Στην είσοδο του εστιατορίου όπου συναντηθήκαμε, δύο σωματοφύλακες κοιτούσαν δεξιά – αριστερά, επιτηρώντας τους γύρω δρόμους και τους περαστικούς. Στον επάνω όροφο, ο Ζαν Πλαντί είχε πιάσει θέση σε ένα τραπέζι με τους μαρκαδόρους του δίπλα του όπως πάντα. Συζητούσε με τον διευθυντή του εστιατορίου και σχολίαζε τα μέτρα ασφαλείας με τα οποία είναι πλέον αναγκασμένος να ζει. «Την προηγούμενη εβδομάδα ήμουν στο Βέλγιο, στο Μόλενμπεκ, και είχα μαζί μου –κρατηθείτε –16 σωματοφύλακες. Θα πήγαινα στην Πολυτεχνική Σχολή και έπρεπε πρώτα να στείλουν πυροτεχνουργούς να ερευνήσουν τον χώρο» μας λέει. Τέτοιοι περιορισμοί της ελευθερίας είναι πλέον η νέα πραγματικότητα για τους πιο διάσημους γελοιογράφους της Γαλλίας μετά τις επιθέσεις της 7ης Ιανουαρίου 2015, κατά τις οποίες τραυματίστηκαν ή σκοτώθηκαν εργαζόμενοι στο περιοδικό «Charlie Hebdo». Σήμερα, ο Ζαν Πλαντί, ο οποίος υπογράφει με τις γελοιογραφίες του τα πρωτοσέλιδα της «Monde» εδώ και δεκαετίες, αποφάσισε να ξεκινήσει μια εκστρατεία ενάντια στην «παρερμηνεία των γελοιογραφιών, που οδηγεί στο μίσος». Δίνει ομιλίες ανά τον κόσμο σχετικά με τη δουλειά του και εξηγεί πως πρέπει να επιτρέπεται να γελάμε με οτιδήποτε. Ή, σχεδόν.
Πριν από λίγες μέρες «ΤΑ ΝΕΑ» είχαν μια πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση μαζί του:
Υπάρχει περισσότερη αυτολογοκρισία στο επάγγελμά σας, μετά τις επιθέσεις στο «Charlie Hebdo»;
Οχι. Εγώ κάνω τη δουλειά μου ακριβώς όπως και πριν από τις 7 Ιανουαρίου του 2015, ακριβώς επειδή πάντοτε πίστευα πως υπάρχουν κάποια όρια, αλλά σε συγκεκριμένα ζητήματα. Για παράδειγμα: στη Γαλλία έχουμε μία πολιτικό που είναι ομοφυλόφιλη, αλλά δεν θέλει να αναφερόμαστε σε αυτό. Το σέβομαι. Οπως το σέβονται και όλοι οι συνάδελφοί μου γελοιογράφοι. Το ίδιο γίνεται και με τη θρησκεία. Εμένα η θρησκεία αμιγώς δεν με ενδιαφέρει και δεν θα τη σχολιάσω. Με ενδιαφέρει όμως η πολιτική, με την οποία πολλές φορές η θρησκεία μπλέκεται. Εκεί το πράγμα αλλάζει. Συνεπώς, ως προς το δημιουργικό κομμάτι, τίποτα δεν έχει αλλάξει για μένα. Κι επειδή ταξιδεύω πολύ, δεν αγνοώ το ότι κάθε μέρος έχει τις δικές του αντιλήψεις και τις δικές του ευαισθησίες. Αυτό, όμως, δεν με εμποδίζει να λέω τη γνώμη μου. Το οποίο κάνω με τα σκίτσα μου. Καμία αλλαγή, λοιπόν, στο πώς εκφράζομαι μέσα από τη δουλειά μου.
Κάτι δεν έχει αλλάξει, όμως, στις γελοιογραφίες που δημοσιεύονται στον γαλλικό Τύπο;
Γενικά η κατάσταση είναι πλέον δύσκολη, γιατί έχει εδραιωθεί στον απλό κόσμο ένας φόβος. Οχι σε εμάς τους δημιουργούς, που εκφραζόμαστε ως μέρος της δουλειάς μας, αλλά έξω, στην κοινωνία, όπου ο κόσμος έχει άποψη για τα τεκταινόμενα αλλά δεν λέει πλέον αυτό που σκέφτεται. Δεν τολμά να συγκρουστεί με τον άλλον που έχει άποψη αντίθετη με εκείνον. Ο κόσμος δεν έχει διάθεση να συγκρουστεί. Είμαι σίγουρος πως όταν φύγω από τη «Monde», η εφημερίδα θα αντικαταστήσει τη στήλη μου με μια φωτογραφία ή με μια διαφήμιση. Εδώ και δέκα χρόνια τους λέω να με αντικαταστήσουν με κάποιον άλλο, ένα νέο παιδί, έναν νέο γελοιογράφο, αλλά δεν θέλουν. Γιατί εδώ και καιρό υφέρπει ένας φόβος και οι ισορροπίες είναι ευαίσθητες. Εκεί θέλεις κάποιον έμπειρο.
