Τέταρτο πρόγραμμα ή γενναία ρύθμιση χρέους με μέτρα

^«Υπάρχει μια σαφής επιλογή για τους επίσημους δανειστές το 2018: είτε μια μεγάλη αναδιάρθρωση του χρέους είτε ένα τέταρτο πρόγραμμα». Με τη φράση αυτή ο επικεφαλής οικονομολόγος του ινστιτούτου Bruegel Ζολτ Ντάρβας περιγράφει την αναγκαία συνθήκη ώστε το τρίτο Μνημόνιο να είναι το τελευταίο για την Ελλάδα. Ακόμα και εάν αυτό συμβεί όμως, εκτιμά πως η ελάφρυνση χρέους θα συνοδεύεται από νέες πολυετείς δεσμεύσεις, «διάφορες προϋποθέσεις διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων προς εφαρμογή για πολλά χρόνια μετά την έξοδο από το πρόγραμμα», όπως χαρακτηριστικά αναφέρει και αυστηρότερη συγκριτικά με τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες επιτήρηση για αρκετές δεκαετίες. Στη συνέντευξή του στα «ΝΕΑ» σημειώνει πως η μεγαλύτερη αδυναμία της ελληνικής οικονομίας παραμένει η ρηχή φορολογική βάση σε συνδυασμό με τους πολύ υψηλούς φορολογικούς συντελεστές ενώ θεωρεί πως η παρατηρούμενη ανάκαμψη είναι πρόωρο να εκτιμηθεί αν έχει μόνιμα χαρακτηριστικά ή αποτελεί μια παροδική αντίδραση μετά την κατάρρευση της οικονομίας.

Η σύντομη απάντησή μου είναι, όχι. Ακόμα κι αν η οικονομική ανάπτυξη επιταχυνθεί το 2017-18, όπως αναμένω, και επομένως ο δείκτης δημόσιου χρέους προς ΑΕΠ μειωθεί, το χρέος θα είναι ακόμα πολύ υψηλό· περισσότερο από το 80% θα οφείλεται σε επίσημους πιστωτές, ενώ η ελληνική πολιτική σκηνή και οι οικονομικές εξελίξεις θα χαρακτηρίζονται από μεγάλες αβεβαιότητες. Η Ελλάδα θα πρέπει να επιστρέψει μεγάλα ποσά δανείων στο ΔΝΤ, στην ΕΚΤ και στους ευρωπαίους δανειστές τα επόμενα χρόνια, οπότε χωρίς σημαντική αναδιάρθρωση του χρέους οποιαδήποτε εγχώρια κρίση θα μπορούσε να οδηγήσει σε ταχεία αύξηση του κόστους χρηματοδότησης και διακοπή της πρόσβασης στις αγορές. Υπάρχει μια σαφής επιλογή για τους επίσημους δανειστές το 2018: είτε μια μεγάλη αναδιάρθρωση του χρέους είτε ένα τέταρτο πρόγραμμα.

Δεν περιμένω μια απόφαση για τη διευθέτηση του χρέους πριν από το καλοκαίρι και μέχρι τότε η νέα κυβέρνηση της Γερμανίας είναι πιθανό να έχει συγκροτηθεί. Ο μεγάλος συνασπισμός πιθανότατα θα συνεχιστεί και αναμένω αποφάσεις για την ελάφρυνση του χρέους, όπως ανέφερε ήδη το Eurogroup το 2015 και επανέλαβε πολλές φορές από τότε. Επιτρέψτε μου να προσθέσω ότι η ελάφρυνση του χρέους θα συμπεριλάβει πιθανώς όρους που σχετίζονται με δημοσιονομικούς στόχους και διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις και, επομένως, ακόμη και αν τελειώσει το τρίτο πρόγραμμα οι δεσμεύσεις και οι όροι δεν θα τερματιστούν.

Η απάντηση εξαρτάται από το μέγεθος της ελάφρυνσης του χρέους. Εάν η ελάφρυνση είναι μεγάλη, δεν χρειάζεται νέο πρόγραμμα. Αν όμως η ελάφρυνση του χρέους είναι περιορισμένη, τότε η βιωσιμότητα του χρέους θα παραμείνει σε κίνδυνο και ως εκ τούτου ένα νέο πλήρες πρόγραμμα θα ήταν επιθυμητό.

