«Η Σκωτία ζυγίζει την καταστροφή του Brexit πριν αποφασίσει»

Για τον αναγνώστη που στις σελίδες του «Trainspotting», του εκκωφαντικού ντεμπούτου του Ιρβιν Γουέλς, βρήκε μια ακαταμάχητη απεικόνιση του σκωτσέζικου, θατσερικής προέλευσης περιθωρίου, με τη ματαίωση των πρωταγωνιστών του, την καθηλωτική ανεργία τους, την ανεπίστρεπτη καταβύθισή τους στον κόσμο των ναρκωτικών, αλλά και τη σκληράδα ή την ωμή γλώσσα τους, για τον θεατή επίσης, που στην κινηματογραφική μεταφορά του βιβλίου είδε τους ήρωές του να ενσαρκώνονται καθοριστικά από τον Γιούαν ΜακΓκρέγκορ, τον Τζόνι Λι Μίλερ ή τον Ρόμπερτ Κάρλαϊλ, η «Τέχνη της λεπίδας», το τελευταίο πόνημα του σκωτσέζου συγγραφέα, επιφυλάσσει καταρχήν μια ύποπτη έκπληξη: ο «Μπέγκμπι», ο πρωταγωνιστής του, ο πλέον βίαιος από εκείνη την παρέα των φτωχογειτονιών του Λιθ, ερμηνευμένος σε όλη την ψυχωτική του δόξα από τον Κάρλαϊλ, ζει πλέον στην Καλιφόρνια, οδηγεί Grand Cherokee, έχει μια υπέροχη γυναίκα και δύο γλυκύτατες κορούλες, απαντάει στο όνομα Τζιμ Φράνσις και, σαν καλλιτεχνικό κερασάκι στην τούρτα της μεταστροφής του, εργάζεται σαν γλύπτης. Εντάξει, σαν καθόλου συνηθισμένος γλύπτης: το ενδιαφέρον του επικεντρώνεται σε προτομές διασημοτήτων του Χόλιγουντ, που με τη βοήθεια, όχι της σμίλης, αλλά της λεπίδας, παραμορφώνονται ευφάνταστα.

Αναμορφώθηκε δηλαδή ο Μπέγκμπι; Μα τότε δεν θα υπήρχε δράμα, προσμονή. Μόλις λοιπόν ο ήρωάς μας μαθαίνει ότι ο αποξενωμένος γιος του βρίσκεται μαχαιρωμένος υπό άγνωστες συνθήκες, αποφασίζει να επιστρέψει στο Εδιμβούργο, να παραστεί στην κηδεία και να βρει τον δολοφόνο. Η αναζήτησή του έχει χαρακτηριστικά αστυνομικής λογοτεχνίας και εμπλουτίζεται όχι μόνο με φαντάσματα του παρελθόντος όπως η αδελφή του, Ελσπεθ, ο Ζουμερός Τέρι ή ο Μαρκ Ρέντον, αλλά και με αναμετρήσεις με μια παιδική ηλικία τραυματισμένη από τη δυσλεξία, με αναμνήσεις της μεθυστικής και μεθυσμένης βίας που έδινε τον τόνο στην ανατροφή του, μεταμέλειες για τη θανάσιμα επιδραστική ομοφοβία του και, εν τέλει, βία, μπόλικη βία. Η οικογένειά του πάντως τον περιμένει. Η γλώσσα του απέχει από εκείνη του «Trainspotting» και των άλλων βιβλίων του ίδιου σύμπαντος, όπως το «Πορνό» ή το «Skagboys» –τόσο, ώστε ο άνθρωπός μας να δηλώνει ότι «έχουμε απομακρυνθεί από τη δημοκρατία, την οικουμενικότητα και την ισότητα ενώπιον του νόμου κι έχουμε υιοθετήσει de facto μια αυστηρά ιεραρχική και ελιτίστικη άποψη για τον κόσμο». Κατά τα άλλα, η μουσική που ακούει ενώ «εργάζεται», αντανακλά, αν επιτρέπεται ένας προσωπικός τόνος, την ποιοτική φθορά των δημιουργών της. Το αν ο ίδιος ο Μπέγκμπι παρέμεινε κτήνος ή αν μεταμορφώθηκε σε έλλογο ον, δεν είναι, ευτυχώς, σαφές. Το λέει καλύτερα ο Αλμπέρ Καμί, στην προμετωπίδα του βιβλίου: «Ο άνθρωπος είναι το μοναδικό πλάσμα που αρνείται να γίνει αυτό που είναι».

