Για τον αναγνώστη που στις σελίδες του «Trainspotting», του εκκωφαντικού ντεμπούτου του Ιρβιν Γουέλς, βρήκε μια ακαταμάχητη απεικόνιση του σκωτσέζικου, θατσερικής προέλευσης περιθωρίου, με τη ματαίωση των πρωταγωνιστών του, την καθηλωτική ανεργία τους, την ανεπίστρεπτη καταβύθισή τους στον κόσμο των ναρκωτικών, αλλά και τη σκληράδα ή την ωμή γλώσσα τους, για τον θεατή επίσης, που στην κινηματογραφική μεταφορά του βιβλίου είδε τους ήρωές του να ενσαρκώνονται καθοριστικά από τον Γιούαν ΜακΓκρέγκορ, τον Τζόνι Λι Μίλερ ή τον Ρόμπερτ Κάρλαϊλ, η «Τέχνη της λεπίδας», το τελευταίο πόνημα του σκωτσέζου συγγραφέα, επιφυλάσσει καταρχήν μια ύποπτη έκπληξη: ο «Μπέγκμπι», ο πρωταγωνιστής του, ο πλέον βίαιος από εκείνη την παρέα των φτωχογειτονιών του Λιθ, ερμηνευμένος σε όλη την ψυχωτική του δόξα από τον Κάρλαϊλ, ζει πλέον στην Καλιφόρνια, οδηγεί Grand Cherokee, έχει μια υπέροχη γυναίκα και δύο γλυκύτατες κορούλες, απαντάει στο όνομα Τζιμ Φράνσις και, σαν καλλιτεχνικό κερασάκι στην τούρτα της μεταστροφής του, εργάζεται σαν γλύπτης. Εντάξει, σαν καθόλου συνηθισμένος γλύπτης: το ενδιαφέρον του επικεντρώνεται σε προτομές διασημοτήτων του Χόλιγουντ, που με τη βοήθεια, όχι της σμίλης, αλλά της λεπίδας, παραμορφώνονται ευφάνταστα.
Αναμορφώθηκε δηλαδή ο Μπέγκμπι; Μα τότε δεν θα υπήρχε δράμα, προσμονή. Μόλις λοιπόν ο ήρωάς μας μαθαίνει ότι ο αποξενωμένος γιος του βρίσκεται μαχαιρωμένος υπό άγνωστες συνθήκες, αποφασίζει να επιστρέψει στο Εδιμβούργο, να παραστεί στην κηδεία και να βρει τον δολοφόνο. Η αναζήτησή του έχει χαρακτηριστικά αστυνομικής λογοτεχνίας και εμπλουτίζεται όχι μόνο με φαντάσματα του παρελθόντος όπως η αδελφή του, Ελσπεθ, ο Ζουμερός Τέρι ή ο Μαρκ Ρέντον, αλλά και με αναμετρήσεις με μια παιδική ηλικία τραυματισμένη από τη δυσλεξία, με αναμνήσεις της μεθυστικής και μεθυσμένης βίας που έδινε τον τόνο στην ανατροφή του, μεταμέλειες για τη θανάσιμα επιδραστική ομοφοβία του και, εν τέλει, βία, μπόλικη βία. Η οικογένειά του πάντως τον περιμένει. Η γλώσσα του απέχει από εκείνη του «Trainspotting» και των άλλων βιβλίων του ίδιου σύμπαντος, όπως το «Πορνό» ή το «Skagboys» –τόσο, ώστε ο άνθρωπός μας να δηλώνει ότι «έχουμε απομακρυνθεί από τη δημοκρατία, την οικουμενικότητα και την ισότητα ενώπιον του νόμου κι έχουμε υιοθετήσει de facto μια αυστηρά ιεραρχική και ελιτίστικη άποψη για τον κόσμο». Κατά τα άλλα, η μουσική που ακούει ενώ «εργάζεται», αντανακλά, αν επιτρέπεται ένας προσωπικός τόνος, την ποιοτική φθορά των δημιουργών της. Το αν ο ίδιος ο Μπέγκμπι παρέμεινε κτήνος ή αν μεταμορφώθηκε σε έλλογο ον, δεν είναι, ευτυχώς, σαφές. Το λέει καλύτερα ο Αλμπέρ Καμί, στην προμετωπίδα του βιβλίου: «Ο άνθρωπος είναι το μοναδικό πλάσμα που αρνείται να γίνει αυτό που είναι».
Από όλα τα πιθανά μονοπάτια στη ζωή του Μπέγκμπι, γιατί επιλέξατε εκείνο του καλλιτέχνη και ειδικά του γλύπτη; Πέρα από τη «χρήση» της γλυπτικής του στις τελευταίες σελίδες, σας ενδιέφερε και η αντίθεση μεταξύ βίας και πολιτισμού;
Ηταν ο μοναδικός τρόπος που μπορούσα να σκεφτώ για να επανεκκινήσω τον χαρακτήρα: η τέχνη και ο έρωτας. Ειδάλλως, ο Μπέγκμπι θα ήταν νεκρός ή για πάντα στη φυλακή. Καιρό τώρα, οι αντιλήψεις περί ομοιοτήτων μεταξύ ενός εγκληματία και ενός καλλιτέχνη ρομαντικοποιούν τη σχέση τους και κατά τη γνώμη μου το παρακάνουν λιγάκι. Ομως η σύνδεση επιμένει να υφίσταται, σαν να ήταν αρχέτυπο.
