Επειτα από έξι ημέρες αντικυβερνητικών διαδηλώσεων και 21 νεκρούς, ο ανώτατος πνευματικός ηγέτης του Ιράν, αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, έλυσε χθες τη σιωπή του κατηγορώντας τους «εχθρούς του Ιράν» ότι «χρησιμοποιούν διάφορα μέσα, περιλαμβανομένων μετρητών, όπλων, πολιτικής και ενός μηχανισμού αντικατασκοπείας, προκειμένου να δημιουργήσουν προβλήματα στην Ισλαμική Δημοκρατία». Τους εχθρούς τούς κατονόμασε ο Αλί Σαμχανί, γραμματέας του Ανώτατου Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας: ΗΠΑ, Βρετανία και Σαουδική Αραβία. Απείλησε μάλιστα τους Σαουδάραβες ότι «θα λάβουν αιφνιδιαστικά την απάντηση του Ιράν». Την ίδια ώρα, ο επικεφαλής του Επαναστατικού Δικαστηρίου της Τεχεράνης προειδοποιούσε τους διαδηλωτές πως οι (εκατοντάδες, ήδη) συλληφθέντες θα τιμωρηθούν σκληρά. Και οι αναλυτές έβλεπαν στις πρώτες αυτές δηλώσεις του Χαμενεΐ ένα προμήνυμα άγριας καταστολής. Οι μουλάδες του Ιράν βρίσκονται αντιμέτωποι με τη μεγαλύτερη αμφισβήτηση των τελευταίων εννέα ετών. Πώς ξεκίνησε όμως αυτό το τελευταίο κύμα διαδηλώσεων; Και πού πηγαίνει;
Πώς ξεκίνησαν οι διαδηλώσεις;
Μία πρώτη, σχετικά μικρή διαδήλωση πραγματοποιήθηκε την περασμένη Πέμπτη στο Μασάντ, δεύτερη μεγαλύτερη πόλη του Ιράν, με συνθήματα κατά της διαφθοράς και της οικονομικής κατάστασης της χώρας. Είχαν προηγηθεί νέα μέτρα που μειώνουν τα κοινωνικά βοηθήματα σε ορισμένες κατηγορίες συνταξιούχων καθώς και αναγγελίες αύξησης των τιμών της βενζίνης και των αβγών (κάποιοι μάλιστα μιλούν για την «επανάσταση των αβγών»). Το Μασάντ όμως τυγχάνει επίσης προπύργιο σκληροπυρηνικών αντιπάλων του πραγματιστή προέδρου του Ιράν, Χασάν Ροχανί. Κάποιοι είδαν λοιπόν σε αυτή την πρώτη διαδήλωση, όπου ακούστηκε και το σύνθημα «Θάνατος στον Ροχανί», μια οργανωμένη προσπάθεια υπονόμευσής του. Πολύ σύντομα το κίνημα αυτονομήθηκε, εξαπλώθηκε σε περίπου 40 πόλεις και το σύνθημα «Θάνατος στον Ροχανί» δεν ξανακούστηκε. Αντιθέτως, άρχισε να ακούγεται συχνά το «Θάνατος στον δικτάτορα» –τον Χαμενεΐ.
Υπάρχει κάποια ηγετική ομάδα; Ποιοι συμμετέχουν;
Το κίνημα είναι a priori ακέφαλο, επικεντρωμένο στην επαρχία, με σχετικά μικρή παρουσία προς το παρόν στην πρωτεύουσα και συνασπίζει διάφορες κατηγορίες πολιτών: συνταξιούχους, εργάτες αλλά και νέους, «πολλούς νέους από τις λαϊκές τάξεις που δεν ανήκουν στη μορφωμένη αντιπολιτευόμενη ελίτ», όπως μεταφέρουν οι ανταποκριτές των «Los Angeles Times». Από τους 450 διαδηλωτές που συνελήφθησαν μέσα σε τρεις μέρες μόνο στην Τεχεράνη, το 90% είναι κάτω των 25 χρόνων. Λογικό, αν σκεφτεί κανείς πως η ανεργία ανεβαίνει (επισήμως) από το γενικό 12% στο 28,8% μεταξύ των νέων. Εντονη φέρεται να είναι η παρουσία των γυναικών ενώ πολλές είναι οι διαδηλώσεις στις ζώνες όπου κατοικούν η κουρδική και η σουνιτική μειονότητα.
