Κρυμμένο στην καρδιά της Αθήνας, σε μια κατάφυτη έκταση πλάι στο Πάρκο Ελευθερίας, το πρώην στρατιωτικό νοσοκομείο 401 ξυπνά φαντάσματα από το παρελθόν.
Ο ιστορικός χώρος του, απομονωμένος και απροσπέλαστος, συνδέεται με όλα τα πολεμικά γεγονότα που σημάδεψαν τη σύγχρονη Ιστορία της χώρας. Και έχει μετατραπεί τα τελευταία δεκαέξι χρόνια σε μήλον της Εριδος ανάμεσα σε κατοίκους, φορείς και την Εκκλησία της Ελλάδος. Η τελευταία, στην ιδιοκτησία της οποίας ανήκει ο χώρος, αποφάσισε το 2002 να κατεδαφίσει τα εγκαταλελειμμένα κτίρια που χρονολογούνται τον 19ο αιώνα, με σκοπό να χτίσει στη θέση τους ένα μεγάλο ξενοδοχείο ενόψει των Ολυμπιακών Αγώνων. Σε μια έκταση περίπου 11 στρεμμάτων, όπου σήμερα υπάρχουν πέτρινα κτίρια νεογοτθικού ή νεοκλασικού ρυθμού, λιθόστρωτα, μεγάλες μαρμάρινες σκάλες, αλέες με υπεραιωνόβια δέντρα, χαλκάδες για το δέσιμο των αλόγων, αυλές και αυλόθυρες. Οι αντιδράσεις ήταν έντονες. Κάτοικοι, πολιτιστικοί φορείς και το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο κατάφεραν να ανατρέψουν την απόφαση, ενώ έπειτα από πολυετείς αγώνες τα υπουργεία Πολιτισμού και Περιβάλλοντος χαρακτήρισαν τα 7 από τα 14 κτίρια του συγκροτήματος διατηρητέα. Η Εκκλησία προσέφυγε στη Δικαιοσύνη ζητώντας αποχαρακτηρισμό, ενώ η οργάνωση Monumenta και κάτοικοι της περιοχής ζήτησαν από το Συμβούλιο της Επικρατείας να υπαχθεί το σύνολο του ακινήτου σε καθεστώς προστασίας.
ΣΕ ΜΕΡΙΚΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ. Η απόφαση δεν έχει ακόμη εκδοθεί, όμως πριν από λίγες ημέρες υπήρξε νέα εξέλιξη στην υπόθεση. Οπως ανακοινώθηκε από την Περιφέρεια Αττικής, σύντομα θα ξεκινήσουν, με χρηματοδότησή της, εργασίες αποκατάστασης σε τρία από τα κτίρια καθώς «διαθέτουν σπάνια οικοδομική τεχνολογία και ρυθμολογικά στοιχεία». Οι κάτοικοι εκφράζουν πλέον την ανησυχία τους για τον κίνδυνο να παγιωθεί η μερική αναγνώριση της ιστορικής αξίας του ακινήτου και να οδηγηθούν στην καταστροφή τα υπόλοιπα σπουδαία κτίρια. Και η διαμάχη συνεχίζεται…
Οι εγκαταστάσεις του πρώην 401 βρίσκονται μεταξύ των οδών Δεινοκράτους, Ιατρίδου και Σουηδίας και αποτελούν χαρακτηριστικό παράδειγμα στρατιωτικού νοσοκομείου του 19ου αιώνα. Στα πετρόχτιστα κτίριά του που ξεκίνησαν να φτιάχνονται το 1882, διαπνεόμενα από τη γαλλική αντίληψη της εποχής περί νοσηλευτηρίων, περιεθάλπησαν χιλιάδες ασθενείς και τραυματίες από τους Βαλκανικούς Πολέμους, τον Μακεδονικό Αγώνα,τη Μικρασιατική Εκστρατεία, την Κατοχή και τον Εμφύλιο, ενώ στις εγκαταστάσεις του φιλοξενήθηκε κατά το παρελθόν και εκκλησιαστικό λύκειο.
Ο ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΡΟΛΟΣ. «Αυτό που ζητούμε είναι η κήρυξη ως διατηρητέων όλων των κτιρίων αλλά και του εξαιρετικής αισθητικής περιβάλλοντος χώρου. Θεωρούμε ότι κρατώντας μόνο κάποια από τα κτίρια καταστρέφεις το σύνολο. Ο χώρος θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ενιαία, καθώς ο συνδυασμός του φυσικού με το δομημένο περιβάλλον είναι που του δίνει αξία και μας παρέχει μια εικόνα για το πώς ήταν μια στρατιωτική υπηρεσία της εποχής. Πόσα στρατιωτικά νοσοκομεία σώζονται σήμερα στην Ελλάδα; Μόνο του Μακρυγιάννη. Αρα, εκτός από την αρχιτεκτονική τους αξία που είναι αδιαμφισβήτητη, οι εγκαταστάσεις πρέπει να διασωθούν και για τον ιστορικό τους ρόλο» λέει στα «ΝΕΑ» η αρχαιολόγος Ειρήνη Γρατσία, επικεφαλής της οργάνωσης Monumenta που μάχεται από το 2006 για το θέμα. «Το 2002 το Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων γνωμοδότησε να κηρυχθούν διατηρητέα 3,5 κτίρια, πρόκειται για τα κτίρια που ανακοινώθηκε τώρα ότι θα αποκατασταθούν. Η απόφαση είχε τη λογική να διατηρηθούν κάποια τα οποία δεν εμπόδιζαν την ανοικοδόμηση. Ο αγώνας, όμως, των κατοίκων και των πολιτιστικών φορέων είχε διάρκεια και σταθερότητα και έτσι απετράπη η κατεδάφιση. Το 2009 ξεκινήσαμε μια μεγάλη προσπάθεια ενημέρωσης του κόσμου, δημιουργήσαμε ένα ιστολόγιο και συγκεντρώσαμε σχεδόν 2.500 υπογραφές υπέρ της διατήρησης των κτιρίων» προσθέτει.
Οπως επισημαίνει η Ελισάβετ Ηλιοπούλου, αρχιτέκτων και κάτοικος της περιοχής που έχει κάνει την ιστορική τεκμηρίωση και την αρχιτεκτονική αξιολόγηση των κτιρίων, «οι εγκαταστάσεις διακρίνονται σε τρεις ενότητες: κτίρια των περιόδων 1882-1889, 1900-1904 και του Μεσοπολέμου. Η μερική προστασία του συνόλου θα έχει ως συνέπεια την αλλοίωση της φυσιογνωμίας του και την καταστροφή κάθε είδους αυθεντικότητας. Αντίθετα, με την ανάδειξη όλων των μορφών εξελίξεως της αρχιτεκτονικής των κτιρίων, τα οποία παρουσιάζουν μια ενδιαφέρουσα εναλλαγή, διατηρείται και η συνέχεια της ιστορικής εξέλιξης του νοσοκομείου» σημειώνει.
