Ο Ελευθέριος Βενιζέλος αποτελεί πυρήνα της ελληνικής Ιστορίας από τον οποίο εξακτινώνονται δεκάδες πτυχές της που έχουν, κατά καιρούς, αποτυπωθεί με τη μορφή ειδικών μελετών, απομνημονευμάτων, ακόμη και μυθιστορημάτων. Η συμμετοχή του, με άλλα λόγια, στην ελληνική πολιτική ιστορία είναι τέτοιας εμβέλειας και έκτασης, που μόνο επιμέρους χαρακτηριστικά της μπορεί κανείς να συμπεριλάβει σε ένα κανονικής έκτασης βιβλίο, αν θέλει η έρευνά του να πληροί στοιχειώδη εχέγγυα εμβάθυνσης και αξιοπιστίας.
Από την άλλη μεριά, αυτό ακριβώς το τεράστιο και δύσκολα διαχειρίσιμο εύρος είναι που είχε ώς τώρα αποτρέψει τους ειδικούς από μια συνολική επεξεργασία του σχετικού υλικού, εγχείρημα που για τα ελληνικά δεδομένα θα είχε ούτως ή άλλως τον χαρακτήρα άθλου. Και λέμε για τα ελληνικά δεδομένα με την έννοια ότι στη χώρα μας το είδος της βιογραφίας είναι λιγότερο ανεπτυγμένο απ’ ό,τι σε άλλες χώρες, ιδίως τις μεγαλύτερες χώρες και κυρίως τις αγγλοσαξονικές.
Να όμως που βρέθηκε ο άνθρωπος που το τόλμησε. Πρόκειται για τον Χανιώτη Νίκο Παπαδάκη. Εκ πρώτης όψεως, το γεγονός ότι ο συγγραφέας δεν είναι ιστορικός αλλά δικηγόρος ίσως κάνει κάποιους να απογοητευτούν, καθώς θα προτιμούσαν, όπως είναι φυσικό, η ευθύνη ενός τέτοιου εγχειρήματος να έχει αναληφθεί από κάποιον επαγγελματία ιστορικό ώστε η πρώτη αυτή ολιστική προσέγγιση του φαινομένου «Ελευθέριος Βενιζέλος» να μη σκοντάφτει σε αρνητικές προδιαθέσεις ή –θεμιτές –επιφυλάξεις.
Οι προβληματισμοί
Ωστόσο, ο Νικόλαος Παπαδάκης (Παπαδής) δεν είναι μόνο δικηγόρος. Είναι ο διευθυντής του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος» από τη σύστασή του (2000) μέχρι σήμερα, ο άνθρωπος που έχει αφιερώσει τη ζωή του και τα γραπτά του στον μεγάλο κρητικό πολιτικό, ο άνθρωπος που ζει και αναπνέει μέσα σε αρχεία και βιβλία που αφορούν τον Βενιζέλο, ο άνθρωπος επίσης που κινητοποιεί ιστορικούς να κάνουν ειδικές έρευνες και συνέδρια για τη βενιζελική εποχή, ζυμώνοντας τη δική του γνώση, σκέψη και εμπειρία με τη δική τους.
Εδώ θα μπορούσε να προκύψει αβίαστα ένας δεύτερος προβληματισμός: Ο διευθυντής του ιδρύματος που ασχολείται με τον Ελευθέριο Βενιζέλο μπορεί να γράψει μια αντικειμενική βιογραφία του; Αυτός είναι εξίσου θεμιτός με τον πρώτο, αν όχι και περισσότερο, ωστόσο υπάρχουν τρεις απαντήσεις που θα μπορούσαν να δοθούν προς υπεράσπιση του συγγραφέα: η πρώτη έχει να κάνει με το γεγονός ότι καμία ιστορία δεν γράφεται ερήμην του ιστορικού που τη γράφει, με άλλα λόγια η πλήρως αντικειμενική ιστορία είναι μύθος. Ο δε όποιος αντίλογος δεν έχει παρά να γραφτεί. Κατά δεύτερον, το κείμενο παραδόθηκε στη βάσανο της επιμέλειας δύο ιστορικών: του Γιώργου Κουκουράκη, ιστορικού της νεότερης γενιάς που εργάζεται στο ίδρυμα, και του Στρατή Μπουρνάζου, ανεξάρτητου ιστορικού με προέλευση από τον χώρο της Αριστεράς. Η τρίτη και η σημαντικότερη όμως απάντηση έρχεται από το ίδιο το κείμενο που είναι και το τελικό πεδίο όπου κρίνονται αυτού του είδους οι επιφυλάξεις.
