To 1968 πέρα από τον Μάη

Εχει χαρακτηριστεί ως «η χρονιά που ταρακούνησε τον κόσμο». Ως το έτος των μαζικών διαδηλώσεων και των διαμαρτυριών. Καθόλου παράξενο, αν σκεφτεί κανείς ότι από τον Γαλλικό Μάη μέχρι το Σικάγο, από τις ταραχές στο Βελιγράδι ώς την Ανοιξη της Πράγας και από τις φοιτητικές εξεγέρσεις στην Πόλη του Μεξικού μέχρι τις αντίστοιχες στη Δυτική Γερμανία, το 1968, εκτός από θύματα όπως τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ και τον Ρόμπερτ Κένεντι, γέννησε κι ένα σωρό συγκρούσεις, επαναστάσεις, απογοητεύσεις και ελπίδες· εκφράστηκαν μέσα από το κίνημα κατά του πολέμου στο Βιετνάμ, τις φεμινιστικές και οικολογικές διεκδικήσεις, τα αιτήματα για έναν «σοσιαλισμό με ανθρώπινο πρόσωπο» ή τους αγώνες για τα πολιτικά δικαιώματα των αφροαμερικανών.

Πενήντα χρόνια μετά, το 20ό Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης επιχειρεί να επαναφέρει στην επιφάνεια είτε ελάχιστα γνωστές εξεγέρσεις εκείνης της χρονιάς, είτε άγνωστες πτυχές των ήδη μελετημένων, μέσα από το αφιέρωμα «Το ’68 πέρα από το ’68». Παρουσιάζονται επτά ντοκιμαντέρ, παραγωγής από το 2017 μέχρι και μισό αιώνα πριν, που επανεξετάζουν τα μηνύματα και τις ιδέες που αποπειράθηκαν να αλλάξουν τα παραδεδεγμένα σε Κεντρική Ευρώπη, ΗΠΑ, Λατινική Αμερική ή και Απω Ανατολή.

Πάρτε για παράδειγμα την ταινία «Στο έντονο παρόν» του Ζοάο Μορέιρα Σάλες (Βραζιλία, 2017), αδερφού του Βάλτερ Σάλες, που επιστρατεύοντας σπάνιο αρχειακό υλικό από την εξέγερση στο Παρίσι και την Ανοιξη της Πράγας και παρεμβάλλοντας πλάνα βιντεοσκοπημένα από τη μητέρα του σκηνοθέτη στην Κίνα το 1966, επιχειρεί μέσα από την παράλληλη αφήγηση να παραδώσει ένα δοκίμιο για τις αιτίες και την εξέλιξη των εξεγέρσεων.

Σε ανάλογο μήκος κύματος, το «1968 –Η ελπίδα» του Βίκτορ Πολέσνι (Τσεχία, 2008), αναδεικνύει υποφωτισμένες πτυχές της Ανοιξης της Πράγας και της σοβιετικής επέμβασης, παρασκήνια από κομματικές συνεδριάσεις και μυστικές πολιτικές συμφωνίες, έχοντας στο επίκεντρο τα αιτήματα για φιλελευθεροποίηση του 1968 και τον πρωταγωνιστή τους, τον πολιτικό Αλεξάντερ Ντούμπτσεκ. Στον αντίποδα, η πιο ποιητικής υφής «Σύγχυση» του εκπροσώπου του τσέχικου νέου κύματος Eβαλντ Σορμ (Τσεχοσλοβακία, 1969) συνιστά ένα 36λεπτο καθηλωτικό ντοκουμέντο της σοβιετικής εισβολής στην τσεχοσλοβάκικη πρωτεύουσα, μέσα από εικόνες τραβηγμένες παράνομα, που μόνο μετά την πτώση του κομμουνιστικού καθεστώτος ήρθαν στο φως.

