Να βγει κανείς ή να μη βγει;

Ελάχιστα μυθιστορήματα έχουν δώσει φωνή σε ένα αγέννητο βρέφος. Η διαμάχη γύρω από τις επιδράσεις της περιόδου της κυοφορίας στον μελλοντικό ψυχισμό, τον χαρακτήρα, τις αντιληπτικές ικανότητες, ακόμη και τη σωματική υγεία του εμβρύου καλά κρατεί, δανειζόμενη επιχειρήματα από επιστήμες όπως η βιολογία, η φυσική, η ιατρική, η βιοηθική και η ψυχολογία. Εννοείται ότι στον σχετικό διάλογο παίρνουν μέρος τα θρησκευτικά δόγματα και οι φιλοσοφικές θεωρήσεις της ζωής (Πότε στα αλήθεια αρχίζει ένας άνθρωπος να λογίζεται ως άνθρωπος; Πότε νομιμοποιείται η διακοπή της κύησης για λόγους υγείας του εμβρύου ή της μητέρας; κ.λπ. κ.λπ.) με ακραίες απολήξεις τον φανατισμό με τον οποίο έχει ενδυθεί η σχετική διαμάχη σε χώρες όπως οι ΗΠΑ. Εδώ βέβαια ο ΜακΓιούαν δεν ασχολείται ιδιαίτερα με τέτοια ζητήματα αν και, δίνοντας αφηγηματική φωνή σε ένα έμβρυο, υποδηλώνει πιθανότατα την πίστη του ότι η ενσυνείδητη ζωή αρχίζει πολύ νωρίτερα από ό,τι συνήθως πιστεύουμε. Ούτε βέβαια ο άγγλος συγγραφέας συγκροτεί εδώ μια ρεαλιστική συνθήκη και επομένως ο αφηγητής δεν ζητά να είναι πειστικός, αλλά απλώς λειτουργικός. Διότι, βλέπετε, το θαυματουργό αυτό βρέφος, ακούει και κρίνει τα πάντα, παρακολουθεί τις δολοπλοκίες μάνας και εραστή για να δολοφονήσουν τον πατέρα του, μιλάει με περίπλοκους συλλογισμούς, γνωρίζει ήδη μέσω των ραδιοφωνικών εκπομπών που καταναλώνει ολημερίς η μητέρα του τα μείζονα γεωστρατηγικά διακυβεύματα και αγωνιά για το μέλλον του –αλλά και για το μέλλον του πλανήτη. Είναι μάλιστα οπλισμένο με κριτικό νου, χιούμορ και ενσυναίσθηση. Βιώνει «… τη χαρά της καθαρής ύπαρξης, τη μονοτονία των αδιαφοροποίητων ημερών, την πολυτέλεια και το προνόμιο της μοναξιάς». Φτάνει να πιστεύει ότι ο μοντερνισμός και η σύγχρονη εποχή φτιάχνουν την καλύτερη δυνατή συνθήκη για την ανθρώπινη κατάσταση, σε αντίθεση με τον πεσιμισμό των διανοουμένων της ανώτερης μεσαίας τάξης. Και έχει το λογοτεχνικό προσόν ότι είναι μάρτυρας των εξυφαινομένων εις βάρος του πατέρα του, των ιδιαίτερων πτυχών της σχέσης του ζεύγους των μοιχών, ακόμη και των ερωτικών στιγμών τους που είναι περισσότερες και νατουραλιστικότερα δοσμένες από ό,τι ίσως το καλό γούστο θα απαιτούσε.

