Ακτινογραφώντας τον Ελευθέριο Βενιζέλο

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος αποτελεί πυρήνα της ελληνικής Ιστορίας από τον οποίο εξακτινώνονται δεκάδες πτυχές της που έχουν, κατά καιρούς, αποτυπωθεί με τη μορφή ειδικών μελετών, απομνημονευμάτων, ακόμη και μυθιστορημάτων. Η συμμετοχή του, με άλλα λόγια, στην ελληνική πολιτική ιστορία είναι τέτοιας εμβέλειας και έκτασης, που μόνο επιμέρους χαρακτηριστικά της μπορεί κανείς να συμπεριλάβει σε ένα κανονικής έκτασης βιβλίο, αν θέλει η έρευνά του να πληροί στοιχειώδη εχέγγυα εμβάθυνσης και αξιοπιστίας.

Από την άλλη μεριά, αυτό ακριβώς το τεράστιο και δύσκολα διαχειρίσιμο εύρος είναι που είχε ώς τώρα αποτρέψει τους ειδικούς από μια συνολική επεξεργασία του σχετικού υλικού, εγχείρημα που για τα ελληνικά δεδομένα θα είχε ούτως ή άλλως τον χαρακτήρα άθλου. Και λέμε για τα ελληνικά δεδομένα με την έννοια ότι στη χώρα μας το είδος της βιογραφίας είναι λιγότερο ανεπτυγμένο απ’ ό,τι σε άλλες χώρες, ιδίως τις μεγαλύτερες χώρες και κυρίως τις αγγλοσαξονικές.

Να όμως που βρέθηκε ο άνθρωπος που το τόλμησε. Πρόκειται για τον Χανιώτη Νίκο Παπαδάκη. Εκ πρώτης όψεως, το γεγονός ότι ο συγγραφέας δεν είναι ιστορικός αλλά δικηγόρος ίσως κάνει κάποιους να απογοητευτούν, καθώς θα προτιμούσαν, όπως είναι φυσικό, η ευθύνη ενός τέτοιου εγχειρήματος να έχει αναληφθεί από κάποιον επαγγελματία ιστορικό ώστε η πρώτη αυτή ολιστική προσέγγιση του φαινομένου «Ελευθέριος Βενιζέλος» να μη σκοντάφτει σε αρνητικές προδιαθέσεις ή –θεμιτές –επιφυλάξεις.

Οι προβληματισμοί

Ωστόσο, ο Νικόλαος Παπαδάκης (Παπαδής) δεν είναι μόνο δικηγόρος. Είναι ο διευθυντής του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος» από τη σύστασή του (2000) μέχρι σήμερα, ο άνθρωπος που έχει αφιερώσει τη ζωή του και τα γραπτά του στον μεγάλο κρητικό πολιτικό, ο άνθρωπος που ζει και αναπνέει μέσα σε αρχεία και βιβλία που αφορούν τον Βενιζέλο, ο άνθρωπος επίσης που κινητοποιεί ιστορικούς να κάνουν ειδικές έρευνες και συνέδρια για τη βενιζελική εποχή, ζυμώνοντας τη δική του γνώση, σκέψη και εμπειρία με τη δική τους.

Εδώ θα μπορούσε να προκύψει αβίαστα ένας δεύτερος προβληματισμός: Ο διευθυντής του ιδρύματος που ασχολείται με τον Ελευθέριο Βενιζέλο μπορεί να γράψει μια αντικειμενική βιογραφία του; Αυτός είναι εξίσου θεμιτός με τον πρώτο, αν όχι και περισσότερο, ωστόσο υπάρχουν τρεις απαντήσεις που θα μπορούσαν να δοθούν προς υπεράσπιση του συγγραφέα: η πρώτη έχει να κάνει με το γεγονός ότι καμία ιστορία δεν γράφεται ερήμην του ιστορικού που τη γράφει, με άλλα λόγια η πλήρως αντικειμενική ιστορία είναι μύθος. Ο δε όποιος αντίλογος δεν έχει παρά να γραφτεί. Κατά δεύτερον, το κείμενο παραδόθηκε στη βάσανο της επιμέλειας δύο ιστορικών: του Γιώργου Κουκουράκη, ιστορικού της νεότερης γενιάς που εργάζεται στο ίδρυμα, και του Στρατή Μπουρνάζου, ανεξάρτητου ιστορικού με προέλευση από τον χώρο της Αριστεράς. Η τρίτη και η σημαντικότερη όμως απάντηση έρχεται από το ίδιο το κείμενο που είναι και το τελικό πεδίο όπου κρίνονται αυτού του είδους οι επιφυλάξεις.

