Η αντίθεση έντονη. Στους τοίχους, εκείνοι, κόκκινοι στο χρώμα της φωτιάς. Από το πιγούνι τους φυτρώνουν γενειάδες αλλόκοτες: από φύλλα, από λουλούδια, από γραβάτες, από… ό,τι βάζει ο νους. Φυλακισμένοι πίσω από αγκαθωτά συρματοπλέγματα, από φράχτες, από ατελείωτα μέτρα κοτετσόσυρμα και κολλημένοι στον τοίχο κοιτάζουν κατάματα όποιον σταθεί απέναντί τους. Και του απευθύνονται όχι ως ίσος προς ίσον διότι εκείνοι έχουν μέγεθος υπερφυσικό.
Λίγα μόλις μέτρα μακριά οι ίδιοι πάλι σε τρεις διαστάσεις αυτή τη φορά. Φρεσκοξυρισμένοι και ντυμένοι με τα χαρακτηριστικά τουιντ κοστούμια τους: πάντα καφέ ο ένας, πράσινο ο άλλος. Το μόνο κοινό που έχουν με τις φιγούρες τους που ποζάρουν στον τοίχο η άκαμπτη στάση τους, αλλά κι αυτή μετά από τις πρώτες κουβέντες σπάει, χαλαρώνει.
Τι συμβαίνει λοιπόν; Γιατί το πάντα συμβατικό στην όψη και εντελώς αιρετικό στην τέχνη του εικαστικό δίδυμο –οι Γκίλμπερτ και Τζορτζ –αντί να βγάλουν τα ρούχα τους, όπως έκαναν άλλες φορές, φόρεσαν γενειάδες στα έργα τους, τα οποία έφεραν στην Αθήνα; «Eίναι οι γενειάδες του σύγχρονου κόσμου και είναι σαφώς πολιτικά έργα. Οι άνθρωποι με τις γενειάδες αντιμετωπίζουν όσους δεν έχουν ως απίστους. Πριν από μερικά χρόνια σε ένα ωραίο μπαράκι του Λονδίνου δεν έβρισκες δουλειά αν είχες γενειάδα. Σήμερα δεν μπορείς να πιάσεις δουλειά αν δεν έχεις», λέει ο 75χρονος Τζορτζ. Κι ο 74χρονος Γκίλμπερτ συμπληρώνει: «Είδαμε τη γενειάδα σαν κλειδί ή σαν πόρτα που μπορεί να μας δείξει τι μπορεί να υπάρχει στον νέο κόσμο που κρύβεται πίσω από τη γωνία. Και επιχειρήσαμε να δούμε πού μπορεί να σε πάει μια γενειάδα. Ολα ξεκίνησαν πριν δυο τρία χρόνια όταν είδαμε στην τηλεόραση ότι σε ολόκληρο τον κόσμο στήνονται συρματοπλέγματα, φράχτες με κοτετσόσυρμα που κρατούσαν τους ανθρώπους αποκλεισμένους. Ηταν ένας αναπάντεχα νέος κόσμος. Συνειδητοποιήσαμε ότι βρισκόμαστε σε μια ουτοπική Ευρώπη στην οποία όλοι θέλουν να έρθουν για να μείνουν. Τότε αρχίσαμε να βλέπουμε γενειοφόρους κολλημένους στα αγκαθωτά συρματοπλέγματα. Στο μεταξύ αρχίσαμε να παρατηρούμε την ίδια εποχή ότι οι ομοφυλόφιλοι στη Βρετανία αποκτούσαν μουστάκι και γενειάδες και εν συνεχεία τους ακολούθησαν οι ετεροφυλόφιλοι. Κι όλα αυτά ενώ είχε ξεσπάσει ένας θρησκευτικός πόλεμος κατά κάποιο τρόπο. Η νεολαία που κάποτε μισούσε τα γένια, τώρα εμφανίζεται περήφανη και τα επιδεικνύει μαζί με τη μουσουλμανική θρησκευτική της ταυτότητα υψώνοντας το ανάστημά της απέναντι στη φιλελεύθερη Δύση. Το success story του δυτικού κόσμου –και εννοούμε Ευρώπη, Βόρεια Αμερική κι Αυστραλία –είναι ότι δεν πιστεύουμε με απόλυτους όρους στις θρησκείες μας, όποιες κι αν είναι αυτές. Είμαστε ελεύθεροι και διαπνεόμαστε από τις αρχές του Διαφωτισμού. Πιστεύουμε ότι εμείς είμαστε υπεύθυνοι για τον κόσμο, όχι ο Θεός».
Αν συνειδητοποιήσατε ότι ζείτε στην ουτοπική Ευρώπη, γιατί τότε η Βρετανία αποφάσισε να την εγκαταλείψει;
Τζορτζ: Δεν φεύγουμε από την Ευρώπη! Την λατρεύουμε. Φεύγουμε από την Ευρωπαϊκή Ενωση. Δεν μας αρέσουν οι δομές της επειδή δεν σέβονται την ατομικότητα.