Μετρημένο, διαυγές κείμενο
Και το κείμενο είναι εντυπωσιακά μετρημένο, πλούσιο, διαυγές. Διατρέχει όλη τη ζωή του Βενιζέλου, από τα παιδικά του χρόνια μέχρι τον θάνατό του, καλύπτοντας ταυτόχρονα την κρητική Ιστορία του τέλους του 19ου αιώνα και συνολικά την ελληνική Ιστορία του πρώτου μισού του 20ού. Πρόκειται για συναρπαστική αφήγηση που δίνει με λεπτομέρειες το κλίμα και τα γεγονότα στα οποία πρωταγωνίστησε ο Βενιζέλος, τα οποία δεν είναι άλλα από τα γεγονότα που καθόρισαν την Ελλάδα όπως τη γνωρίζουμε εμείς σήμερα.
Ηδη οι πρώτες 300 σελίδες θα μπορούσαν από μόνες τους να αποτελούν ιδιαίτερο βιβλίο με ξεχωριστό, αυτόνομο ενδιαφέρον, καθώς αναφέρονται στην ιστορία της Κρήτης από την αποτυχημένη εξέγερση του 1866 και το Αρκάδι μέχρι και μετά το Θέρισο, το 1905. Παρακολουθούμε εκεί ένα λιγότερο γνωστό κεφάλαιο της ιστορίας τόσο του ίδιου του Βενιζέλου όσο και της Κρήτης. Ο συγγραφέας παρακολουθεί τον μετέπειτα πολιτικό από τα γεννοφάσκια του, από τις Μουρνιές όπου γεννήθηκε, από τις συνεχείς διώξεις και αναγκαστικές μετακινήσεις του εμπόρου πατέρα του Κυριάκου, που είχαν ως αποτέλεσμα ένα μέρος της παιδικής του ηλικίας ο Ελευθέριος να το περάσει στην Ερμούπολη, μέχρι τις σπουδές του και τα πρώτα του πολιτικά σκιρτήματα το 1886, όταν επικεφαλής μιας επιτροπής κρητικών φοιτητών διαμαρτυρήθηκε έντονα στον άγγλο πολιτικό Τζόζεφ Τσάμπερλεν, που βρισκόταν στην Αθήνα, για δηλώσεις του περί μη βούλησης των Κρητικών να ενωθούν με την Ελλάδα. Μέχρι και τα πρώτα του βήματα στη δικηγορία και τη δημοσιογραφία, τον γάμο του με τη Μαρία Κατελούζου.
Όλα τα γεγονότα
Κατόπιν το βιβλίο αναφέρεται σε όλα τα μεγάλα γεγονότα, κατορθώματα και δράματα, Βαλκανικούς Πολέμους, Εθνικό Διχασμό, Λωζάννη κ.λπ., με τον Βενιζέλο πάντα στο επίκεντρο, είτε ήταν στην κυβέρνηση είτε στην αντιπολίτευση είτε ξέθαβε τα επαναστατικά όπλα. Μεγάλα και λιγότερο μεγάλα γεγονότα περνάνε από μπροστά μας σαν κινηματογραφική ταινία, οι Μεγάλες Δυνάμεις που ήταν πανταχού παρούσες, η σημασία της προσάρτησης της Λήμνου, η ατολμία της κυβέρνησης και του βασιλιά το 1915 να μπει εγκαίρως στον πόλεμο, όταν κινδύνευε να πέσει η Σερβία και η Βρετανία έδινε στην Ελλάδα, προκειμένου να μπει στον πόλεμο στο πλευρό της, γη και ύδωρ, δηλαδή την Κύπρο. Και όλα αυτά με τρόπο εύληπτο και λόγο ρέοντα, χωρίς υπερβολές ή λυρικές εξάρσεις. Το ίδιο ψύχραιμες και νηφάλιες είναι οι αναφορές του βιβλίου στις πιο προβληματικές στιγμές της βενιζελικής διακυβέρνησης, κυρίως όταν ψήφισε το περίφημο «Ιδιώνυμο» το 1928, τον νόμο «Περί μέτρων ασφαλείας του κοινωνικού καθεστώτος και προστασίας των ελευθεριών των πολιτών», με τον οποίο μπορούσαν να γίνουν διώξεις τόσο κομμουνιστών όσο και βασιλοφρόνων. Νόμο τον οποίο εισήγαγε ο υπουργός Εσωτερικών Κωνσταντίνος Ζαβιτζιάνος και στον οποίο αντιτάχθηκαν οι Παπαναστασίου, Καφαντάρης και πολύ λιγότερο ο Γεώργιος Παπανδρέου.
