Γκάζια. Ο ψίθυρος μιας γυναίκας. Παραμορφωμένες φωνές στα μεγάφωνα. Πέτρες που χτυπάνε κλειστά πατζούρια. Εσωτερικές φωνές και ρυθμικοί θόρυβοι από τις ράγες ενός τρένου. Ηχότοποι που ξεδιπλώνονται σε δύο επίπεδα, στον κόσμο των σκέψεων και στην πραγματικότητα, θέτοντας το αναπάντητο ερώτημα: «Γιατί;». Το εμβληματικό μυθιστόρημα του Βασίλη Βασιλικού «Ζ» γίνεται όπερα έπειτα από παραγγελία της Εναλλακτικής Σκηνής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής και παρουσιάζεται από σήμερα στο Κέντρο Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος.
Μία από τις σημαντικότερες στιγμές της σύγχρονης πολιτικής ιστορίας της χώρας, η δολοφονία του βουλευτή της ΕΔΑ Γρηγόρη Λαμπράκη, «εντάσσεται» για πρώτη φορά στο λυρικό ρεπερτόριο, σε λιμπρέτο Βαγγέλη Χατζηγιαννίδη και μουσική διεύθυνση Μηνά Μπορμπουδάκη και Νίκου Βασιλείου.
ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΠΡΩΤΗ. Τη σκηνοθεσία ανέλαβε η Κατερίνα Ευαγγελάτου, η οποία μέσα από την αιχμηρή ματιά της, στην πρώτη της συνεργασία με τη Λυρική, βάζει τη δική της ιδιαίτερη πινελιά στην όπερα. «Αγαπώ πάρα πολύ το λυρικό θέατρο και πραγματικά είχα μεγάλη λαχτάρα να σκηνοθετήσω στη χώρα μου. Εδώ υπάρχει μια διπλή χαρά γιατί πρόκειται για μια πρεμιέρα, μια παγκόσμια πρώτη αυτού του έργου, και έχω την τεράστια ευθύνη να είμαι αυτή που θα το παρουσιάσει πρώτη φορά στη σκηνική του μορφή. Επίσης η μεγάλη μου χαρά είναι ότι σκηνοθετώ όπερα στη γλώσσα μου, πράγμα το οποίο δεν συμβαίνει συχνά. Εχει φτιαχτεί μια δυνατή ομάδα από καλλιτέχνες της νεότερης κυρίως γενιάς και μαζί με το Ergon Ensamble, που είναι ένα εξαιρετικό μουσικό σύνολο το οποίο ειδικεύεται στη σύγχρονη μουσική, προσπαθούμε να δημιουργήσουμε ένα εγχείρημα που θα φτάνει κατευθείαν στην καρδιά του θεατή» αναφέρει η σκηνοθέτρια.
Μπαίνοντας στο πολυδαίδαλο μυθιστόρημα του Βασιλικού, η παράσταση δίνει έμφαση στο προσωπικό σύμπαν των ηρώων του και το αναδεικνύει σχεδόν ισότιμα με τη δράση και την αστυνομική ανάλυση της ιστορίας. Σε ισορροπία βέβαια με τον πολιτικό αντίκτυπο των γεγονότων της εποχής. «Το ιστορικό και το πολιτικό είναι εδώ. Εμείς μελετήσαμε την εποχή, την ιστορία, τα πρόσωπα που πρωταγωνίστησαν σ’ αυτήν, τη φωτεινή προσωπικότητα του Λαμπράκη. Ολο αυτό το κομμάτι προσπαθήσαμε να το περάσουμε στους χαρακτήρες γιατί η διασκευή είναι κατά πολύ βασισμένη στα πρόσωπα χωρίς να παραγκωνίζει το ιστορικό κομμάτι. Θα έλεγα ότι πραγματικά προσπαθεί να ξεδιπλώσει την ιστορία μέσα από τα μάτια του Λαμπράκη και των υπόλοιπων κεντρικών προσώπων του δράματος» τονίζει η Ευαγγελάτου.
