Η δεκαετία αυτή, παρ’ όλες τις προκλήσεις, εξελίσσεται καλά για το Ιράν, επιβραβεύοντας την εξωτερική του πολιτική: ο Ασαντ παραμένει στη Δαμασκό, το ISIS ηττήθηκε, αυξήθηκε η επιρροή του στην Αραβική Χερσόνησο και το Ιράκ, επιτεύχθηκε συμφωνία για τα πυρηνικά οπότε και μερική άρση των οικονομικών κυρώσεων, ενώ οι σχέσεις με τη Ρωσία και την Τουρκία ακολουθούν κατά πόδας. Αντίστοιχη είναι η εικόνα και στο εσωτερικό: ρυθμός ανάπτυξης στο 4%, επανεκλεγείς μετριοπαθής πρόεδρος με ατζέντα μεταρρυθμιστική, και ένα καθεστώς πιο ώριμο και, στη βάση του, ιδιαίτερα ασφαλές. Και όμως, επί μία εβδομάδα η Περσία συγκλονίζεται από διαδηλώσεις, υποδεικνύοντας ότι η εικόνα είναι τουλάχιστον πιο σύνθετη. Τα ερωτήματα πολλά και οι απαντήσεις παρακινδυνευμένες, καθώς η συλλογή πληροφοριών δεν είναι απλώς δύσκολη, αλλά και επικίνδυνη.

Τι συμβαίνει; Εννιά χρόνια μετά τις κινητοποιήσεις του Πράσινου Κινήματος κατά της επανεκλογής Αχμαντινετζάντ, οι διαδηλώσεις αυτές έχουν περισσότερα κοινά με την Αραβική Ανοιξη παρά με το Κίνημα: (α) δεν διαθέτουν κεντρική ηγεσία, (β) κυρίαρχο ρόλο στην κινητοποίηση έχουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τα smart phones, (γ) ξεκίνησαν από τα βορειοανατολικά και διαδόθηκαν κυρίως στην επαρχία (εκτός Τεχεράνης) με, αν και αριθμητικά πολύ μικρότερη, εντυπωσιακή γεωγραφική διασπορά και ένταση, (δ) τα αίτια και τα αιτήματα δεν είναι μονοδιάστατα, καθώς είναι τόσο οικονομικά (ανεργία, πληθωρισμός, φτωχοποίηση) όσο και κοινωνικά, θεσμικά (διαφθορά, κακοδιαχείριση, καταπιεστικό και ανελεύθερο θρησκευτικό πλαίσιο), αλλά και με μειονοτικές εκφάνσεις –ως εκ τούτου εκφράζοντας ακόμα και καθεστωτική αμφισβήτηση –και (ε) εκφραστές τους δεν είναι τα μεσαία μορφωμένα στρώματα της Τεχεράνης, αλλά τα χαμηλότερα οικονομικά και κοινωνικά της επαρχίας, και σταδιακά και της Τεχεράνης, που βλέπουν τις προσδοκίες τους να διαψεύδονται και την επιλογή τους για την προεδρία, τον κληρικό Ροχανί, είτε να αδυνατεί είτε να διστάζει να προχωρήσει στις θεσμικές και δομικές αλλαγές για τις οποίες τον στήριξαν.

Ποιες είναι οι προοπτικές; Το καθεστώς είναι και ισχυρό και σύνθετο. Ως δημοκρατία διαθέτει διαδικασίες για τη νομιμοποίησή του, όπως και μηχανισμούς ελέγχου και ισορροπιών στο εσωτερικό του. Επιτρέπει μεν την έκφραση διαφορετικών τάσεων, πάντα όμως εντός του ισλαμικού/ θρησκευτικού προσδιορισμού του και την κυριαρχία του ιερατείου. Ετσι, ακόμα και φίλα διακείμενοι στη μεταρρυθμιστική πτέρυγα έχουν κρατήσει τις σχετικές αποστάσεις, τουλάχιστον ως ομάδα. Παράλληλα, το καθεστώς διαθέτει ισχυρούς κατασταλτικούς μηχανισμούς, όπως τους Φρουρούς της Επανάστασης, αλλά και κοινωνικής διείσδυσης, όπως είναι τα διάφορα ιδρύματα, με μεγάλο βαθμό αυτονομίας και αυτοπροσδιορισμού, που έχουν εξελιχθεί σε παράγοντες διακυβέρνησης, αλλά και διαπλοκής και διαφθοράς. Οι συνθήκες, αν και αποτελούν μια ευκαιρία για τον Ροχανί να προχωρήσει στις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις και παρεμβάσεις, προϋποθέτουν σύγκρουση με τους παραπάνω θεσμούς, ενώ τέτοιες εξελίξεις σπάνια συνοδεύονται, τουλάχιστον άμεσα, από ανοίγματα και όχι από καθεστωτική σκλήρυνση. Ομως, αν και οι προοπτικές είναι δυσοίωνες, οι εξελίξεις επιβεβαιώνουν μια εν ενεργεία κοινωνία των πολιτών και μια εν γένει μεταλλασσόμενη, πολιτικά και ιδεολογικά, κοινωνία, νεανική και δυναμική, σε μια εποχή μάλιστα διεθνοποίησης των επικοινωνιών, των προοπτικών και των διαδικασιών.

Ο δρ Στέφανος Βαλλιανάτος είναι διευθυντής Διεθνών Σχέσεων του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού και συντονιστής του ελληνικού παραρτήματος του Δικτύου Anna Lindh Foundation