Μετρημένο, διαυγές κείμενο

Και το κείμενο είναι εντυπωσιακά μετρημένο, πλούσιο, διαυγές. Διατρέχει όλη τη ζωή του Βενιζέλου, από τα παιδικά του χρόνια μέχρι τον θάνατό του, καλύπτοντας ταυτόχρονα την κρητική Ιστορία του τέλους του 19ου αιώνα και συνολικά την ελληνική Ιστορία του πρώτου μισού του 20ού. Πρόκειται για συναρπαστική αφήγηση που δίνει με λεπτομέρειες το κλίμα και τα γεγονότα στα οποία πρωταγωνίστησε ο Βενιζέλος, τα οποία δεν είναι άλλα από τα γεγονότα που καθόρισαν την Ελλάδα όπως τη γνωρίζουμε εμείς σήμερα.

Ηδη οι πρώτες 300 σελίδες θα μπορούσαν από μόνες τους να αποτελούν ιδιαίτερο βιβλίο με ξεχωριστό, αυτόνομο ενδιαφέρον, καθώς αναφέρονται στην ιστορία της Κρήτης από την αποτυχημένη εξέγερση του 1866 και το Αρκάδι μέχρι και μετά το Θέρισο, το 1905. Παρακολουθούμε εκεί ένα λιγότερο γνωστό κεφάλαιο της ιστορίας τόσο του ίδιου του Βενιζέλου όσο και της Κρήτης. Ο συγγραφέας παρακολουθεί τον μετέπειτα πολιτικό από τα γεννοφάσκια του, από τις Μουρνιές όπου γεννήθηκε, από τις συνεχείς διώξεις και αναγκαστικές μετακινήσεις του εμπόρου πατέρα του Κυριάκου, που είχαν ως αποτέλεσμα ένα μέρος της παιδικής του ηλικίας ο Ελευθέριος να το περάσει στην Ερμούπολη, μέχρι τις σπουδές του και τα πρώτα του πολιτικά σκιρτήματα το 1886, όταν επικεφαλής μιας επιτροπής κρητικών φοιτητών διαμαρτυρήθηκε έντονα στον άγγλο πολιτικό Τζόζεφ Τσάμπερλεν, που βρισκόταν στην Αθήνα, για δηλώσεις του περί μη βούλησης των Κρητικών να ενωθούν με την Ελλάδα. Μέχρι και τα πρώτα του βήματα στη δικηγορία και τη δημοσιογραφία, τον γάμο του με τη Μαρία Κατελούζου.

Όλα τα γεγονότα

Κατόπιν το βιβλίο αναφέρεται σε όλα τα μεγάλα γεγονότα, κατορθώματα και δράματα, Βαλκανικούς Πολέμους, Εθνικό Διχασμό, Λωζάννη κ.λπ., με τον Βενιζέλο πάντα στο επίκεντρο, είτε ήταν στην κυβέρνηση είτε στην αντιπολίτευση είτε ξέθαβε τα επαναστατικά όπλα. Μεγάλα και λιγότερο μεγάλα γεγονότα περνάνε από μπροστά μας σαν κινηματογραφική ταινία, οι Μεγάλες Δυνάμεις που ήταν πανταχού παρούσες, η σημασία της προσάρτησης της Λήμνου, η ατολμία της κυβέρνησης και του βασιλιά το 1915 να μπει εγκαίρως στον πόλεμο, όταν κινδύνευε να πέσει η Σερβία και η Βρετανία έδινε στην Ελλάδα, προκειμένου να μπει στον πόλεμο στο πλευρό της, γη και ύδωρ, δηλαδή την Κύπρο. Και όλα αυτά με τρόπο εύληπτο και λόγο ρέοντα, χωρίς υπερβολές ή λυρικές εξάρσεις. Το ίδιο ψύχραιμες και νηφάλιες είναι οι αναφορές του βιβλίου στις πιο προβληματικές στιγμές της βενιζελικής διακυβέρνησης, κυρίως όταν ψήφισε το περίφημο «Ιδιώνυμο» το 1928, τον νόμο «Περί μέτρων ασφαλείας του κοινωνικού καθεστώτος και προστασίας των ελευθεριών των πολιτών», με τον οποίο μπορούσαν να γίνουν διώξεις τόσο κομμουνιστών όσο και βασιλοφρόνων. Νόμο τον οποίο εισήγαγε ο υπουργός Εσωτερικών Κωνσταντίνος Ζαβιτζιάνος και στον οποίο αντιτάχθηκαν οι Παπαναστασίου, Καφαντάρης και πολύ λιγότερο ο Γεώργιος Παπανδρέου.

info