Λόγω του ιδιαίτερου πολιτικού του περιεχομένου, το έργο βουτά στη δεκαετία του 1960 για να ζωντανέψει τα γεγονότα που συνδέονται με τη δολοφονία, έχοντας ως κεντρικό πρόσωπο τον ηθοποιό Δημήτρη Παπανικολάου. Ενα ομιλούν πρόσωπο δηλαδή και όχι άδον, μια καινοτομία που φέρνει ο Μπορμπουδάκης. Κάπως έτσι, αναπόφευκτα, παίρνει θέση απέναντι στα πράγματα. «Και μόνο το ότι υπάρχει παραγγελία αυτού του έργου, είναι θέση. Το έργο είναι βασισμένο στο βιβλίο, το οποίο καταδεικνύει και περιγράφει με ανατριχιαστική ακρίβεια τη στυγνότητα αυτής της οργάνωσης και το μέχρι πόσο ψηλά στην ιεραρχία έφτανε η οργάνωση αυτού του εγκλήματος και πόσο χαμηλά βέβαια, μέχρι τα κατώτατα στρώματα της κοινωνίας. Η παράσταση βασίζεται πάνω σ’ αυτό και το καταδικάζει, αλλά δεν μένει σ’ αυτό γιατί δεν πρόκειται για μια διδακτική παράσταση. Θα έλεγα ότι έχει ένα ελπιδοφόρο μήνυμα στο τέλος» προσθέτει η δημιουργός.
Κάπως έτσι, τα πάντα στο «Ζ» εκτυλίσσονται σε δύο επίπεδα: της δράσης και των ιδεών. Αυτό φαίνεται από το ηχητικό τοπίο, το οποίο στήνεται από το πατημένο γκάζι του τρικύκλου μέχρι τις εικόνες της ασπρόμαυρης τηλεόρασης, τα νευρώδη με ηλεκτρισμό στοιχεία και τις ηλεκτρονικές λεπτομέρειες. Αλλά και από τα σκηνικά που δημιουργούν μια ατμόσφαιρα σαν ένα παράξενο εφιαλτικό όνειρο. «Ετσι όπως είναι γραμμένα η μουσική και το λιμπρέτο, η παράσταση ισορροπεί ανάμεσα στην ποίηση και στον ρεαλισμό. Αυτό είναι προκλητικό και δύσκολο. Το σκηνικό έχει κι αυτό την ίδια λογική. Ετσι βλέπουμε κάποιους ρεαλιστικούς χώρους στους οποίους εκτυλίσσεται η δράση, οι οποίοι μπλέκονται μεταξύ τους, όπως το εξωτερικό με το εσωτερικό, και φτιάχνουν τελικά έναν ενιαίο χώρο» επισημαίνει η σκηνοθέτρια.
ΜΟΥΣΙΚΟΣ ΣΚΗΝΟΘΕΤΗΣ. Αν και η συγκεκριμένη παραγωγή αποτελεί τη δεύτερη μόλις δουλειά της Ευαγγελάτου στο λυρικό θέατρο (η πρώτη ήταν πριν από δύο χρόνια στην Κρατική Οπερα της Περμ με «Τα παραμύθια του Χόφμαν» του Ζακ Οφενμπαχ), η ίδια στην αναμέτρησή της με την όπερα επιστρατεύει ήδη γνώριμά της «όπλα». «Επειδή πρόκειται για όπερα, δεν ενσωματώνεται η μουσική στο θέαμα, αλλά το θέαμα στη μουσική. Ετσι δουλεύεται, είναι μια αντίθετη διαδικασία. Εγώ είμαι ένας μουσικός σκηνοθέτης. Δηλαδή όλες οι παραστάσεις μου είναι σαν παρτιτούρες, από τη δομή και τη μορφή που παίρνει ο λόγος στα στόματα των ηθοποιών, από την πρώτη μέρα που ξεκινάμε ουσιαστικά να μαθαίνουμε ανάγνωση μαζί και να δοκιμάζουμε ακόμα και μουσικά πράγματα στην εκφορά του λόγου, μέχρι τη μουσική, η οποία είναι πρωτότυπη και γραμμένη ειδικά από συνθέτες για κάθε παράσταση. Οπότε, δεν μου είναι καθόλου ξένη η διαδικασία ενσωμάτωσης ρυθμού, μουσικότητας, τονικότητας. Εδώ είχαμε την πρόσθετη δυσκολία ότι κάνει πρεμιέρα τώρα. Καινούργιο έργο, δεν υπάρχει ηχογράφησή του, δεν υπάρχει δισκογραφικό προηγούμενο για να μπορείς να τ’ ακούς και να το έχεις στ’ αφτιά σου» καταλήγει η Ευαγγελάτου.

INFO

«Ζ», από σήμερα και στις 3, 8, 10, 11, 15, 17, 18 Μαρτίου και 14, 15, 17, 18 Απριλίου στις 20.30 στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής (Κέντρο Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος, Λεωφόρος Συγγρού 364, τηλ. 213-0885.700), είσοδος 12-25 ευρώ