Παρακολουθεί παθητικά

Φυσικά ο ωτακουστής μας παρακολουθεί μεν τα τεκταινόμενα, αλλά δεν μπορεί να δράσει –εκτός από μερικές κλωτσιές διαμαρτυρίας στην κοιλιά της μάνας και με μια ανεπιτυχή απόπειρα αυτοκτονίας όταν επιχειρεί να τυλιχτεί στον ομφάλιο λώρο. Ανυπομονεί να έρθει στον κόσμο, αν και αναρωτιέται τι κόσμος θα είναι αυτός, όταν κανένας από τους ενηλίκους δεν μοιάζει να νοιάζεται για το ίδιο. Παρακολουθεί παθητικά τον πατέρα του, εκδότη και ποιητή όχι ιδιαίτερης εμβέλειας, χωρισμένο πλέον από τη μητέρα του αλλά ελπίζοντας πάντα σε επανασύνδεση, να την επισκέπτεται στο πανάκριβο αν και υπό εγκατάλειψη γεωργιανό τους σπίτι σε μια ακριβή γειτονιά του Λονδίνου. Την ίδια τη μητέρα του Τρουντ (η Γερτρούδη στον Σαίξπηρ) να περιφέρει την ανία και τη φουσκωμένη κοιλιά της από το καθιστικό στο μπαλκόνι, ρουφώντας καλά γαλλικά κρασιά, στα οποία το βρέφος έχει γίνει εξπέρ, ακούγοντας νυχθημερόν ενημερωτικές εκπομπές και σχεδιάζοντας με τον εραστή της –κτηματομεσίτη και αδελφό του συζύγου της –τη δολοφονία του τελευταίου, με στόχο το τεράστιο ποσόν που προσδοκούν ότι θα αποκτήσουν από την πώληση του σπιτιού. Και βέβαια τον ίδιο τον εραστή που το βρέφος αντιπαθεί σφοδρά, τον Κλοντ (ο Κλαύδιος του Σαίξπηρ), έναν επιφανειακό, επίπεδο τύπο που έχει σκλαβώσει σεξουαλικά τη μητέρα επιδιδόμενος σε άγριες συνουσίες μαζί της.

Κοπιώδης έρευνα

Το βρέφος – αφηγητής αναπαριστά τον κόσμο που μοιάζει έτοιμος να το υποδεχτεί. Σε μερικές μάλιστα από τις καλύτερες σελίδες του βιβλίου, στοχάζεται ζητήματα όπως η πρόοδος που έχει επιτελέσει η ανθρωπότητα αλλά και οι απειλές κατά της φύσης και της επιβίωσης του ανθρώπινου είδους στον πλανήτη. Οι δοκιμιακού τύπου αυτές σελίδες είναι δοσμένες μετά λόγου γνώσεως, καθώς ο ΜακΓιούαν αρέσκεται σε πολλά βιβλία του να εντρυφά στον κόσμο των σκληρών επιστημών (π.χ. νευροχειρουργός ήταν ο ήρωας στο Σάββατο και φυσικός/ περιβαλλοντολόγος, νομπελίστας μάλιστα, ο κεντρικός πρωταγωνιστής του Σόλαρ), το κάνει δε έπειτα από βαθιά μελέτη και κοπιώδη συγγραφική έρευνα. Η υπαρξιακή αγωνία του αφηγητή εδώ δεν έγκειται βέβαια μόνο στον αναστοχασμό για τη μοίρα της ανθρωπότητας, αλλά πρωτίστως για την προσεχή θέση του στον κόσμο. Γιατί όπως συνάγει από τις συζητήσεις των ενηλίκων, δεν αποκλείεται να μεγαλώσει στη φυλακή όταν με το καλό (ή το κακό) δει το φως του έξω κόσμου. Η συνωμοσία έχει πάντως προχωρήσει, ο πατέρας αποδεικνύεται όχι και τόσο αγαθός όσο αρχικά πιστεύαμε, οπότε επισπεύδεται το εξαιρετικά μελετημένο φονικό. Μόνο που ο διάβολος κρύβεται στις λεπτομέρειες και το βιβλίο θα πάρει την τροπή κλασικού νουάρ ή ακόμη και θρίλερ. Εμφανίζονται αστυνομικοί, εμφανίζεται η υποτιθέμενη νέα ερωμένη του νεκρού πλέον πατέρα, οι άνθρωποι ψεύδονται ασυστόλως, και οι συστροφές της ιστορίας μέσω της οποίας ανατρέπεται η εικόνα του βρέφους – παντογνώστη για τους πρωταγωνιστές (και φυσικά η δική μας εικόνα), γίνεται ευφάνταστη, εν μέσω της ακριβούς και αυτοκυριαρχημένης γλώσσας του ΜακΓιούαν.

Τα ηθικά διλήμματα

Η συνθήκη της αφήγησης

Ανασυγκροτώντας τον κατατεμαχισμένο μας κόσμο