Σε τι κλίμα πραγματοποιούνται οι διαδηλώσεις;
Ολο και πιο βίαιο εκατέρωθεν. Εννέα άνθρωποι, ανάμεσά τους και δύο μέλη των δυνάμεων ασφαλείας, έχασαν τη ζωή τους μόνο τη νύχτα της Πρωτοχρονιάς ενώ στα σόσιαλ μίντια (που υπολειτουργούν από το Σαββατοκύριακο, όπως και η υπηρεσία κρυπτογραφημένων μηνυμάτων Telegram, κατόπιν κυβερνητικής παρέμβασης) υπήρχαν χθες αναφορές για ενίσχυση της αστυνομικής παρουσίας σε πολλές πόλεις. Ακολουθώντας τη γραμμή Ροχανί, κυβερνητικός εκπρόσωπος δήλωσε χθες πως τόσο οι διαδηλωτές όσο και οι δυνάμεις ασφαλείας πρέπει να σεβαστούν τον νόμο. Από το στρατόπεδο των σκληροπυρηνικών, ωστόσο, ολοένα και περισσότερες φωνές απαιτούν αδυσώπητη καταστολή των διαδηλώσεων.
Ποιες οι διαφορές ανάμεσα στις διαδηλώσεις του 2009 και τις σημερινές;
Πολλοί Ιρανοί είχαν κατεβεί στον δρόμο το 2009 διαμαρτυρόμενοι για την αμφιλεγόμενη (νοθευμένη) επανεκλογή του σκληροπυρηνικού Μαχμούντ Αχμαντινετζάντ στην προεδρία. Το κίνημα δεν έσβησε παρά το 2011, έπειτα από άγρια καταστολή. Η εκλογή του μετριοπαθέστερου, πραγματιστή Χασάν Ροχανί το 2013, κατόπιν η επανεκλογή του το 2017, επούλωσε μόνο μερικώς τον διχασμό. Παραδόξως όμως, οι διαδηλωτές του 2009, και ιδιαίτερα οι υποστηρικτές των μεταρρυθμιστών, αντιμετωπίζουν με καχυποψία τις σημερινές διαδηλώσεις φοβούμενοι μία εντεινόμενη καταστολή που θα έσβηνε τα επιτεύγματα του Ροχανί, και τις (απραγματοποίητες ακόμα, σε μεγάλο βαθμό) υποσχέσεις του για πολιτική απελευθέρωση και οικονομική ανάπτυξη. Ενα κομμάτι της μεσαίας τάξης θεωρεί πως έχει υπερβολικά πολλά να χάσει. Και τα φιλομοναρχικά συνθήματα που ακούστηκαν, κυρίως στην πόλη Κομ, δεν αρέσουν στους μεταρρυθμιστές.
Μπορεί να κινδυνεύσει πραγματικά το καθεστώς;
«Χωρίς καμία αμφιβολία», διαβεβαίωνε χθες τη «Monde» ο ερευνητής Στεφάν Ντιντουανιόν. Δεν συμφωνούν όμως όλοι –το ιρανικό κράτος, επισημαίνουν, έχει όλα τα μέσα να καταπνίξει το κίνημα. Απλώς ήλπιζε να ατονήσει από μόνο του.
Ο Ντόναλντ Τραμπ δεν παίζει το παιχνίδι των πλέον σκληροπυρηνικών του Ιράν με τα καθημερινά του tweet υπέρ των διαδηλωτών;
Εμαθαν να καταστέλλουν αλλά όχι να ακούνε τις διαμαρτυρίες
Στην Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν, γράφει στην «Guardian» η Αζαντέχ Μοαβενί, πρώην ανταποκρίτρια του περιοδικού «Time» στη Μέση Ανατολή, οι δημόσιες εκδηλώσεις διαφωνίας δεν είναι τόσο ασυνήθιστες όσο νομίζουμε: γυναίκες προβαίνουν σε πράξεις πολιτικής ανυπακοής αξιώνοντας το τέλος των ενδυματολογικών περιορισμών και πρόσβαση σε δημόσιους χώρους, απλοί πολίτες διαμαρτύρονται για μη καταβληθέντες μισθούς και χαμένες καταθέσεις. Οι διαδηλώσεις ωστόσο είναι σπάνιες στο Ιράν, και η αποκωδικοποίησή τους συχνά παραπέμπει σε αίθουσα γεμάτη καθρέφτες: μία νευρική κυβέρνηση κατηγορεί τους ξένους, οι περιφερειακοί αντίπαλοι διαδίδουν φήμες και μία ολόκληρη σειρά από αντιπολιτευόμενες ομάδες και ακτιβιστές προβάλλουν τις ιδεολογίες και τα όνειρά τους πάνω σε αυτές που συνήθως είναι σοβαρές αξιώσεις για μεγαλύτερη κυβερνητική λογοδοσία, λιγότερες οικονομικές ανισότητες και μικρότερη διαφθορά.
ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΣ. Πώς μπορεί λοιπόν κανείς να βγάλει άκρη από ένα τέτοιο Ιράν; αναρωτιέται η Μοαβενί. Υπάρχει κάτι που μπορεί να πει με σχετική βεβαιότητα; Μόνο, ενδεχομένως, ότι παρόλο που τα έντονα οικονομικά παράπονα τροφοδοτούν τις διαμαρτυρίες, μεγάλη μερίδα των Ιρανών τρέφουν πιο έντονα εθνικιστικά αισθήματα από ποτέ ανησυχώντας για την εχθρότητα που πηγάζει από τα σουνιτικά κράτη του Κόλπου. Είναι διχασμένοι όσον αφορά τις δραστηριότητες του Ιράν στην περιοχή, και για το κατά πόσο οι δαπάνες στο εξωτερικό είναι πεταμένα χρήματα, αλλά ενωμένοι σε μία εντεινόμενη αντιαραβική ξενοφοβία: για κάθε σύνθημα που ακούστηκε αυτή την τελευταία εβδομάδα εναντίον της στήριξης του Ιράν στη Χεζμπολάχ υπάρχουν ολόκληρες γειτονιές σκεπασμένες με σκηνές παραλλαγής για το καλωσόρισμα ταξιαρχιών που πολεμούσαν στη Συρία.
«ΘΑΝΑΤΟΣ ΣΕ…». Το σύνθημα «Θάνατος στον δικτάτορα» έχει ακουστεί σε πολλές πόλεις του Ιράν, αλλά οι Ιρανοί έχουν εκπαιδευτεί εδώ και σχεδόν 40 χρόνια να φωνάζουν αντανακλαστικά «Θάνατος σε…» κάτι όταν είναι θυμωμένοι. Μπορεί να σημαίνει οτιδήποτε, από «παρακαλώ διορθώστε το σύστημα» έως «παρακαλώ ξεφορτωθείτε αυτόν τον συγκεκριμένο ηγέτη που ενσαρκώνει όλη μου τη θλίψη για την ταλαιπωρημένη μου ζωή». Αυτά συμβαίνουν όταν ένας λαός με ισχυρή παράδοση στην πολιτική αντιμετωπίζει σοβαρές συνέπειες κάθε φορά που εκφράζει διαφωνία. Οταν είναι τόσο λιγοστός ο χώρος εντός του οποίου επιτρέπεται η άρθρωση θεμιτών αιτημάτων, το «Θάνατος σε…» γίνεται μία κουλτούρα από μόνο του.
Ο Ροχανί το αναγνώρισε αυτό την Κυριακή όταν είπε πως «οι πολίτες είναι απολύτως ελεύθεροι να ασκούν κριτική ή και να διαδηλώνουν», παρότι προειδοποίησε ότι δεν θα υπάρξει καμία ανοχή απέναντι σε εκείνους που σπέρνουν το χάος και την αναταραχή. Για να ανοίξει όμως χώρος για κριτική, ο ιρανός πρόεδρος θα έπρεπε να επαναφέρει τους περιφρονημένους μεταρρυθμιστές στην πολιτική σφαίρα και να αντιμετωπίσει τα παράπονα των νέων που μοιάζει να νιώθουν ότι δεν έχουν μέλλον σε αυτό το σύστημα. Η αδυναμία συμπλήρωσης αυτού του κύκλου, καταλήγει η Μοαβενί, είναι η ιστορία του Ιράν όλα αυτά τα χρόνια, και δείχνει ότι θα παραμείνει η ιστορία του Ιράν, παρ’ όλα τα δραματικά γεγονότα που εκτυλίσσονται περιοδικά στους δρόμους.
