«Η ζωγραφική της πρωτοπορίας έχει φτάσει σε αδιέξοδο»

Ο ζωγράφος Αλέκος Λεβίδης, που έχει ασχοληθεί με τη μελέτη του ανθρώπινου σώματος, σχολιάζει στο «Νσυν» την έκθεση – ύμνο για την ανθρώπινη φιγούρα που μόλις εγκαινιάστηκε στην Τέιτ Μόντερν υπό τον τίτλο «All Too Human, Bacon, Freud and a century of painting life», όπου, εκτός άλλων, εκτίθενται έργα των Λούσιαν Φρόιντ και Φράνσις Μπέικον.

Δύο λόγοι καθιστούν την έκθεση σημαντική. Πρώτον, το ότι γίνεται στο Λονδίνο και, δεύτερο, στην Τέιτ Μόντερν. Σε μια πόλη δηλαδή απ’ όπου ξεκινούν ρεύματα της σύγχρονης τέχνης και στον ίδιο τον ναό της σύγχρονης τέχνης ο οποίος αποφασίζει να ασχοληθεί με τη ζωγραφική αυτή καθεαυτήν, ενώ μέχρι τώρα υπήρχε διάθεση απόρριψής της και αντικατάστασής της με βίντεο, περφόρμανς κι εγκαταστάσεις. Είναι σημαντικό ότι ένα κέντρο της Ευρώπης που διαδίδει την πρωτοπορία σταματά για ενδοσκόπηση και αναστοχασμό και ξαναβρίσκει την καθαρά παραστατική ζωγραφική, η οποία νομίζαμε ότι βρίσκεται στα αζήτητα.

Τα δύο αστέρια της έκθεσης, ο Φράνσις Μπέικον και ο Λούσιαν Φρόιντ, δεν έπαψαν ποτέ να ζωγραφίζουν με παραστατικό τρόπο και εξακολουθούν να είναι δημοφιλείς σε όλο τον κόσμο. Είναι εντυπωσιακό ότι δεν υπάρχουν έργα του Χόκνι στην έκθεση. Η γενική επιλογή δείχνει ότι προτείνεται μια θέαση του ανθρώπινου σώματος ως πάσχοντος. Μια εξπρεσιονιστική προς τραγική θέαση του σώματος. Βγαίνει βία, πόνος. Αρα ο Χόκνι δεν χωράει διότι στα έργα του επικρατεί η ευδαιμονιστική αντίληψη της καθημερινότητας και του σώματος.

Η παραστατική ζωγραφική είναι παρεξηγημένη. Και αυτό οφείλεται στον τρόπο που μαθαίνουμε την ιστορία της μοντέρνας ζωγραφικής ως μια μονόδρομη πορεία, γεγονός όμως που δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Από τον ιμπρεσιονισμό περνάμε στον Σεζάν, ο οποίος γεννά τον κυβισμό. Παράλληλα υπάρχει και ο Βαν Γκογκ που χαλάει λίγο το πλάνο, αλλά δίνει την ευκαιρία να εισαχθούμε στον εξπρεσιονισμό και μετά σιγά σιγά σε πιο σύγχρονα ρεύματα όπως ο σουρεαλισμός χωρίς να ξέρουμε ότι την ίδια εποχή υπάρχει παραστατική ζωγραφική του σώματος πολύ ζωντανή ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα. Πρόκειται για ένα ρεύμα που έχει κατακτήσει ολόκληρη την Ευρώπη και όμως απουσιάζει από την ιστορία της τέχνης.

Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος δημιούργησε ένα φοβερό σοκ στον κόσμο. Ηταν εξαιρετικά πολύνεκρος και γέμισε τις πόλεις με παραμορφωμένους ανθρώπους από τα αέρια στα χαρακώματα. Δημιούργησε ένα κοινωνικό πρόβλημα. Η τέχνη για την τέχνη δεν είχε πλέον θέση στον κόσμο. Η ζωγραφική είχε ανάγκη από περιεχόμενο. Κι αυτό εξηγεί εν μέρει την «Επιστροφή στην τάξη», όπως χαρακτηρίζεται η τάση που επικρατεί μετά τον πόλεμο και τη διακοπή του κλίματος ευεξίας, με αποτέλεσμα ο Πικάσο για παράδειγμα να ζωγραφίζει νεοκλασικά, ο Ματίς να αποδίδει τα πράγματα πιο παραστατικά.

Δεν είναι τυχαίο ότι η συγκεκριμένη έκθεση γίνεται αυτή την εποχή. Ποτέ δεν είχε κάποιος την αίσθηση ότι βρισκόμαστε τόσο κοντά σε πεδία μαχών. Είμαστε περικυκλωμένοι. Και το προσφυγικό ζήτημα είναι τεράστιο. Ολες οι προσπάθειες να το εξαφανίσουμε μέσω ακροδεξιών λύσεων όχι μόνο δεν οδηγούν πουθενά αλλά δημιουργούν διπλό αδιέξοδο, διότι δεν αντιμετωπίζουμε την πραγματικότητα και δεν λαμβάνουμε εποικοδομητικά μέτρα. Προφανώς το πρόβλημα θα μας ξεπεράσει πολύ σύντομα.

Υπάρχουν δύο μεγάλα ρεύματα. Το ένα είναι το καθαρά εμπορικό και κατεστημένο: η πρωτοπορία, όσο παράδοξο κι αν ακούγεται. Από την άλλη υπάρχει πάντα η ζωγραφική που εκφράζεται με διαφορετικούς τρόπους. Πιστεύω ότι η σκηνή της πρωτοποριακής ζωγραφικής έχει φτάσει σε αδιέξοδο και ψάχνει διαφυγή προς την πολιτική. Και η παραστατική ζωγραφική, όμως, ψάχνεται προς την ίδια κατεύθυνση επειδή το περιβάλλον είναι περισσότερο από ζοφερό και το μέλλον απρόβλεπτο. Υπάρχει μια ανάγκη έκφρασης αυτού του άγχους και της αγωνίας, αλλά και της βίας που κατακλύζει από παντού τη ζωή μας, είτε αυτό λέγεται κανιβαλισμός της τηλεόρασης, είτε κανιβαλισμός του Τραμπ, είτε οικονομική δυσπραγία που παραμορφώνει τις ζωές μας.