Δεν είναι πολλοί οι ηγέτες στη διεθνή ιστορία που το όνομά τους έγινε όρος λαμβάνοντας την κατάληξη -ιμός που έγινε ιδεολογία, μία κατηγορία από μόνο του. Πολύ λιγότεροι είναι εκείνοι που έλαβαν προσωνυμία όπως το δικό του: “ο Πατερούλης”. Είναι όμως αμφίβολο αν υπάρχει άλλος που ακόμα και η αποκαθήλωση του ονόματος και της πολιτικής του έγιναν και αυτά ορολογία και μάλιστα σε διεθνή κλίμακα, όπως συνέβη με τον Στάλιν.
Η ΚΟΚΚΙΝΗ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ. Η καταγωγή του ήταν ταπεινή, αλλά ήδη το πρώτο του ιστορικό επίτευγμα τεράστιο: πήρε την ιστορική “εκδίκηση” των Γεωργιανών εις βάρος των Ρώσων μέσα στη χώρα τους. Στις αρχές της δεκαετίας του ’50 ήταν η εποχή που όταν οι ηγέτες του Κρεμλίνου πέθαιναν, ο κόσμος μάθαινε τα νέα στην ώρα τους: δεν είχε ακόμα επικρατήσει η μεταγενέστερη σοβιετική συνήθεια που ήθελε τονλαό της ΕΣΣΔ και, κυρίως, τη Δύση, να αναρωτιέται επί μήνες αν ζουν ή δεν ζουν [και αν πέθαναν, υπό ποιες συνθήκες] οι ισχυρότεροι άνθρωποι του, μισού τουλάχιστον, πλανήτη όταν εκείνοι επί μήνες χάνονταν από το προσκήνιο και οι μυστικές υπηρεσίες πλήθους χωρών έκαναν τα πάντα για να μάθουν την αλήθεια. Ετσι, στις 6 Μαρτίου 1953, μετά από μακρά ασθένεια ανακοινώνεται από το Πολιτικό Γραφείο ο θάνατος του Ιωσήφ Στάλιν μονοπωλώντας τα διεθνή πρωτοσέλιδα της επομένης. Δεν ήταν απλό: δεν εξέλιπε μόνον ένας από τους πιο ισχυρούς ανθρώπους του πλανήτη. Ταυτόχρονα γεννιόταν και το ερώτημα ποιος θα ήταν ο διάδοχός του και πόσο θα άλλαζε την πολιτική της Μόσχας από την κατεύθυνση που επί δεκαετίες της είχε δώσει ο Γεωργιανός που, ουσιαστικά, υπέταξε τους Ρώσους μέσα στην ίδια τους τη χώρα, την οποία μετέτρεψε σε στρατιωτική δύναμη εξίσου ισχυρή με τις ΗΠΑ –και όπως πολλοί φοβόντουσαν, ακόμα πιο ισχυρή και, κυρίως, έτοιμη, αν χρειαστεί, να πατήσει “το κουμπί”.
Ο Στάλιν υπήρξε η επιτομή της αδίστακτης εξουσίας και της προσωπολατρίας. Δολοφόνησε τον ιδρυτή του Κόκκινου Στρατού Τρότσκι. Νίκησε τους Γερμανούς, αφού πρώτα όμως είχε συμμαχήσει μαζί τους, στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο που οι Ρώσοι τον ονομάζουν Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεμο. Εξόντωσε άπαντες τους εσωτερικούς πολιτικούς του αντιπάλους, επί σειρά δεκαετιών γεμάτων από εκτοπίσεις, εκτελέσεις, μαζικές μετακινήσεις και δολοφονίες πληθυσμών και ό,τι άλλο μπορεί να φανταστεί κανείς. Επέβαλε την αιμοσταγή κόκκινη τρομοκρατία ως εργαλείο του σοσιαλισμού και συνέθλιψε κάθε μορφή αντίστασης στην εξουσία του είτε μέσα στην πάλαι ποτέ ΕΣΣΔ, είτε τις χώρες – δορυφόρους της μετά τον Πόλεμο. Η ατσάλινη εξουσία του βάφτηκε με ποταμούς αίματος πολλών εκατομμυρίων ανθρώπων –ο Στάλιν ήταν ο μόνος που ανταγωνίστηκε τον Χίτλερ στους νεκρούς που άφησε πίσω του: τουλάχιστον 20.000.000. Δύσκολα λοιπόν μπορεί να φανταστεί κανείς ότι τα νέα του θανάτου του σκόρπισαν τη λύπη. Αμέτρητοι ήταν εκείνοι που αναθάρρησαν για την πορεία της ΕΣΣΔ και εντός και εκτός της χώρας. Επεσαν, όμως, όλοι τους έξω.
ΔΙΑΨΕΥΣΤΗΚΑΝ ΟΛΟΙ. Η Δύση χαιρέτισε ηχηρά τον θάνατο του στρατάρχη που πριν από οκτώ μόλις χρόνια ήταν ο μεγάλος σύμμαχός της στη νίκη εναντίον της Γερμανίας: η γενική ιδέα ήταν όποιος κι αν ήταν ο διάδοχός του και ό,τι κι αν έκανε θα ήταν καλύτερα –το αντίθετο ήταν απλώς αδύνατον. Στην ίδια του την αχανή χώρα, τιμήθηκε με μαυσωλείο δίπλα στον Λένιν και με τον τίτλο του ισότιμου με τον ιδρυτή της Επανάστασης. Τελικά, τίποτα από αυτά δεν άντεξε στο χρόνο: ήταν οι διάδοχοι του Στάλιν εκείνοι που έφεραν τον πλανήτη ένα βήμα πριν από τον Τρίτο Παγκόσμιο Πόλεμο, με τη κρίση της Κούβας λίγα χρόνια αργότερα, ενώ, εν τω μεταξύ, το μαυσωλείο είχε ήδη γκρεμιστεί και από ισότιμος του Λένιν, ο Στάλιν βρέθηκε θαμμένος ανάμεσα στους πολλούς στο Κρεμλίνο. Το 1956 ο διάδοχός του Χρουστσόφ, με έναν ιστορικό λόγο, ανακοινώνει την αποσταλινοποίηση: “Ουδέποτε μπήκα στο Κρεμλίνο χωρίς να αναρωτηθώ αν θα βγω ζωντανός”, είπε τότε.
Το τελευταίο «θύμα» του Στάλιν υπήρξε εντελώς αναπάντεχο: ήταν ο μεγάλος ρώσος συνθέτης Σεργκέι Προκόφιεφ. Δεν υπήρξε θύμα όπως ο μέγας ομότεχνός του Νμίτρι Σοστακόβιτς που το σταλινικό καθεστώς τού έκανε τη ζωή πολύ δύσκολη. Του Προκόφιεφ ο Στάλιν του «χάλασε» τον θάνατο: είχε το ατύχημα να πεθάνει στη Μόσχα την ίδια ημέρα με τον Στάλιν: τα νέα του θανάτου του, από πρώτης γραμμής, βρέθηκαν αυτομάτως μονόστηλα στις μέσα σελίδες. Και σήμερα ακόμα, 65 χρόνια μετά, ποιος θυμάται αυτή την επέτειο; Ο θάνατος του Στάλιν όμως γίνεται ταινία και το όνομά του εξακολουθεί να κυριαρχεί, συνώνυμο του τρόμου.