Μιλάμε δηλαδή πλέον ξεκάθαρα για φόβο;
Εντελώς. Μια μέρα ήμουν με την Ανγκελα Μέρκελ και της έδειχνα τις διάφορες γελοιογραφίες μου για την Ευρώπη: την Ευρώπη την εποχή των Ρωμαίων, την εποχή του Καρλομάγνου, του Ναπολέοντα και του Χίτλερ. Κι όταν έφτασα στα σκίτσα με τον Χίτλερ οι τρεις σύμβουλοί της μου είπαν να τα μαζεύω. Προς τιμήν της, εκείνη μου ζήτησε να συνεχίσω. Βλέπετε, λοιπόν, πως υπάρχει ένας φόβος, ένα μάγκωμα, όταν πρόκειται για ευαίσθητα θέματα.
Οταν τα σκίτσα σας αναφέρονται σε μια περίπλοκη διένεξη, όπως αυτή στη Μέση Ανατολή, προκαλούν αντιδράσεις;
Δεν φαντάζεστε. Ολα τα βέλη στρέφονται πάνω μου. Οταν ένα σκίτσο μου προκαλεί συμπάθεια για τα θύματα μεταξύ των Ισραηλινών στην Ιερουσαλήμ, με λένε σιωνιστή. Και όταν αφορά τα παιδιά που πεθαίνουν από τις βόμβες των Ισραηλινών στην Παλαιστίνη, τότε με λένε αντισημίτη. Η Διεύθυνση με υποστηρίζει σε κάθε περίπτωση, ευτυχώς. Αλλά οι μουσουλμάνοι αντιδρούν πολύ έντονα κάθε φορά που σχολιάζουμε τη θρησκεία τους ή τον Προφήτη τους. Και, αν ένα δισεκατομμύριο μουσουλμάνοι ανά τον κόσμο σε επικρίνουν ταυτόχρονα για κάτι, έχεις ένα θέμα…
Δηλαδή σας στέλνουν επικριτικά μηνύματα ή λαμβάνετε και ευθείες απειλές;
Με τους δημοσιογράφους έρχεστε σε επαφή;
Ποια προσωπικότητα είναι για σας η πιο εύκολη να σχεδιάσετε;
Πείτε μας περισσότερα για το ζεύγος Μακρόν.
Υπήρξε στιγμή που το παρακάνατε;
Είπατε ότι ταξιδεύετε σε πολλά μέρη και δίνετε ομιλίες. Με ποιον τρόπο προσεγγίζετε τον κόσμο, ώστε να αλλάξετε την άποψή του για ένα ευαίσθητο ζήτημα;
Ποια είναι η γνώμη σας για τον Αλέξη Τσίπρα;
Ο Ζαν Πλαντί περιγράφει στα «ΝΕΑ» τον ρόλο της οργάνωσης που ίδρυσε με τον Κόφι Ανάν.
Ο σκιτσογράφος έχειάποψη;
Πάντα. Είμαστε κι εμείς πολίτες. Οπως και οι δημοσιογράφοι έχουν άποψη. Στο θέμα της Καταλωνίας, για παράδειγμα, σέβομαι και τις δύο πλευρές. Η άποψή μου όμως είναι κατά της απόσχισης και την εξέφρασα. Εγινε πολύς λόγος για τους διαδηλωτές που ζητούσαν ανεξαρτησία, αλλά το τμήμα του πληθυσμού που είχε αντίθετη άποψη επισκιάστηκε. Στην οργάνωσή μου Γελοιογραφίες για την Ειρήνη (σ.μ. Cartooning for Peace) όμως φροντίζουμε να παρουσιάζουμε σκίτσα και για τις δύο πλευρές.
Είστε πολύ ενεργός στην οργάνωση αυτή…
Α, βέβαια. Από το 2006 που την ιδρύσαμε με τον Κόφι Ανάν. Το σύνθημά μας ήταν «Dislearn the Intolerance» –«Απομάθετε τη Μισαλλοδοξία». Νομίζω πως είναι εξόχως σημαντικό. Γιατί από μικρά παιδιά μας μαθαίνουν να σκοτώνουμε. Με τα βιντεοπαιχνίδια, με τις ταινίες, με την έκθεση στις πράξεις ορισμένων δικτατόρων… Είμαστε προϊόντα ενός φαύλου κύκλου μη ανοχής τού ενός από τον άλλο και με την οργάνωση αυτή θελήσαμε να χρησιμοποιήσουμε τις γελοιογραφίες ώστε να ηρεμήσουμε τα πνεύματα. Ενα από τα κρισιμότερα ζητήματα σήμερα είναι να ξαναθυμηθούμε την έννοια της ταπείνωσης. Το να γυρίζεις την πλάτη στο γεγονός πως η αναγνώριση της Ιερουσαλήμ από τις ΗΠΑ ως πρωτεύουσας του Ισραήλ αποτελεί ταπείνωση της άλλης πλευράς, σημαίνει ότι προσπερνάς ανεύθυνα ένα μείζον γεγονός που μπορεί να πληρώσεις με τεράστιο τίμημα.
