Με την έκθεση για τον πρώην καλλιτεχνικό της διευθυντή Στέφανο Λαζαρίδη (1942-2010) η Εθνική Λυρική Σκηνή επιστρέφει σε μια «τραυματική» περίοδο, όταν το όραμα ενός ανθρώπου για πρωτοπορία και άλμα προς τα εμπρός συνάντησε τις αγκυλώσεις και την άρνηση του οργανισμού. Το 2006 ο Στέφανος Λαζαρίδης άφηνε πίσω του τις 30 και πλέον παραγωγές στην Εθνική Οπερα της Αγγλίας για να υπηρετήσει τη Λυρική Σκηνή χωρίς προσωπικές φιλοδοξίες. «Δεν ήρθε τυχαία, ούτε αφελώς. Είχε από την αρχή σχέδιο, καθώς γνώριζε τα πάντα για τον τρόπο λειτουργίας: από τα φώτα και τα κοστούμια ώς το ρεπερτόριο, το οποίο σαφώς ήθελε να αλλάξει» τονίζει ο νυν καλλιτεχνικός διευθυντής Γιώργος Κουμεντάκης, που συνδεόταν εξαρχής με φιλική σχέση με τον Στέφανο Λαζαρίδη. «Δεν είναι τυχαίο ότι οι καλλιτέχνες περνούν ακροάσεις από διεθνή επιτροπή, ενώ ο ίδιος καλεί να τον συνδράμουν οι ξένοι φίλοι του, οι διεθνούς φήμης σκηνοθέτες. Επρόκειτο για την πιο δημιουργική περίοδο της Λυρικής που έχω παρακολουθήσει. Ο Λαζαρίδης έθετε το μέτρο για το τι μπορεί να σημαίνει η όπερα μέσα στην ελληνική πραγματικότητα, χωρίς να αγνοεί τους Ελληνες».

Η έκθεση οργανώνεται ως συνέχεια των δύο παραστάσεων που έχουν ήδη ανεβεί, της «Μποέμ» και της «Τόσκα» (η οποία συνεχίζεται), δύο από τις παραγωγές που είχε παραγγείλει ο Λαζαρίδης κατά την περίοδο της σύντομης θητείας του, από τον Ιανουάριο του 2006 έως τον Ιούλιο του 2007. Ηταν τότε που εξαναγκάστηκε σε παραίτηση σε μία από τις πρώτες συγκρούσεις διευθυντή με διοικητικό συμβούλιο, από εκείνες που έμελλε να στιγματίσουν έκτοτε τη λειτουργία των πολιτιστικών οργανισμών. «Ηταν πανέτοιμος να βγάλει τη δημιουργική του ένταση ως καλλιτεχνικός διευθυντής» εξηγεί ο Γιώργος Κουμεντάκης. «Δεν μπόρεσε να κάνει καν το δεύτερο βήμα. Και η φθορά ξεκίνησε από εδώ μέσα. Οταν ήρθε στην Ελλάδα, έθεσε τους όρους του, οι οποίοι ήταν αδιαπραγμάτευτοι. Μπήκε με όλη τη θέλησή του για να δημιουργήσει αξιοπρεπείς παραγωγές. Αυτό ήταν που δεν μπόρεσαν να ακολουθήσουν όλοι. Δεν νομίζω ότι ο οργανισμός ήταν ώριμος για να φτάσει στο σημείο που επιθυμούσε ο ίδιος. Ορισμένες δυνάμεις αντέδρασαν μεμονωμένα –χωρίς η αντίσταση να είναι καθολική, όπως νομίζω εγώ –και έφτιαξαν κλίμα. Εμεινε εκτεθειμένος και μόνος σ’ όλο αυτό το οικοδόμημα. Λίγοι άνθρωποι τον στήριξαν, όπως ο Γιάννης Χουβαρδάς και ο Δημήτρης Δημητριάδης».

ΜΕΓΑΛΕΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ. Η έκθεση, σε επιμέλεια του εικαστικού Αντώνη Βολανάκη, ο οποίος μαθήτευσε κοντά στον Στέφανο Λαζαρίδη, αναπτύσσει ένα οπτικό χρονολόγιο ξεκινώντας από την αρχή της καριέρας του, με ζωγραφικές μελέτες σκηνικών και σχέδια κοστουμιών, όπου φαίνεται η επιρροή της μαθητείας του πλάι στον επίσης διεθνή Νικόλα Γεωργιάδη, και συνεχίζοντας με έργα μεικτής τεχνικής και κολάζ και τρισδιάστατες μακέτες υπό κλίμακα, καθώς και με βίντεο από παραστάσεις και συνεντεύξεις του. Παράλληλα, σε κύβους – δωμάτια αναπτύσσονται οι σημαντικές συνεργασίες του με σκηνοθέτες θεάτρου και όπερας. Ανάμεσά τους, με τον Γιούρι Λιουμπίμοφ στους «Δαιμονισμένους» (1985) –σε Λονδίνο, Παρίσι, Μιλάνο –και στον «Ριγολέττο» (1983), με τον Ντέιβιντ Πάουντνι στην Εθνική Οπερα της Αγγλίας, με τον Στίβεν Πίμλοτ στην «Κάρμεν» (1989) στο Ερλς Κορτ του Λονδίνου. Στους υπόλοιπους κύβους παρουσιάζονται οι παραγωγές με τον Λαζαρίδη σε διπλό ρόλο σκηνοθέτη – σκηνογράφου: η περιοδεία του βρετανικού συγκροτήματος Duran Duran στην Αμερική (1993), το «Ορφέας και Ευρυδίκη» του Γκλουκ για την Οπερα του Σίδνεϊ (1993), ο «Οιδίποδας τύραννος» του Στραβίνσκι (1989), «Ο πύργος του Κυανοπώγωνα» του Μπάρτοκ (1990) για την Οπερα της Σκωτίας, αλλά και «Η αρχή της ζωής» (1995) του Δημήτρη Δημητριάδη στην Ελλάδα στο θέατρο Αμόρε.

«Με την έκθεση δεν χαϊδεύουμε το παλιό τραύμα –αντιθέτως το ξύνουμε ακόμη περισσότερο. Το αποκαλύπτουμε με τον πιο δημιουργικό τρόπο ζητώντας εν μέρει συγγνώμη για κάτι που έγινε και δεν μας εκφράζει» επισημαίνει ο Γιώργος Κουμεντάκης. «Το πιο εύκολο θα ήταν να συνεχίσουμε την αποσιώπηση του ονόματός του. Αυτήν δηλαδή που επικράτησε μετά την αποπομπή του. Θα ρωτήσει κανείς μάλιστα “γιατί δεν παρουσιάζετε κι άλλες παραστάσεις του;”. Η απάντηση είναι ότι το μεγαλύτερο μέρος των σκηνικών έχει καταστραφεί. Είναι μια πληροφορία που με συγκλόνισε. Σε φωτογραφίες μόνο τις έχουμε. Ο εκάστοτε καλλιτεχνικός διευθυντής είχε τη δυνατότητα –λόγω περιορισμών στην αποθήκευση –να καταστρέφει τα σκηνικά, να τα δίνει προς πώληση ή ανακύκλωση. Η αποσιώπηση του ονόματός του πάντως δεν μπορούσε να συνεχιστεί και για έναν ακόμη βασικό λόγο: επειδή είναι συστατικό στοιχείο της ταυτότητάς μας για το μέλλον. Εάν λειτουργούσε στην Ελλάδα του σήμερα, δεν θα ήταν ίδια τα πράγματα. Οι δομές είναι πιο ώριμες και ο ανταγωνισμός διαφορετικός. Σήμερα έχουμε το Φεστιβάλ, την documenta, τη Στέγη. Τι υπήρχε τότε; Το πολιτισμικό περιβάλλον εκείνη την εποχή δεν ήταν υπέρ του. Το σύστημα του οργανισμού, που δεν προσαρμόστηκε ποτέ στο όραμά του, τον εγκλώβισε, τον πολέμησε και τον απέρριψε».

INFO

«Στέφανος Λαζαρίδης: κυνικός ρομαντικός», αίθριο 4ου ορόφου της Εθνικής Βιβλιοθήκης, Κέντρο Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος, 4/2-10/3, είσοδος ελεύθερη