Δεδομένου ότι το ΔΝΤ εξακολουθεί να έχει μεγάλα δάνεια στην Ελλάδα και δεδομένου επίσης ότι το ΔΝΤ επιτηρεί τις εξελίξεις μετά από κάθε πρόγραμμα, το Ταμείο είναι σίγουρο ότι θα συνεχίσει να αξιολογεί τις εξελίξεις στην Ελλάδα και να διατυπώνει συστάσεις. Η τεχνική εμπειρογνωμοσύνη του ΔΝΤ θα ωφελήσει πράγματι την Ελλάδα. Αλλά δεν θα χρειαζόταν νέα χρηματοδότηση από το ΔΝΤ: οι Ευρωπαίοι μπορούν να παράσχουν επαρκή κεφάλαια με πολύ χαμηλότερο επιτόκιο από το επιτόκιο δανεισμού του ΔΝΤ.

Υπάρχουν πολλές θετικές ενδείξεις για την ελληνική οικονομία: δημιουργούνται νέες θέσεις εργασίας σχεδόν σε όλους τους κύριους τομείς της οικονομίας, η ανεργία υποχωρεί, η δημοσιονομική ισορροπία βελτιώνεται και συχνά καταγράφονται υπερβάσεις έναντι των στόχων, οι εξαγωγές ανακάμπτουν, οι δείκτες ανταγωνιστικότητας βελτιώνονται, επομένως μπορεί να θεωρηθεί ότι η ανάκαμψη βρίσκεται προ των πυλών. Μια βασική ερώτηση, ωστόσο, είναι εάν η σημερινή ανάπτυξη είναι μόνο μια αντίδραση μετά τη χειρότερη κατάρρευση της οικονομίας από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και μετά η οποία θα επιβραδύνει όταν απορροφηθεί το ρελαντί ή η μετάβαση σε ένα νέο μοντέλο ανάπτυξης ήταν επιτυχής και έχει ξεκινήσει μια νέα πορεία βιώσιμης ανάπτυξης. Είναι πολύ νωρίς για να απαντήσω σε αυτό το ερώτημα, αλλά κατά την άποψή μου, η πληθώρα των μεταρρυθμίσεων που έχουν ήδη εφαρμοστεί θα ωφελήσουν τη μετάβαση σε ένα πιο βιώσιμο μοντέλο ανάπτυξης και οι πρόσφατες εξελίξεις υποδεικνύουν θετικές αλλαγές.

Τι είδους δεσμεύσεις και για πόσο διάστημα θεωρείτε ότι θα ζητήσουν οι δανειστές για την περίοδο μετά τη λήξη του τρίτου προγράμματος; Ποιο είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα για την ελληνική οικονομία το οποίο δεν έχει ακόμη αντιμετωπιστεί;

Πιστεύω ότι μια προϋπόθεση για την ελάφρυνση χρέους θα είναι ένα ελάχιστο ύψος πρωτογενούς πλεονάσματος για τουλάχιστον 5 χρόνια, αλλά ίσως και περισσότερο. Θα μπορούσα επίσης να φανταστώ διάφορες προϋποθέσεις διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων προς εφαρμογή για πολλά χρόνια μετά την έξοδο από το πρόγραμμα. Εκτός από τις νέες δεσμεύσεις, η επιτήρηση μετά το πρόγραμμα θα συνεχιστεί για δεκαετίες μέχρι να αποπληρωθεί το μεγαλύτερο μέρος των δανείων από την Ελλάδα. Στις επόμενες δεκαετίες η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα παρακολουθεί τις ελληνικές εξελίξεις πολύ πιο έντονα σε σχέση με την εποπτεία που ασκείται σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες.

Στο άλλο σκέλος της ερώτησής σας, η μεγαλύτερη αδυναμία της ελληνικής δημόσιας Διοίκησης είναι η φορολογική συμμόρφωση: η φορολογική βάση είναι πολύ ρηχή και οι φορολογικοί συντελεστές είναι πολύ υψηλοί. Η μαύρη οικονομία είναι υπερβολικά μεγάλη.