Η «Κωνσταντινούπολη» της Μπέτανι Χιουζ (πρωτότυπος τίτλος Istanbul) είναι το αποτέλεσμα δέκα ετών έρευνας και πέντε ετών συγγραφής. Κείμενο επτακοσίων τριάντα δύο σελίδων, υποστηριζόμενο από εξήντα τρεις εικόνες και χάρτες, από καταλόγους βασιλέων και αυτοκρατόρων, από εκατό και πλέον σελίδες σημειώσεων και επεξηγήσεων, διαβάζεται απνευστί. Το ενδιαφέρον παραμένει αμείωτο, όχι επειδή τα ιστορικά γεγονότα παρουσιάζονται ή ερμηνεύονται με ξεχωριστή ματιά, αλλά επειδή συμπλέκονται με την μικροϊστορία, η οποία τα καθιστά ορατά στο παρόν, επισκέψιμα κιόλας. Μια εξήγηση είναι πως η Μπέτανι Χιούζ (1967), βραβευμένη απόφοιτος της Οξφόρδης στους τομείς αρχαίας και σύγχρονης Ιστορίας, ερευνήτρια στο King’s College του Λονδίνου, εκπαιδευτικός σύμβουλος στο Κέμπριτζ, επίτιμος διδάκτωρ στο Πανεπιστήμιο του Κάρντιφ, έχει πετύχει ταυτόχρονα την αναγνώρισή της ως παρουσιάστρια σε τηλεοπτικά ντοκιμαντέρ και σε ραδιοφωνικές εκπομπές. Εχει στο ενεργητικό της τριάντα τρία ωριαία ντοκιμαντέρ για το BBC στην περίοδο 1999-2017 για (ενδεικτικά) τους Σπαρτιάτες, την Αθηναϊκή Δημοκρατία, την Ατλαντίδα, την Αλεξάνδρεια, τον ερωτισμό των Αιγυπτίων και δεκαέξι ραδιοφωνικές σειρές στα Radio 3 και Radio 4 του BBC με θέματα από τον Τουταγχαμών, την Αφροδίτη και την Σαπφώ ώς τα μεγάλα πνεύματα της αρχαιότητας (Σωκράτης, Βούδας, Κομφούκιος) και των νεότερων χρόνων (Νίτσε, Μαρξ, Φρόιντ).
Αυτή η δραστηριότητα έχει σημείο εκκίνησης τη μεθοδική επιστημονική και εργαστηριακή ιστορική έρευνα. Και η διαδικασία της παραγωγής συμπληρώνει ή βελτιώνει το διαθέσιμο υλικό με έρευνα επί τόπου, αφενός προς επιβεβαίωση των δεδομένων και των συμπερασμάτων που εξασφαλίζουν και αφετέρου προς απόδειξη ότι το υλικό που έχει συγκεντρωθεί και θα λάβει τη μορφή λόγου και εικόνας δεν υπάρχει μόνο επιστημονικά, αλλά και φυσικά, πάει να πει στον καθημερινό περίγυρο τόπων και ανθρώπων, ντύνοντας την τρέχουσα πραγματικότητα με το φως και τον απόηχο του παρελθόντος της. Ετσι που ο αναγνώστης διαβάζει και ταυτόχρονα βλέπει αυτό που διαβάζει. Κάνοντας λόγο, επί παραδείγματι, για το μνημείο των Γότθων στην Κωνσταντινούπολη, γράφει: «Σήμερα, το μνημείο αντιμετωπίζεται με αδιαφορία από το πλήθος των τουριστών, που προτιμούν τις ομορφιές του Τοπκαπί πίσω τους, ενώ σαφώς δεν βοηθάει και το γεγονός ότι ένα κόκκινο Φίατ, κατασκευασμένο στην Τουρκία, ήταν επί χρόνια σταθμευμένο στη βάση της στήλης». Ακόμα περισσότερο, διασχίζοντας η ίδια την Εγνατία Οδό από το Δυρράχιο ώς την Κωνσταντινούπολη, προσέχοντας κατά μήκος του σημερινού αυτοκινητόδρομου τα απομεινάρια των ρωμαϊκών λουτρών, όπου επί αιώνες ταξιδευτές έμποροι και διπλωμάτες είχαν τη δυνατότητα να σταθμεύσουν, προβάλλει την ευαισθησία ως αντίβαρο στον ρεαλισμό των πραγμάτων: «Οι τοίχοι εξακολουθούν να έχουν ένα ωχρό, ρωμαϊκό κόκκινο χρώμα, ενώ η τοποθεσία προστατεύεται μόνο από τσουκνίδες, σβουνιές κατσικιών, σύννεφα κουνουπιών και σκύλους που αλυχτούν».
Η αναζωογόνηση
Η ιστορική – ραδιοφωνική – τηλεοπτική σύμπλευση δεν αποτελεί αποκλειστικό χαρακτηριστικό της Μπέτανι Χιουζ. Ο Νάιαλ Φέργκιουσον, ιστορικός και ένας από τις εκατό προσωπικότητες επιρροής στον κόσμο το 2004 σύμφωνα με το περιοδικό «Τάιμ», έχει στο ενεργητικό του σειρές ντοκιμαντέρ στο κανάλι 4 του BBC, όπου η ιστορική εξέλιξη του χρήματος και η ανάπτυξη του πολιτισμού στηρίζονται στην ίδια αντίληψη. Η έξοδος του ιστορικού λόγου από την αποκλειστικότητα της γραφής στην πολλαπλότητα των ήχων και των εικόνων διαμορφώνει μια στρατηγική επικοινωνιακής – παιδευτικής «ολιστικής» προβολής της Ιστορίας, η οποία έχει δύο