Κάθε συζήτηση για ζητήματα εξωτερικής πολιτικής, ειδικότερα τα λεγόμενα εθνικά θέματα, συνοδεύεται από αναφορές σε ανάγκη ομοψυχίας, συνεννόησης του πολιτικού κόσμου και διαμόρφωσης εθνικής γραμμής. Ωστόσο, η πολιτική πρακτική έχει δείξει το αντίθετο ακριβώς αποτέλεσμα. Τα ζητήματα εξωτερικής πολιτικής διχάζουν βαθύτατα την πολιτική ζωή και την κοινωνία στην Ελλάδα. Ας μην ξεχνάμε πως για την είσοδο της χώρας στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο φτάσαμε στον περίφημο Εθνικό Διχασμό με τις δύο κυβερνήσεις. Η ελληνορθόδοξη ταυτότητα και η εξωτερική απειλή, συστατικά στοιχεία της πολιτικής και της στρατηγικής κουλτούρας μίας χώρας που γεννήθηκε ως έθνος – κράτος μέσω του ένοπλου αγώνα ενάντια στην Οθωμανική Αυτοκρατορία δημιούργησαν τα περίφημα εθνικά θέματα, αφήνοντας παράλληλα στην άκρη την ορθολογική έννοια του εθνικού συμφέροντος.
Οι πολιτικοί ηγέτες έχουν επιλέξει δύο βασικούς τρόπους για να διαχειρίζονται την κοινή γνώμη στα θέματα εξωτερικής πολιτικής: α) να την ακολουθούν, ειδικά όταν αυτή εκφράζεται έντονα ή β) να εξασφαλίζουν την ανοχή ή την παθητική της συναίνεση. Υπάρχουν και λίγες περιπτώσεις που οι ηγέτες είτε συγκρούστηκαν με την κοινή γνώμη και την πλειοψηφία, είτε προσπάθησαν να την διαμορφώσουν μέσα από την αντικειμενική ενημέρωσή της με ορθολογικά επιχειρήματα. Ενα άλλο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό, το οποίο παρατηρείται κυρίως στην εποχή της Μεταπολίτευσης, είναι η διαφορετική στάση κυβέρνησης και πολιτικού κόμματος, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τους βομβαρδισμούς στο Κόσοβο, τους οποίους υποστήριζε η κυβέρνηση του Κώστα Σημίτη με υπουργό Εξωτερικών τον Γιώργο Παπανδρέου, ενώ το ΠΑΣΟΚ με μπροστάρη τον τότε γραμματέα του Κώστα Λαλιώτη διαδήλωνε κατά αυτής της επιλογής στους δρόμους.
Πολλές φορές η κοινή γνώμη υποστήριζε μία απόφαση εξωτερικής πολιτικής χωρίς να έχει συνειδητοποιήσει πλήρως ποια είναι αυτή και τι σημαίνει πρακτικά. Λίγοι είχαν καταλάβει τι ακριβώς περιελάμβανε η άκρως επιτυχημένη στρατηγική του Ελσίνκι για την επίλυση των ελληνοτουρκικών διαφορών, ενώ είναι σίγουρο πως αν τελικά καταφεύγαμε στο Δικαστήριο Διεθνούς Δικαιοσύνης της Χάγης δεν θα ήταν εύκολο η κοινή γνώμη να αποδεχτεί την αρχή της ευθυδικίας που θα έβαζε τέλος στα όνειρα επέκτασης των χωρικών υδάτων και στη μετατροπή του Αιγαίου σε «κλειστή λίμνη». Η αίσθηση της απειλής από την ΠΓΔΜ δεν μπορεί να εξηγηθεί με όρους ισχύος, στους οποίους η Ελλάδα επικρατεί συντριπτικά, ωστόσο, η κοινή γνώμη νιώθει το Μακεδονικό δική της υπόθεση. Το ίδιο το πολιτικό σύστημα την περίοδο 1992-1993 μετέτρεψε το Μακεδονικό σε εθνική και λαϊκή υπόθεση, αναγκάζοντας σε αναδίπλωση τον τότε πρωθυπουργό Κωνσταντίνο Μητσοτάκη. Αυτή η επιλογή δημιούργησε ένα πολιτικό δεδικασμένο το οποίο ακολουθεί το Μακεδονικό μέχρι σήμερα και καθιστά σχεδόν αδύνατη την επίλυση του ζητήματος χωρίς την παράμετρο της κοινής γνώμης, η οποία, σε αντίθεση με άλλα ζητήματα, εκφράζεται δυναμικά, όπως απέδειξε και το συλλαλητήριο της Αθήνας. Ηγέτες όπως ο Ελευθέριος Βενιζέλος και ο Ουίνστον Τσόρτσιλ πήγαν κόντρα στην κοινή γνώμη και δικαιώθηκαν, αλλά πλήρωσαν το πολιτικό κόστος. Η κυβέρνηση τι θα επιλέξει να κάνει από τη στιγμή που η κοινή γνώμη μπήκε στην εξίσωση;
Ο Τριαντάφυλλος Καρατράντος είναι διεθνολόγος µε ειδικότητα στα θέµατα ασφαλείας και καθηγητής στη Σχολή Εθνικής Ασφαλείας