Αξίζει να σημειωθεί ότι στις 1.150 σελίδες των δύο τόμων (δίνονται σε κασετίνα) του Νίκου Παπαδάκη, που κυκλοφόρησαν από κοινού οι εκδόσεις Εστία και το Εθνικό Ιδρυμα Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος», υπάρχει και σπουδαίο φωτογραφικό υλικό, μέρος του οποίου είναι σχετικά σπάνιο.
info
Το δίτομο έργο παρουσιάζεται την Τετάρτη 14 Φεβρουαρίου, τις 7:30 μ.μ., στο Πολεμικό Μουσείο Αθηνών (Ριζάρη 2) με κεντρικό ομιλητή τον τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Προκόπη Παυλόπουλο. Θα προηγηθεί πάνελ με τους καθηγητές του Πανεπιστημίου Αθηνών Κώστα Κωστή, Ηλία Νικολακόπουλο (ομότιμο καθηγητή) και Ευάνθη Χατζηβασιλείου. Συντονίζει η Ελένη Γαρδίκα-Κατσιαδάκη, ομότιμη ερευνήτρια Ακαδημίας Αθηνών, επιστημονική σύμβουλος του Ιδρύματος «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος».
Τα ανέκδοτα
Οι σωσίες, οι πρέσβεις, οι Επίστρατοι
Από το βιβλίο δεν θα μπορούσαν, βέβαια, να λείπουν και οι πιο ανεκδοτολογικές περιγραφές, που έχουν όμως πάντοτε σημασία στην εξέλιξη των γεγονότων. Το 1916, όταν ο βασιλιάς επέτρεψε σε βουλγαρικά και γερμανικά στρατεύματα να εισβάλουν στη Μακεδονία, για την προσάρτηση της οποίας στο ελληνικό κράτος είχε χυθεί πολύ αίμα, ξέσπασε στη Θεσσαλονίκη το στρατιωτικό κίνημα της Εθνικής Αμύνης. Αρχικά ο Βενιζέλος αρνήθηκε να το υιοθετήσει, αλλά όταν αποφάσισε να επαναστατήσει ξανά, είπε πως έπρεπε να ξεκινήσει από την Κρήτη. Για να πάει εκεί όμως ήταν δύσκολο, καθώς τον παρακολουθούσε στενά το βασιλικό κράτος, του οποίου η κυριαρχία, με την επέλαση και των Επιστράτων, είχε γίνει ασφυκτική. Η φυγή του έγινε κάτω από μυθιστορηματικές συνθήκες, ενώ αξίζει να σημειωθεί ότι οι πρέσβεις Γαλλίας και Αγγλίας υποστήριζαν τον Βενιζέλο πολύ περισσότερο από ό,τι οι ίδιες οι χώρες τους. Γράφει ο Νικόλαος Παπαδάκης: «Ο Βενιζέλος είχε διάφορους σωσίες. Ο πιο αυθεντικός ήταν ο ανιψιός του, γιος της αδελφής του Ευανθίας, Γεώργιος Σαριδάκης. Αργά το βράδυ της 13ης Σεπτεμβρίου ο Βενιζέλος βγήκε από το σπίτι του και με το γνωστό γρήγορο βήμα του προχώρησε στην οδό Πανεπιστημίου. Μόλις εμφανίστηκε, άρχισαν να κινούνται, μέσα στο σκοτάδι, ανθρώπινες σιλουέτες, κρυμμένες έως τότε στους γύρω δρόμους. Ηταν άνδρες της Ασφάλειας που τον ακολούθησαν, σχεδόν τρέχοντας, μέχρι τη στιγμή που έφτασε σ’ ένα φιλικό σπίτι. Σε μία ώρα οι αστυνομικοί, με ανακούφιση, τον είδαν να ακολουθεί την ίδια διαδρομή και να επιστρέφει σπίτι του. Μόνο που τώρα εκείνος που παρακολουθούσαν ήταν ο Σαριδάκης. Ο Βενιζέλος είχε ήδη επιβιβασθεί σε αυτοκίνητο, που του διέθεσε η γαλλική πρεσβεία, και κατευθυνόταν προς το Νέο Φάληρο. Μια ατμάκατος του γαλλικού καταδρομικού “Μπρουίξ” τον παρέλαβε και τον αποβίβασε, μαζί με τον ναύαρχο Κουντουριώτη, στο ατμόπλοιο “Εσπερία” του εφοπλιστή Λεωνίδα Εμπειρίκου. Στο πλοίο είχαν ήδη επιβιβαστεί 100 στελέχη των Φιλελευθέρων, στρατιωτικοί και πολιτικοί. (…) Ακόμη και ο Νταρντίζ ντε Φουρνέ, διοικητής του γαλλικού στόλου της Μεσογείου που ελλιμενιζόταν στο Φάληρο, ειδοποιήθηκε την τελευταία στιγμή από τον πρέσβη Γκιγιεμέν να διαθέσει ένα πολεμικό για να συνοδεύσει το “Εσπερία” μέχρι τα Χανιά».
Νικόλαος Εμμ. Παπαδάκης (Παπαδής)
Ελευθέριος Βενιζέλος
Ο άνθρωπος,ο ηγέτης
Εκδ. Εστία και Εθνικό Ιδρυμα Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος
Κ. Βενιζέλος», 2016, σελ. 1.160
Τιμή: 32 ευρώ
