Αναμέτρηση με την Ιστορία

Το συγγραφικό ταξίδι του Νίκου Θέμελη στη λογοτεχνία άργησε να ξεκινήσει. Γράφει το πρώτο του μυθιστόρημα σε ηλικία 50 ετών διαβεβαιώνοντας γνωστούς και φίλους πως πρόκειται για μία και μοναδική απόπειρα. Συνολικά έγραψε επτά μυθιστορήματα που άφησαν το δικό τους βαρύ σημάδι στη νεοελληνική λογοτεχνία.

Είκοσι χρόνια μετά την έκδοση της «Αναζήτησης», το 1998, η βραβευμένη τριλογία του πολυδιαβασμένου συγγραφέα των ιστορικών μυθιστορημάτων, που περιλαμβάνει επίσης την «Ανατροπή» και την «Αναλαμπή», κυκλοφορεί για πρώτη φορά σε έναν τόμο. Βαδίζοντας στα χνάρια των συγγραφέων της γενιάς του ’30 και με αξιοζήλευτη ικανότητα και γνώση της Ιστορίας, ο Νίκος Θέμελης κατόρθωσε να φέρει έναν νέο αέρα στην ελληνική πεζογραφία και να ανανεώσει την παράδοση του ιστορικού μυθιστορήματος. Με την τριλογία του, που έχει ξεπεράσει τα 700.000 αντίτυπα σε πωλήσεις, πέτυχε τη συνάντηση της μυθιστορίας με την Ιστορία μεταγγίζοντας δημιουργικά το ιστορικό υλικό σε ιστορική αφήγηση.

Στην «Αναζήτηση», η εξαφάνιση του Θωμά, ενός εμπόρου από τα Ζαγόρια της Ηπείρου, γίνεται η οδυνηρή αφορμή για τον Νικόλα τον γιο του, να ξεκινήσει τη δική του αναζήτηση. Κουβαλώντας πάντα στην τσέπη του τα δυο ρολόγια που του άφησε φεύγοντας ο πατέρας του, θα βγει στον κόσμο για να φτιάξει τη δική του ιστορία προσπαθώντας να βρει απάντηση στο «γιατί των γιατί» της εξαφάνισης του πατέρα του.

Σε πρώτο πλάνο έξι πρόσωπα που αφηγούνται ισάριθμες ιστορίες συνθέτουν, το καθένα με τη δική του ματιά, την περιπέτεια της ζωής του κεντρικού ήρωα, του Νικόλα, που το πλήρωμα του χρόνου θα τον φέρει να γίνει ο Νικολής-εφέντης.

Ως φυσική συνέχεια του πρώτου βιβλίου της τριλογίας θα εκδοθεί, το 2000, η «Ανατροπή». Τι απέγινε ο Θωμάς από τα Ζαγόρια που εξαφανίστηκε αφήνοντας πίσω οικογένεια και παιδιά; Ποιος ο λόγος της αναχώρησής του και γιατί ξεθεμελιώνει βίαια τη ζωή του μια για πάντα;

Λίγο πριν από το γύρισμα του 1900 ο κόσμος συνταράσσεται από τις συνεχείς αλλαγές που φέρνει ο νέος αιώνας. «Παλαιοί κόσμοι σβήνουνε και νέοι κόσμοι ανατέλλουν», ανατρέποντας κατεστημένες αντιλήψεις κι αξίες, παρασύροντας στο διάβα τους κάθε τι έως τότε γνώριμο. Τεχνολογικές εξελίξεις, πολιτικά κινήματα, οικονομικός εκσυγχρονισμός, κοινωνικές ζυμώσεις και πολιτιστικές μεταβολές ανασυνθέτουν έναν καινούργιο χάρτη στην Ευρώπη αναδεικνύοντας το βασικό γνώρισμα της εποχής που είναι η Ανατροπή.

