης Επανάστασης που ανέτρεψε τον τσάρο και της δεύτερης του Οκτώβρη που ανέτρεψε την κυβέρνηση Κερένσκι, την κυβέρνηση τής για πρώτη φορά «αστικής δημοκρατίας». Και όλα αυτά με μυθιστορηματική γραφή που κάνει το ανάγνωσμα, αν και αναφέρεται σε πραγματικά γεγονότα, να προσομοιάζει με μια καθόλου φανταστική λογοτεχνία.

Janus Korczak

Μτφ. – επιμ. Μπεάτα Ζουλκιέβιτς

Εκδ. Μεταίχμιο, 2017, σελ. 102

Τιμή: 10 ευρώ

Το κείμενο αυτό εκδίδεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα, σχεδόν 90 χρόνια μετά την πρώτη έκδοσή του στα πολωνικά. Ο πολωνοεβραίος γιατρός Γιάνους Κόρτσακ, γνωστός με το παρατσούκλι Γερο-Δόκτωρ, αποτελεί την επιτομή του παιδαγωγού, ο οποίος σε πολλά σημεία υπερβαίνει ακόμη και τους πιο πρωτοπόρους παιδαγωγούς. Ο Κόρτσακ, από τις πρώτες γραμμές κιόλας, αντιπαρατίθεται στην άποψη που θέλει το μικρό παιδί να γίνεται μελλοντικός άνθρωπος και όχι να είναι άνθρωπος εδώ και τώρα. Υπό αυτή την έννοια σεβασμός για το παιδί, μεταξύ πολλών άλλων, σημαίνει σεβασμός στην άγνοιά του, στις αποτυχίες και τα δάκρυά του, στην προσπάθεια απόκτησης γνώσεων, στην τρέχουσα ώρα του, στην κάθε του μέρα που περνά, στον προϋπολογισμό του κ.λπ. Η έκδοση εμπλουτίζεται από τη μεταφράστρια με προλογικό σημείωμα και βιογραφία του Κόρτσακ. Εκεί τονίζονται και άλλες πλευρές της παιδαγωγικής θεωρίας και της βιογραφίας του παιδαγωγού που ακολούθησε τα παιδιά του Ορφανοτροφείου του στο ναζιστικό στρατόπεδο της Τρεμπλίνκα.

Παντελής Βουτουρής

Εθνικισμός, Σοσιαλισμός, Ρατσισμός (1897-1922)

Εκδ. Καστανιώτης, 2017, σελ. 320

Τιμή: 19 ευρώ

Είναι ποτέ δυνατόν άνθρωποι, που στα τέλη του 19ου αιώνα και στην πρώτη εικοσαετία του 20ού θεωρούνταν σοσιαλιστές ή κοινωνιστές (Γ. Σκληρός – Α. Παπαναστασίου) και εκφραστές ανθρωπιστικών ιδεωδών (Κ. Παλαμάς) ή προοδευτικά περιοδικά όπως «Ο Νουμάς», να εμπνέονταν ταυτοχρόνως και από πάρα πολύ σκληρές ιδέες, από ιδέες της υπερισχύσεως των ικανών έναντι των ασθενεστέρων και των ανικάνων, από ευγονικές ιδέες; Να εμπνέονται από τις ρατσιστικές ιδέες του Γκομπινό και του Τσάμπερλεν και να καθοδηγούνται από τις ακραίες αναγνώσεις του Νίτσε; Ο συγγραφέας καταθέτει μια πραγματικά ιδιαιτέρως πρωτότυπη μελέτη στην οποία καταγράφεται το πώς και μέσα από «προοδευτικά» μονοπάτια μπορούμε να οδηγηθούμε στον εθνικισμό και τον ρατσισμό. Ιδιαίτερα επίκαιρο βιβλίο σε μια εποχή που στην Ελλάδα η αποθέωση της «αξιοκρατίας» νομιμοποιεί το πέταγμα στο καλάθι των αχρήστων όσων δεν ακολουθούν τους ρυθμούς της αγοράς.

Robert D. Κaplan

Η εκδίκηση της γεωγραφίας

Μτφ. – Εισαγωγή: Σπύρος Κατσούλας

Εκδ. Μελάνι, 2017, σελ. 604

Τιμή: 21,20 ευρώ

Ο πολύ γνωστός, σε θέματα γεωπολιτικής και διεθνών σχέσεων, διανοητής και δημοσιογράφος Ρόμπερτ Ντ. Κάπλαν έχει μια ικανότητα. Κατορθώνει θέματα που δεν απασχολούν το ευρύ κοινό, όπως αυτά της γεωπολιτικής στρατηγικής, να τα παρουσιάζει με τέτοιο τρόπο ώστε να γίνονται ιδιαιτέρως ελκυστικά, ακόμη και για τον πιο αδιάφορο αναγνώστη. Συνδυάζοντας δικές του βιωματικές εμπειρίες και εντυπώσεις με μια ευρύτερη γνώση της γεωπολιτικής γράφει τόσο για την ιστορία της σημασίας της γεωγραφίας στις διεθνείς συμμαχίες και συγκρούσεις, όσο και για το πως διαμορφώνονται οι διεθνείς ισορροπίες στον 21οαιώνα. Ιδιαίτερη προσοχή αξίζουν οι αναλύσεις του για Ρωσία, Κίνα, Ινδία, Ιράν αλλά και για τα κράτη της πρώην Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Πολύ κατατοπιστική η εισαγωγή του μεταφραστή.