Φαίνεται εύκολο να συγκρίνουμε τον Μπέγκμπι με χαρακτήρες όπως ο δρ Τζέκιλ και ο κύριος Χάιντ ή ο Ρόρσακ από τους «Watchmen» του Αλαν Μουρ. Ποιες είναι ωστόσο οι προσωπικές του ηθικές συγκρούσεις, δεδομένης και της κοινωνικής ανόδου που βιώνει;
Νομίζω ότι ο Μπέγκμπι επιθυμεί απλώς να κάνει το λάθος πράγμα και να το κάνει με την ησυχία του. Ειδικά το δεύτερο είναι πλέον πιο απαραίτητο, επομένως ο Μπέγκμπι χρειάζεται και ένα καταφύγιο. Πιστεύω ότι στις κατακερματισμένες ζωές μας, όλοι πασχίζουμε να αντιμετωπίσουμε από τη μια την ισοπεδωτική ισχύ των social media και της κοινωνίας της πληροφορίας και από την άλλη τη ναρκισσιστική και εξομολογητική ανάγκη μας να αποκαλύψουμε τα πάντα για τους εαυτούς μας.
Από τα υπόλοιπα χαρακτηριστικά του, ποια τον καθιστούν κατάλληλο για ένα μυθιστόρημα με στοιχεία αστυνομικής λογοτεχνίας όπως η «Τέχνη της λεπίδας»; Είναι σίγουρα ψυχρόαιμος…
Νοιάζεται ελάχιστα για τους άλλους. Σχετίζεται μαζί τους μόνο υπό το πρίσμα του «εγώ» του. Είναι επομένως ικανός να καταδιώξει με απάθεια τον δολοφόνο του γιου του, μιας και τρέφει λίγα αισθήματα για τον δεύτερο, βλέποντας απλώς τον θάνατό του σαν μια προσωπική προσβολή. Δεν υπάρχει κάποιο συναισθηματικό διακύβευμα για να τον αποδιοργανώσει στο ανελέητο ανθρωποκυνηγητό του. Ούτε και καμία έγνοια για τυχόν παράπλευρες απώλειες που θα προκληθούν στην πορεία.
Σε κάποιο σημείο, ο κουνιάδος του Μπέγκμπι εξομολογείται ότι πάντα ήθελε να γράψει το «Μεγάλο Σκωτσέζικο Μυθιστόρημα». Πώς θα έμοιαζε άραγε; Υπάρχει κάποιο που να πληροί τα κριτήρια;
Οχι. Η όλη ιδέα είναι εκ φύσεως ανόητη. Κανένα μυθιστόρημα, όσο ιδιοφυές κι αν είναι, όσο μεγάλο εύρος κι αν έχει, δεν μπορεί να αιχμαλωτίσει την ολότητα μιας ποικιλόμορφης και δυναμικής κοινωνίας.
Στην «Τέχνη της λεπίδας» κάνει ένα πέρασμα και το Kindle. Το χρησιμοποιείτε κι εσείς;
Διαβάζω μεν από χαρτί –ίσως είναι θέμα γενιάς, πάντως αισθάνομαι ότι περνάω πολύ χρόνο μπροστά σε οθόνες –χρησιμοποιώ όμως το Kindle στην αναζήτηση πηγών. Κάνω και λίγη έρευνα με τη βοήθειά του, καθώς με το Kindle είναι ευκολότερο να βουτάς και να αναδύεσαι από το υλικό που χρησιμοποιείς όταν μελετάς κάποιο θέμα.
Η περιγραφή της δυσλεξίας του Μπέγκμπι και των συνεπειών της στην ανατροφή του είναι διεισδυτική και καθολικού χαρακτήρα. Εχουν προοδεύσει οι δυτικές κοινωνίες ως προς αυτό το ζήτημα; Ποια είναι η προσωπική εμπειρία σας από τη Σκωτία;
Το πρόβλημα είναι, όπως λέτε, καθολικό. Τα υψηλά ποσοστά δυσλεξίας στα σωφρονιστικά καταστήματα ανηλίκων μιλούν από μόνα τους. Πρόκειται για ανθρώπους που έχουν απορριφθεί από το σύστημα.
Ενα από τα ενδιαφέροντά σας είναι ο βαθμός ελέγχου που έχουν οι άνθρωποι στις ζωές τους. Παλιότερα εστιάζατε στις εξωτερικές δυνάμεις πολιτικής φύσης, ενώ πλέον μοιάζετε να έχετε μετατοπιστεί στους ψυχολογικούς παράγοντες. Εσείς γίνατε πιο εσωστρεφής ή η σκωτσέζικη κοινωνία λιγότερο πιεστική;
Πιστεύω ότι πάντοτε υπάρχει μια αλληλεπίδραση μεταξύ των δύο. Οταν τα πράγματα πάνε άσχημα στην οικονομική και κοινωνική ζωή, τείνουμε να κάνουμε λάθος επιλογές που τα επιδεινώνουν, καθώς βλέπουμε την αποτυχία σαν κανονικότητα και φοβόμαστε την πιθανότητα επιτυχίας. Νομίζω ότι η σκωτσέζικη κοινωνία έχει γίνει πιο ανοικτή από διάφορες απόψεις και τα πάντα έχουν γίνει πιο αμφισβητήσιμα και περίπλοκα. Κάτι όμως που δεν περιορίζεται στη Σκωτία και που είναι, ως επί το πλείστον, καλό.
