Μπορεί οι αγορές να μη χόρεψαν με τους ζουρνάδες. Η ψυχολογία τους όμως είναι πάντα εύθραυστη. Και από την άποψη αυτή, το έγγραφο της Κομισιόν είναι αποκαλυπτικό: όχι μόνο η «καθαρή έξοδος» δεν πρέπει να φτάσει στα αφτιά τους, αλλά ούτε καν η σκέτη «έξοδος». Οι δανειστές προτιμούν τη σαφώς πιο ουδέτερη διατύπωση «επιτυχής ολοκλήρωση του τρίτου προγράμματος». Μια διατύπωση, δηλαδή, που δεν θα στείλει λάθος μηνύματα στις αγορές.
Πώς μεταφράζονται όλα αυτά; Είναι απλό: ο θρίαμβος που προσδοκά η κυβέρνηση και η κανονικότητα που θα θέλαμε να ζήσουμε όλοι οι υπόλοιποι είναι ακόμη πολύ μακριά. Το ταξίδι για την Ιθάκη κάθε άλλο παρά έχει τελειώσει. Και δεν θα συνεχιστεί ως ομηρικό έπος, αλλά ως ένα οικονομικό και κοινωνικό δράμα με υβριδικά προγράμματα, Μνημόνια που δεν θα λέγονται Μνημόνια, επιτηρήσεις, επιτροπείες και –ίσως –πιστοληπτική γραμμή σταθερότητας.
Αν έχει αποδειχθεί κάτι σε αυτά τα οκτώ χρόνια της κρίσης, είναι πως η ελληνική οικονομία δεν διαθέτει το απαιτούμενο βάθος για να απορροφήσει δονήσεις και αναταράξεις. Είναι πολύ ρηχή για να αντέξει οποιοδήποτε πολιτικό παιχνίδι, να σηκώσει στους ώμους της επικοινωνιακούς σχεδιασμούς που θα γίνουν ερήμην της πραγματικότητας. Και η πραγματικότητα που δεν μπορεί να αγνοήσει καμία προπαγανδιστική λογική λέει πως το περιβάλλον για τη χώρα μετά το τέλος του προγράμματος θα είναι ακόμη πιο ασταθές κι ότι το περιλάλητο τέλος των Μνημονίων δεν θα λύσει τα χέρια καμιάς κυβέρνησης. Οι πρώτοι που πρέπει να το έχουν υπόψη τους είναι οι σημερινοί κυβερνώντες.