Το «Δεν ξεχνάμε, δεν συγχωρούμε» του Ρισάρ Ντιντό (Ελβετία, 2003) καταπιάνεται με ένα μελανό σημείο της σύγχρονης μεξικανικής Ιστορίας: οι φοιτητές που στις 2 Οκτωβρίου 1968 συγκεντρώθηκαν στην πρωτεύουσα της χώρας ζητώντας δημοκρατία, συνάντησαν πρωτοφανή κυβερνητική σκληρότητα, με απολογισμό 300 νεκρούς, αλλά και έναν ακόμα πολύ αργότερα, αφού ένας εκ των πρωταγωνιστών των γεγονότων που δεν θέλησε να σιωπήσει, δολοφονήθηκε πριν αρχίσουν τα γυρίσματα του ντοκιμαντέρ. Με ενδιαφέρον επίσης «φοιτητικό», ο μικρού μήκους «Ταραγμένος Ιούνιος» του πολιτικοποιημένου σέρβου κινηματογραφιστή Ζέλιμιρ Ζίλνικ (Γιουγκοσλαβία, 1969), μας μεταφέρει στο Βελιγράδι του Ιουνίου του 1968, αποκαλύπτοντας τις διαδηλώσεις των σπουδαστών που ζητούσαν κοινωνική δικαιοσύνη.

Από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού, το «Αμερικανική Επανάσταση 2» του Χάουαρντ Χαλκ αναφέρεται στο χρονικό του αγώνα για ελευθερία και δικαιοσύνη που έδωσαν από κοινού οι Μαύροι Πάνθηρες και μια ομάδα νεαρών λευκών ριζοσπαστών, έπειτα από το ταραχώδες συνέδριο των Δημοκρατικών στο Σικάγο εκείνης της χρονιάς· το «Καλοκαίρι στη Ναρίτα» του κορυφαίου ντοκιμαντερίστα Σινσούκε Ογκάουα (Ιαπωνία, 1968) αποτυπώνει τη σύγκρουση των κατοίκων ενός χωριού της Ιαπωνίας και των συμπορευόμενων με αυτούς φοιτητών με την κυβέρνηση, με επίδικο την κατασκευή αεροδρομίου στην περιοχή τους.

Η ΘΡΥΛΙΚΗ ΑΝΙΕΣ ΒΑΡΝΤΑ. Κατά τα λοιπά, ένα ακόμα αφιέρωμα του 20ού Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης τιμά τη θρυλική σκηνοθέτιδα Ανιές Βαρντά, που διανύοντας την ένατη δεκαετία της ζωής της εξακολουθεί να υπηρετεί ένα σινεμά προσωπικό, επιδραστικό στη διαμόρφωση του γαλλικού νέου κύματος και σταθερά διαπνεόμενο από κοινωνικά, πολιτικά και φεμινιστικά μηνύματα.

Εκτός από το πρόσφατο «Πρόσωπα και Ιστορίες», ένα ζωηρό και αισιόδοξο road movie, βραβευμένο στο Φεστιβάλ των Καννών και υποψήφιο για Οσκαρ (κάτι που καθιστά την Βαρντά τη γηραιότερη διαγωνιζόμενη στην Ιστορία του θεσμού), το οποίο την Παρασκευή 2 Μαρτίου θα σηματοδοτήσει στο Ολύμπιον την έναρξη του Φεστιβάλ, το κοινό θα έχει την ευκαιρία να απολαύσει άλλες δέκα ταινίες της δημιουργού: το «Salut les Cubains» (1963), όπου η Βαρντά συνθέτει ένα απολαυστικό κολάζ της Κούβας τέσσερα χρόνια μετά τη ανάληψη της εξουσίας από τον Φιντέλ Κάστρο, το «Mural Murals» (1980), με τους εντυπωσιακούς ζωγραφισμένους τοίχους του Λος Αντζελες, ή το «The world of Jacques Demy» (1995), όπου η Βαρντά ανασυστήνει τον κόσμο του σκηνοθέτη συζύγου της, είναι μερικές μόνο από αυτές.