Ποιες είναι οι σκέψεις και τα συναισθήματά σας για τον απόηχο, τις συνέπειες του δημοψηφίσματος για την ανεξαρτησία της Σκωτίας; Είναι το Brexit που δίνει τον τόνο στη σκωτσέζικη πολιτική ζωή αυτή την περίοδο;
Λοιπόν, το Brexit είναι προφανώς ένα μπάχαλο και θα έχει πολλές επιπτώσεις στο ζήτημα της ανεξαρτησίας της Σκωτίας. Νομίζω ότι οι άνθρωποι θέλουν να ξεμπερδεύουν με αυτήν ειδικά την καταστροφή και να υπολογίσουν πόσο χάλια θα πάνε τα πράγματα πριν αποφασίσουν την επόμενή τους κίνηση. Επομένως, η εκτίμησή μου –και πρόκειται απλώς για μια εκτίμηση, θα μπορούσα κάλλιστα να κάνω λάθος –είναι ότι δεν θα ακούσουμε και πολλά για την ανεξαρτησία της Σκωτίας παρά μόνο μετά το Brexit, όταν το θέμα θα φουντώσει εκ νέου. Εχω την αίσθηση ότι ο Κόρμπιν έχει πιάσει ταβάνι και είναι εντυπωσιακό που οι Εργατικοί δεν μπορούν να κατατροπώσουν εκλογικά την, πιθανότατα, χειρότερη κυβέρνηση στη βρετανική Ιστορία.
Ενημέρωση
Κραυγαλέα ψέματα, αυταπόδεικτες αλήθειες
Είναι εύλογο να ανησυχεί κανείς ότι η τρέχουσα ευρωπαϊκή κρίση θα παραγάγει ακόμα περισσότερα περιθωριοποιημένα άτομα όπως ο νεαρός Μπέγκμπι και ο κύκλος του;
Ναι. Είναι αναπόφευκτο. Συνεχίζουμε το ίδιο βιολί με τον νεοφιλελευθερισμό εδώ και 35 χρόνια και δεν υπάρχουν ενδείξεις τελειωμού. Τα νέα, νατιβιστικά καθεστώτα μας θα δώσουν σε αυτούς τους ανθρώπους όπλα και θα τους αφήσουν να σκοτωθούν μεταξύ τους.
Πώς ενημερώνεστε για τα πολιτικά; Προτιμάτε τα social media, δεδομένης και της αναβαθμισμένης εκδοχής του μονολόγου «Διάλεξε ζωή», ο οποίος πλέον, στο «T2 Trainspotting» λέει «διάλεξε facebook, twitter, instagram και έλπιζε ότι κάποιος, κάπου νοιάζεται»;
Χρησιμοποιώ το twitter για να μαθαίνω ειδήσεις. Ακολουθώ ένα ανομοιόμορφο σύνολο πηγών. Είναι παράξενο το πώς τα κραυγαλέα ψέματα είναι πια τόσο σημαντικά όσο και οι αυταπόδεικτες αλήθειες, όμως το Brexit και ο Τραμπ έχουν αποδείξει ότι οι άνθρωποι προτιμούν να πιστεύουν μπαρούφες που αναπαράγουν βαθιές προκαταλήψεις, παρά αλήθειες που στ’ αλήθεια απαιτούν κάτι από εκείνους.
Πώς σας φάνηκε αλήθεια το δεύτερο «Trainspotting»;
Α, το γούσταρα πολύ.
Και κάτι τελευταίο: το «Appetite for destruction» των Guns’n’Roses, που ακούγεται στο βιβλίο, είναι φοβερό άλμπουμ. Δεν είναι σίγουρο ωστόσο ότι σας άρεσε και το τελευταίο τους, το «Chinese Democracy». Αναφέρετε, αν και σε ένα συγκεκριμένο περιστατικό, ότι η ακρόασή του μοιάζει «βασανιστική»…
Λοιπόν, όταν συζητάμε για τα σπουδαία άλμπουμ της εποχής μας, το ένα θα βρίσκεται στη λίστα και το άλλο όχι. Το σημαντικό βέβαια εδώ, δεν είναι τι αρέσει σε εμένα και τι όχι. Το σόου ανήκει στον Μπέγκμπι, επομένως κρίνετε αναλόγως.
Irvine Welsh
Η τέχνη
της λεπίδας
Μτφ. Θάνος Καραγιαννόπουλος
Εκδ. Οξύ, 2017, σελ. 288
Τιμή: 16 ευρώ
Αναζήτηση