τουλάχιστον πλεονεκτήματα, όπως υποστηρίζουν εκτιμήσεις του Ιδρύματος Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης (2017). Το πρώτο είναι η «αναζωογόνηση» του ενδιαφέροντος για την Ιστορία, η οποία εμφανίζεται απτή σχεδόν στην αύξηση των φοιτητών, των ερευνητών, του αναγνωστικού κοινού. Το δεύτερο είναι ο παραμερισμός της εξειδίκευσης και του σχολαστικισμού προς όφελος μιας διεύρυνσης προς τους τομείς της Γεωγραφίας, της Ανθρωπολογίας, της αξιοποίησης του παρόντος ως δυναμικής. Δεν πρόκειται ακριβώς για διεπιστημονική διεύρυνση, αλλά για διατομεακή συνεργασία, η οποία διευκολύνεται από εργαλεία που προσφέρει η τεχνολογία.
Δέκα χιλιετίες ζωής
Μωσαϊκό οικισμών και μικροπόλεων
Η «Κωνσταντινούπολη» της Μπέτανι Χιουζ βρίσκεται στο κέντρο της εξέλιξης: το Βυζάντιο των Μεγαρέων, η Βασιλεύουσα των Βυζαντινών, η Ιστανμπούλ της Οθωμανικής και της σημερινής Τουρκίας, τρεις πόλεις σε μία σύγχρονη μητρόπολη δεκαέξι εκατομμυρίων κατοίκων, μωσαϊκό οικισμών και μικροπόλεων απλωμένων σε μήκος εκατόν εξήντα χιλιομέτρων, πέρασμα και παραμονή λαών και θρησκειών από το 8000 π.Χ. ώς το πραξικόπημα του Ιουλίου 2016, εκεί όπου γλάροι πετούν γύρω από τον μιναρέ του Μπλε Τζαμιού όπως έκαναν άλλοτε γύρω από τους τρούλους των χριστιανικών ναών, είναι ένας τόπος αγκυροβολημένος ακριβώς στο σημείο όπου γεννήθηκε. Το 2011, «χωμένο κάτω από τον σταθμό του μετρό στο Γιενίκαπι, στο κέντρο της Κωνσταντινούπολης, απέναντι από κάτι μαγαζιά που πουλούσαν ξεσκονιστήρια και πλαστικούς κουβάδες, εντοπίστηκε ένα ξύλινο φέρετρο, το παλαιότερο γνωστό στον κόσμο». Σε αυτό είχε διατηρηθεί η σορός μιας νεαρής γυναίκας, τα λείψανα της οποίας χρονολογήθηκαν στην περίοδο 6300-5800 π.Χ.
Παπούτσια τότε και τώρα
Στην ίδια ανασκαφή βρέθηκε ένα φτυάρι, κουπί μάλλον, το παλαιότερο τέτοιο εργαλείο που έχει έρθει στο φως, επιβεβαιώνοντας ότι στο σημερινό κέντρο της πόλης έζησαν άνθρωποι πριν από οκτώ χιλιετίες, από τους οποίους διασώθηκαν περισσότερα από χίλια αποτυπώματα ξυπόλητων, άλλων που φορούσαν καλοφτιαγμένα δερμάτινα παπούτσια και άλλων που προτιμούσαν ξύλινα τσόκαρα, ίδια με αυτά που συναντά κανείς στα σημερινά χαμάμ. Το πραξικόπημα του Ιουλίου του 2016 άφησε πάνω στη γέφυρα του Βοσπόρου λογιών παπούτσια ποδοπατημένα από στρατιωτικές αρβύλες και η Περίζηλη Πόλη, προσπαθώντας να ξαναβρεί τις έννοιες του μουσαφίρη και του οικοδεσπότη, δεν παύει να επεξεργάζεται την αποκατάσταση του δυναμισμού της. Η Μπέτανι Χιουζ, μέσα από τις οκτώ ενότητες του βιβλίου της, απλώνει δεξιοτεχνικά δέκα χιλιετίες ζωής (από το 8000 π.Χ. ώς το 2016) σε εβδομήντα οκτώ κεφάλαια προς επίδειξη της ιστορικής αθανασίας Ελλήνων, Φοινίκων, Ρωμαίων, Εβραίων, Γότθων, Βίκινγκς, Ρώσων, Βαράγγων, Οθωμανών, Βενετών, Γάλλων, Αγγλων, Λεβαντίνων, Αρμενίων και άλλων, χάρη στην αποικία των Μεγαρέων, που έγινε η Νέα Ρώμη, η λεία των Σταυροφόρων, η Πόλη του Αλλάχ, η αυτοκρατορική πρωτεύουσα των Σουλτάνων, των δραγουμάνων, των ευνούχων, των γενιτσάρων, των χαρεμιών, του Χαλιφάτου του Αμπντουλμεντίντ, που το 1924 βγήκε από την πίσω πόρτα του Τοπκαπί και την άφησε ανοιχτή για τον Μουσταφά Κεμάλ να παραλάβει όλη αυτή την κληρονομιά. Και ο πατέρας των Τούρκων, ο Ατατούρκ πια, μετά την παραλαβή, μετέφερε την πρωτεύουσα της Νέας Τουρκίας στην Αγκυρα. Αυτό το βιβλίο αξίζει το βάρος των πολλών σελίδων του: η αφηγηματική τέχνη της Μπέτανι Χιουζ περνάει ως πνοή ανέμου και ευωδίας από τη μιασελίδα στην άλλη.

Bettany Hughes

Κωνσταντι-νούπολη

Μια ιστορία τριών πόλεων

Μτφ. Χρήστος Καψάλης

Εκδ. Ψυχογιός, 2017, σελ. 863,

Τιμή: 25,50 ευρώ

Τελευταία Νέα