Ανακαλώντας ήχους του Μάη του ’68

Μάης του ’68: η εποχή που «απαγορεύεται το απαγορεύεται», που ανεβαίνει «η φαντασία στην εξουσία» ή που «η ομορφιά βρίσκεται στο δρόμο». Η επιλογή της ως θεματικής του φετινού Open Day της Στέγης, του θεσμού που ανοίγει τις πόρτες του ιδρύματος της Συγγρού στο κοινό, μοιάζει, επετειακά μιλώντας, προφανής. Το πρόγραμμα της ημέρας ωστόσο, μουσικού κυρίως ενδιαφέροντος, μόνο αναμενόμενο δεν είναι.

Οι επισκέπτες, που θα έχουν τη δυνατότητα να κινηθούν ελεύθερα σε όλους τους χώρους του κτιρίου, θα μπορούν να ακούσουν από αμερικανικά τραγούδια διαμαρτυρίας, μέχρι έργα του Γιάννη Χρήστου· να παρακολουθήσουν από μια ταινία του Γκι Ντεμπόρ, μέχρι εγκαταστάσεις του ολλανδικού αναρχικού κινήματος Provo. «Αποφύγαμε την αναπαράσταση της εποχής, αφού έτσι κι αλλιώς δεν γίνεται να αναβιώσεις κάτι που συνέβη εκτός κτιρίων, στους δρόμους», λέει ο συνθέτης και μουσικολόγος Ανάργυρος Δενιόζος, που ανέλαβε τη γενική επιμέλεια του εγχειρήματος. «Στόχος, με αφορμή τον Μάη, είναι να ανιχνεύσουμε τις διαδρομές και διασταυρώσεις της πρωτοποριακής τέχνης της εποχής, με τις κοινωνικές και πολιτικές ιδέες».

Βασικός άξονας διαμόρφωσης του προγράμματος, ήταν σύμφωνα με τον Δενιόζο, ένας στοχασμός πάνω στη διαφοροποίηση των ιδεών του τέλους της δεκαετίας του 1960, σε σχέση με τις προηγούμενες και τις επόμενες, καθώς και μια διερεύνηση της σημερινής πρόσληψής τους ή των επιπτώσεών τους. Τα έργα που επιλέχθηκαν καταδεικνύουν τέτοιες ανησυχίες, ενώ συνομιλούν μεταξύ τους θεωρητικά και καλλιτεχνικά. Τι κοινό όμως έχει το «Purple Haze» του Τζίμι Χέντριξ με την «Herma» του Ιάννη Ξενάκη;

«Ο Μάης του ’68 είναι μια πράξη που επεκτείνεται χρονικά και γεωγραφικά» εξηγεί ο Δενιόζος. «Οι ιδέες του ξεκινούν από τα μέσα του 1950, με τους πρώτους αγώνες ενάντια στην αποικιοκρατία ή την ανάδειξη μιας γενιάς που μεγαλώνει σε έναν κόσμο χωρίς πολέμους κι έχει την πολυτέλεια να αναρωτηθεί για την πραγματικότητα. Ως σημείο λήξης θα θέταμε τα μέσα του 1970, την πετρελαϊκή κρίση ή την πτώση των δικτατοριών του ευρωπαϊκού Νότου. Γεωγραφικά παρόμοιες αναζητήσεις εντοπίζονται στο κίνημα των πολιτικών δικαιωμάτων και της αμφισβήτησης στις ΗΠΑ, στην Ανοιξη της Πράγας, στον ίδιο τον γαλλικό Μάη, στις αναταραχές στα ιταλικά πανεπιστήμια, στο περιβαλλοντικό κίνημα της Ολλανδίας ή στην Πολιτιστική Επανάσταση της Κίνας ως ιδέα παρά ως πραγματικότητα. Ετσι εξηγείται η μεγάλη ποικιλία των έργων που θα ακουστούν».

Ειδικά στη βραδινή συναυλία στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης θα παρουσιαστεί το «Kraanerg» του Ξενάκη, από το βερολινέζικο Ensemble Continuum υπό τη διεύθυνση του Ανδρέα Λεβισιανού. Συντέθηκε το 1969 και αφιερώθηκε από τον δημιουργό του στα νέα κοινωνικά κινήματα που είχαν ήδη αναδειχθεί. Είναι έργο για μεγάλο σύνολο και για μαγνητοταινία, γραμμένο σε ένα ύφος που συνιστά σχεδόν την επιτομή της δουλειάς του Ξενάκη από άποψη μορφής και ηχητικού υλικού. Κατά τη γνώμη του Δενιόζου, το «Kraanerg» σχεδόν «προβλέπει» μεταγενέστερες μουσικές, που πρόκειται να αναδυθούν. «Ακούγονται κάποια εκτεταμένα μουσικά περάσματα που δεν μπορώ να τα περιγράψω παρά μόνο σαν μουσική ambient», εξηγεί. «Ο διάλογος μεταξύ εκτελεστών και ηχογραφημένων ήχων διαθέτει μια σύγχρονη αντίληψη. Είναι έργο μεγάλης διάρκειας, που σκοπό έχει να εντάξει τον θεατή μέσα στη μουσική, όχι να τον αφήσει στη θέση του παρατηρητή. Οπως περίπου συνέβαινε, τηρουμένων των αναλογιών, και με τα κοινωνικοπολιτικά κινήματα στην εποχή που εξετάζουμε».

ΑΜΦΙΣΒΗΤΗΣΗ. Ηταν μια περίοδος που οι καλλιτεχνικές αναζητήσεις δεν σταματούσαν στιγμή. Αναθεωρούσαν, σύμφωνα με τον Δενιόζο, το πώς απευθύνεται ένας δημιουργός στο κοινό, αλλά και τα όρια μεταξύ των τεχνών ή των υποκατηγοριών τους. Ο Χέντριξ κι ο Ξενάκης προέρχονταν από διαφορετικούς χώρους, στους οποίους ωστόσο καλλιεργήθηκε παράλληλα η αμφισβήτηση της παραδοσιακής έννοιας μιας συναυλίας. Την ίδια στιγμή η ενίσχυση των οργάνων και η παραμόρφωσή τους από τα συγκροτήματα του ψυχεδελικού ιδιώματος, η χρήση που επιφύλαξαν στο στούντιο ηχογράφησης οι Beatles καθώς και η γενικότερη καλλιτεχνική στάση του Φρανκ Ζάπα φανέρωναν επιρροές από την πρωτοποριακή μουσική.