Εχει περάσει η Ελλάδα (με την υπόθεση Novartis) σ’ ένα νέο (τέταρτο) στάδιο στη διαδικασία οικοδόμησης ενός αυταρχικού κράτους; Η μελέτη της εγκαθίδρυσης αυταρχικών, ανελεύθερων καθεστώτων τόσο εντός Ευρωπαϊκής Ενωσης (κυρίως Πολωνία, Ουγγαρία) όσο και εκτός (Τουρκία, Ρωσία κ.ά.) έχει επισημάνει πέντε διαφορετικά στάδια στη σχετική διαδικασία Στις περισσότερες περιπτώσεις τα πέντε αυτά στάδια εξελίσσονται με διαδοχικότητα, το ένα ακολουθεί το άλλο, ενώ σε κάποιες άλλες μπορεί να εξελίσσονται παράλληλα το ένα με το άλλο. Οταν πρόκειται κυρίως για χώρες-μέλη της Ευρωπαϊκής Ενωσης, οι προσπάθειες είναι κάπως περισσότερο κόσμιες, καθώς υλοποιούνται σε ένα πολιτικό, θεσμικό, νομικό περιβάλλον που (υποτίθεται ότι) αντιμάχεται τον αυταρχισμό και προωθεί τις φιλελεύθερες δημοκρατικές αξίες. Αλλά η κοσμιότητα των προσπαθειών δεν σημαίνει δυστυχώς ότι στο χώρο της ΕΕ έχουμε αποφύγει την εγκαθίδρυση αυταρχικών καθεστώτων οπως μαρτυρούν οι περιπτώσεις Πολωνίας και Ουγγαρίας..
Τα πέντε στάδια στη διαδικασία προς το αυταρχικό καθεστώς είναι:
Πρώτον, η χρησιμοποίηση του απλοϊκού, λαϊκιστικού λόγου και ρητορικής από μια πολιτική δύναμη για να κερδηθούν οι εκλογές, για την άνοδο στην εξουσία. Με το λόγο αυτό προσφέρεται η θεραπεία σε κάθε πρόβλημα μέσα από τις πλέον απλοϊκές λύσεις (“σκίζω τα Μνημόνια” κ.λπ.), οι οποίες όμως γίνονται αποδεκτές από μια αποπροσανατολισμένη κοινωνία –έστω κι αν είναι καταδικασμένες τελικά να διαψευσθούν.
Δεύτερον, μετά την άνοδο στην εξουσία η πρώτη θεσμική προσπάθεια είναι κυρίως ο έλεγχος του επικοινωνιακού συστήματος είτε με την εξαφάνιση των ενοχλητικών μέσων επικοινωνίας είτε, εάν τούτο δεν καθίσταται απόλυτα εφικτό, με τη δημιουργία ενός παράλληλου επικοινωνιακού συστήματος με νέα μέσα επικοινωνίας (εφημερίδες, τηλεοπτικοί σταθμοί) με μεγάλη έμφαση στη δημιουργία μέσων κοινωνικής δικτύωσης (social media). Πολωνία, Ουγγαρία, Τουρκία και βεβαίως Ελλάδα επιχείρησαν με μικρότερη ή μεγαλύτερη επιτυχία την προσέγγιση αυτή.
Τρίτον, κατά κανόνα το επόμενο στάδιο που επιχειρείται με συστηματικότητα είναι ο έλεγχος των δομών εξουσίας με αφετηρία τη λογική ότι οι εκλογές σού επιτρέπουν να καταλάβεις την κυβέρνηση αλλά όχι την εξουσία. Ενας κύριος στόχος στην προσπάθεια αυτή είναι η κατάλυση της ανεξαρτησίας και ο έλεγχος της Δικαιοσύνης. Η περίπτωση της Πολωνίας είναι η πλέον κραυγαλέα αλλά της Ουγγαρίας και της Ελλάδας είναι επίσης χαρακτηριστικές.
Τέταρτον, η ηθική υπονόμευση (discredit) των πολιτικών αντιπάλων συνιστά μια σταθερή προσπάθεια που εξελίσσεται ευθύς με την ανάληψη της εξουσίας, η οποία κορυφώνεται όμως μετά το δεύτερο και τρίτο στάδιο της διαδικασίας, ιδιαίτερα εάν τα τελευταία δεν αποδώσουν τα προσδοκώμενα αποτελέσματα. Η υπονόμευση λαμβάνει συνήθως τη μορφή (δήθεν) εμπλοκής των πολιτικών αντιπάλων σε διαδικασίες οικονομικής διαφθοράς, η συνωμοσίες, κ.λπ. Είναι εμφανές ότι με την υπόθεση Novartis η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-/ΑΝΕΛ φθάνει στο τέταρτο στάδιο της διαδικασίας.
Το πέμπτο και τελευταίο στάδιο είναι βεβαίως η διεξαγωγή εκλογών μέσα σε κλίμα κοινωνικού διχασμού, πόλωσης και γενικότερου αποπροσανατολισμού. Και εάν “η κοινωνία έχει τσιμπήσει” (όπως θάλεγε και ο Β. Βενιζέλος) τότε τα αποτελέσματα είναι προφανή (Ουγγαρία, Πολωνία). Εάν όχι, τότε υπάρχει ελπίδα ότι ο αυταρχισμός μπορεί να αποφευχθεί.
Η θλιβερή διαπίστωση των τελευταίων χρόνων είναι πάντως οτι η συμμετοχή στην ΕΕ δεν συνιστά από μόνη της επαρκή ασπίδα ενάντια στον αυταρχισμό.
