Οταν ζεις στη σημερινή Ελλάδα είναι εξαιρετικά δύσκολο να δεις τις μεγάλες ιστορικές τάσεις και τη μεγάλη εικόνα, πολύ περισσότερο να δεις όλα αυτά θετικά. Μια χώρα που έρχεται τελευταία σε όλους σχεδόν τους δείκτες οικονομικής και κοινωνικής απόδοσης, που βυθίζεται στην παρακμή και στις αντιδημοκρατικές πρακτικές, που καταλύει το κράτος δικαίου, που προσβάλλει βάναυσα την αισθητική με τον πλέον χυδαίο πολιτικό λόγο, μια χώρα της γενικευμένης ανασφάλειας, της εκδικητικότητας, του μίσους και κουλτούρας εμφύλιας σύγκρουσης που καλλιεργείται συστηματικά από ορισμένες πλευρές (ΣΥΡΙΖΑ, ΑΝΕΛ), μια χώρα που έχει φέρει στη Βουλή ένα ναζιστικό μόρφωμα, μια χώρα στην οποία βρίσκουν έδαφος οι πλέον ακραίες μορφές ανορθολογισμού, θρησκευτικής μισαλλοδοξίας, εθνικιστικού παραληρήματος, μια χώρα που για τους νέους ανθρώπους δεν φαίνεται να έχει μέλλον και προοπτική, ποια μεγάλη εικόνα και ιστορικές τάσεις να δει και μάλιστα σε θετικά χρώματα. Αλλά και το ευρύτερο, παγκόσμιο περιβάλλον εμφανίζεται βαρύ, ασταθές, ρευστό, χαώδες, συγκρουσιακό, επικίνδυνο, απρόβλεπτο με ισχυρές τάσεις προς τη βία, αντιδημοκρατικές πρακτικές, ολοκληρωτισμό, αυταρχισμό. Για όποιον διαβάζει σήμερα εφημερίδες «ο κόσμος φαίνεται αξιοθρήνητος» γράφει ο «Economist». Η πρόσφατη συνάντηση του Μονάχου για την παγκόσμια ασφάλεια έκλεισε με τη διαπίστωση ότι έχουμε έναν κόσμο περισσότερο ανασφαλή και ρέποντα προς τη γενικευμένη σύγκρουση παρά ποτέ στις τελευταίες δεκαετίες.

Κι όμως, η μεγάλη εικόνα κάθε άλλο παρά τόσο σκοτεινή φαίνεται ότι είναι. Ενα βιβλίο γραμμένο από τον καθηγητή ψυχολογίας St. Pinker με τον εύγλωττο τίτλο «Enlightenment Now: The Case for Reason, Science, Humanism and Progress» – «Διαφωτισμός Τώρα: Το Επιχείρημα για Λογική, Επιστήμη, Ανθρωπισμό και Πρόοδο» (Allen Lane, 2018) ταράσσει πραγματικά τα νερά των συμβατικών αντιλήψεων και σκέψης και αναπόφευκτα προκαλεί αντιδράσεις, σχόλια, κρίσεις και επικρίσεις. Η κεντρική θέση του βιβλίου είναι απλή: ο κόσμος είναι πολύ καλύτερος από ποτέ και θα συνεχίσει την πορεία προόδου όχι μέσα από μια ντετερμινιστική αναποφευτικότητα, αλλά γιατί αυτό «λένε» τα δεδομένα και οι μεγαλο-τάσεις, χωρίς να παραβλέπονται οι τεράστιοι κίνδυνοι και οι προκλήσεις (κλιματική αλλαγή, πυρηνική σύγκρουση, κ.ά.). Ετσι ο κόσμος είναι σήμερα εκατό (100) φορές πλουσιότερος σε σχέση με 200 χρόνια πριν και ο πλούτος είναι περισσότερο ισομερώς κατανεμημένος παρά τις κραυγαλέες ανισότητες που καταγράφουν οι στατιστικές των διεθνών οργανισμών την τελευταία δεκαετία. Παράλληλα, η διαδικασία της εκδημοκρατικοποίησης έχει προχωρήσει εντυπωσιακά. Ενώ πριν από 200 χρόνια μόνο το 1% του παγκόσμιου πληθυσμού ζούσε σε καθεστώς δημοκρατίας, σήμερα το αντίστοιχο μέγεθος φθάνει στα δύο τρίτα των κατοίκων του πλανήτη. Αν και βεβαίως τα τελευταία είκοσι χρόνια καταγράφεται σαφής υποχώρηση της δημοκρατίας και άνοδος του αυταρχισμού σε ομάδα χωρών (Ρωσία, Τουρκία, Πολωνία, Ουγγαρία, μεταξύ άλλων). Και παρά τις καθημερινές εικόνες βίας, οι νεκροί από πολέμους είναι σήμερα κάτω από το ένα τέταρτο σε σχέση με αυτούς της δεκαετίας του 1980.

Ομορφος κόσμος, ηθικός; Οχι βέβαια. Αλλά μπροστά στη γενικευμένη καταστροφολογία έχει μεγάλη θεραπευτική σημασία η ανάδειξη των δομικών, ιστορικών τάσεων προόδου. Μόνο που η Ελλάδα έχει μπροστά της έναν σκοτεινό ορίζοντα εάν δεν υπάρξει μια δραματική αλλαγή στη χώρα…

Ο Π.Κ. Ιωακειμίδης είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών

Τελευταία Νέα