Ηταν ο μοναδικός τρόπος που μπορούσα να σκεφτώ για να επανεκκινήσω τον χαρακτήρα: η τέχνη και ο έρωτας. Ειδάλλως, ο Μπέγκμπι θα ήταν νεκρός ή για πάντα στη φυλακή. Καιρό τώρα, οι αντιλήψεις περί ομοιοτήτων μεταξύ ενός εγκληματία και ενός καλλιτέχνη ρομαντικοποιούν τη σχέση τους και κατά τη γνώμη μου το παρακάνουν λιγάκι. Ομως η σύνδεση επιμένει να υφίσταται, σαν να ήταν αρχέτυπο.

Νομίζω ότι ο Μπέγκμπι επιθυμεί απλώς να κάνει το λάθος πράγμα και να το κάνει με την ησυχία του. Ειδικά το δεύτερο είναι πλέον πιο απαραίτητο, επομένως ο Μπέγκμπι χρειάζεται και ένα καταφύγιο. Πιστεύω ότι στις κατακερματισμένες ζωές μας, όλοι πασχίζουμε να αντιμετωπίσουμε από τη μια την ισοπεδωτική ισχύ των social media και της κοινωνίας της πληροφορίας και από την άλλη τη ναρκισσιστική και εξομολογητική ανάγκη μας να αποκαλύψουμε τα πάντα για τους εαυτούς μας.

Νοιάζεται ελάχιστα για τους άλλους. Σχετίζεται μαζί τους μόνο υπό το πρίσμα του «εγώ» του. Είναι επομένως ικανός να καταδιώξει με απάθεια τον δολοφόνο του γιου του, μιας και τρέφει λίγα αισθήματα για τον δεύτερο, βλέποντας απλώς τον θάνατό του σαν μια προσωπική προσβολή. Δεν υπάρχει κάποιο συναισθηματικό διακύβευμα για να τον αποδιοργανώσει στο ανελέητο ανθρωποκυνηγητό του. Ούτε και καμία έγνοια για τυχόν παράπλευρες απώλειες που θα προκληθούν στην πορεία.

Οχι. Η όλη ιδέα είναι εκ φύσεως ανόητη. Κανένα μυθιστόρημα, όσο ιδιοφυές κι αν είναι, όσο μεγάλο εύρος κι αν έχει, δεν μπορεί να αιχμαλωτίσει την ολότητα μιας ποικιλόμορφης και δυναμικής κοινωνίας.

Διαβάζω μεν από χαρτί –ίσως είναι θέμα γενιάς, πάντως αισθάνομαι ότι περνάω πολύ χρόνο μπροστά σε οθόνες –χρησιμοποιώ όμως το Kindle στην αναζήτηση πηγών. Κάνω και λίγη έρευνα με τη βοήθειά του, καθώς με το Kindle είναι ευκολότερο να βουτάς και να αναδύεσαι από το υλικό που χρησιμοποιείς όταν μελετάς κάποιο θέμα.

Το πρόβλημα είναι, όπως λέτε, καθολικό. Τα υψηλά ποσοστά δυσλεξίας στα σωφρονιστικά καταστήματα ανηλίκων μιλούν από μόνα τους. Πρόκειται για ανθρώπους που έχουν απορριφθεί από το σύστημα.

Πιστεύω ότι πάντοτε υπάρχει μια αλληλεπίδραση μεταξύ των δύο. Οταν τα πράγματα πάνε άσχημα στην οικονομική και κοινωνική ζωή, τείνουμε να κάνουμε λάθος επιλογές που τα επιδεινώνουν, καθώς βλέπουμε την αποτυχία σαν κανονικότητα και φοβόμαστε την πιθανότητα επιτυχίας. Νομίζω ότι η σκωτσέζικη κοινωνία έχει γίνει πιο ανοικτή από διάφορες απόψεις και τα πάντα έχουν γίνει πιο αμφισβητήσιμα και περίπλοκα. Κάτι όμως που δεν περιορίζεται στη Σκωτία και που είναι, ως επί το πλείστον, καλό.