Σε έμμεση πλέον σύνδεση με τα δύο προηγούμενα βιβλία, ο συγγραφέας γράφει το 2003 την «Αναλαμπή». Την ιστορία μιας οικογένειας εύπορων αστών που στη χαραυγή του 20ού αιώνα θέλει να προκόψει, ν’ ανεβεί κοινωνικά, να ορίσει την ταυτότητά της μέσα στην κοινωνική και οικονομική τάξη στην οποία ανήκει.

Παραμονή Πρωτοχρονιάς του 1900, ένα εγκαταλειμμένο μωρό στα σκαλοπάτια του σπιτιού τους, αλλάζει τη ζωή τους. Με φόντο τη ζωή του Στέφανου, του υιοθετημένου και μοναδικού παιδιού τους, θα διασταυρωθούν δρόμοι ζωής, που αναμετρώνται με τη Μεγάλη Ιδέα, τον Διχασμό, τη Μικρασιατική Καταστροφή και ξετυλίγονται στην Πάτρα, στην Αθήνα, στον Πειραιά, στο Βερολίνο.

Ο Νίκος Θέμελης στήνει τη μυθιστορία ολόκληρης της τριλογίας του σε ένα συγκεκριμένο χρονικό και κοινωνικό πλαίσιο μέσα στο οποίο «συνομιλούν ή και αναμετριούνται ήρωες και ηρωίδες». Αφηγείται την ιστορία τεσσάρων οικογενειών καλύπτοντας μια χρονική περίοδο από τα τέλη του 18ου αιώνα έως τις αρχές της δεκαετίας του 1930. Η διαδρομή της ελληνικής αστικής τάξης από την Κεντρική Ευρώπη μέχρι τη Μαύρη θάλασσα, τις ακμαίες πόλεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και τα αστικά κέντρα της ελεύθερης Ελλάδας είναι ο καμβάς του συγγραφέα πάνω στον οποίο αποτυπώνει την έμπνευσή του.

Το κάθε ένα από τα πρόσωπα που παρελαύνουν μέσα από τις σελίδες των βιβλίων του αγωνίζεται να χαράξει τη δική του πορεία στη ζωή.

Δεν είναι επώνυμες προσωπικότητες της εποχής τους, αλλά ανώνυμοι άνθρωποι που αναζητούν τη θέση τους στην οικογένεια, την κοινωνία και την Ιστορία. Σε τρεις ομόκεντρους κύκλους δηλαδή που επικοινωνούν και αλληλεπιδρούν μεταξύ τους.

«Εγνοια μου παραμένει πάντα το μυθιστόρημα και όχι να διδάξω Ιστορία» σημειώνει ο Νίκος Θέμελης, που στη λογοτεχνική συναρμολόγηση μιας κρίσιμης για τον Ελληνισμό εποχής αναπλάθει τις συγκρούσεις και τις διαφορετικές αντιλήψεις που χάραξαν τη μοίρα του έθνους. Οι έννοιες της δικαιοσύνης, της ελευθερίας και της παιδείας εμποτίζουν το έργο του συγγραφέα, επηρεάζουν τρόπους σκέψης, συμπεριφορές, αποφάσεις και την πορεία των πρωταγωνιστών του, προσδιορίζοντας την ταυτότητα των ηρώων του και της κοινωνίας στην οποία ζουν.

«Γράφω παρόλο που γνωρίζω πια την απίστευτη μοναξιά που αισθάνομαι μετά το κάθε “τέλος”. Γράφω ίσως και για να δραπετεύω, όταν η απαντοχή με γονατίζει» έγραφε. Ο Νίκος Θέμελης «δραπέτευσε» από τη ζωή στις 20 Αυγούστου 2011, σε ηλικία 64 ετών, νικημένος από τον καρκίνο

Νίκος Θέμελης

Η τριλογία

Η αναζήτηση –Η ανατροπή –Η αναλαμπή

Εκδ. Μεταίχμιο, 2018, σελ. 1392

Τιμή: 30 ευρώ