Γκίλμπερτ: Ιδιοι νόμοι, ίδιοι φόροι, ίδια χρήματα… Κι όλα τα νήματα κινούνται από ένα τεχνητό σύστημα στις Βρυξέλλες το οποίο είναι αντιδημοκρατικό καθώς υποβόσκει ένας έλεγχος των πάντων από τη Γερμανία και τη Γαλλία.
Τζορτζ: Φανταστείτε ότι ζείτε σε έναν δρόμο που ο καθένας έχει το σπίτι του, αλλά έρχονται να σας επιβάλουν να έχετε τους ίδιους κανόνες στην οικογένειά σας, να τρώτε το ίδιο φαγητό… Είναι σαν να σας στερούν το δικαίωμα της ατομικής επιλογής.
Γκίλμπερτ: Δεν είναι υγιές.
Ταχθήκατε όμως κατά της ανεξαρτησίας της Σκωτίας από τη Βρετανία…
Τζορτζ: Ναι, διότι εκεί ήταν διαφορετική η κατάσταση. Να σπάσει η ένωση εφόσον ψηφίσουμε όλοι. Η Σκωτία όμως ψήφισε μόνη της. Οταν αποσπάστηκε η Αμερική από τη Βρετανία, το αποτέλεσμα ήταν επιτυχές. Η Βρετανία ποτέ δεν ήθελε να είναι μέλος της Ευρωπαϊκής Ενωσης.
Υπάρχει κατά τη γνώμη σας φως στην άκρη του τούνελ;
Γκίλμπερτ: Οι νέοι άνθρωποι θα αλλάξουν τον κόσμο. Δείτε τι συνέβη στο Ιράν. Οι νέοι είναι εκείνοι που δεν θέλουν την μπούρκα, δεν θέλουν τον μουλά να αποφασίζει. Ο κόσμος έχει αλλάξει πάρα πολύ την τελευταία 50ετία. Είναι αγνώριστος. Σήμερα μπορείς σε μερικές ώρες να είσαι στο Πεκίνο, να τηλεφωνείς στην Αλάσκα. Είναι εκπληκτικό. Και υπάρχει πλέον πολλή περισσότερη πληροφορία, πολλή περισσότερη τέχνη, πολλά περισσότερα βιβλία.
Τζορτζ: Κι αυτό δεν είναι ένα επίτευγμα της πολιτικής, αλλά του πολιτισμού. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης αποδίδουν τα πάντα στην πολιτική. Δεν αλλάζουν τη ζωή μας αυτοί που έχουν την εξουσία, αλλά εκείνοι που γράφουν τα βιβλία, που συνθέτουν τραγούδια… Οι πολιτικοί αλλάζουν μόνο τη νομοθεσία όταν δεν μπορούν πλέον να κάνουν διαφορετικά. Είμαστε υπέρ μιας ηθικής που αλλάζει και όχι μιας που είναι χαραγμένη στην πέτρα, στη Βίβλο και στο Κοράνι. Θέλουμε μια ελεύθερη ψυχή που να μπορεί να αλλάξει τον τρόπο σκέψης.
Εσείς, που φέτος γιορτάζετε μισό αιώνα ως ζευγάρι στην τέχνη και τη ζωή, φέρατε κάποια αλλαγή;
Τζορτζ: Συνεισφέραμε κι εμείς λίγο με τον τρόπο μας όσον αφορά στις ανθρώπινες σχέσεις, στην ανεξιθρησκία, την σεξουαλική απελευθέρωση, την εξάλειψη των φυλετικών διακρίσεων. Οταν στα έργα μας βάλαμε μαύρους, όλοι μας ρωτούσαν για ποιο λόγο;
Γκίλμπερτ: Είμαστε πολύ περήφανοι για το ότι έχουμε έστω και λίγο συνεισφέρει στο να αλλάξουν ορισμένες νοοτροπίες, αλλά ακόμη είναι ένα θέμα πάνω στο οποίο δουλεύουμε.
Πώς το καταφέρατε;
Τζορτζ: Με το να απευθυνόμαστε σε όλους μέσα από τη γλώσσα που έχουμε δημιουργήσει. Οταν ξεκινήσαμε το 1968-69, όλοι έκαναν ζωγραφική και γλυπτική. Εμείς είπαμε «εμείς είμαστε η τέχνη, εμείς είμαστε το έργο τέχνης, που μιλά, σκέφτεται, αισθάνεται. Είμαστε στο επίκεντρο». Τα έργα μας είναι οπτικά ερωτικά γράμματα προς τον θεατή. Είναι μια εμπειρία.
Πώς θα θέλατε να καταγραφείτε στην ιστορία της τέχνης;
Γκίλμπερτ: Ως οραματιστές καλλιτέχνες.
Τζορτζ: Ως δημιουργοί που δεν έκαναν τέχνη για την τέχνη, αλλά που έκαναν τέχνη σχετική με τη ζωή των ανθρώπων. Δείτε επί παραδείγματι τι γράφει το έργο που είναι δίπλα μας: «Dicks and Tits» (ας πούμε κομψά «πέη και στήθη»). Αφορά εσάς, τον φίλο σας, τον άνδρα σας…
