«Με προβληματίζει η διολίσθηση των θεσμών»

Στο ευαέρο και ευήλιο γραφείο του, με καλοραμμένο μπλε κοστούμι, κάτασπρο πουκάμισο και σκούρα γραββάτα, με τη ζωηρή όψη και κίνηση ενός σημερινού εξηντάρη ο οποίος ακολουθεί πιστά τους διατροφικούς κανόνες και γυμνάζεται τακτικά, ο Γιάννης Στουρνάρας θα μπορούσε να ανταποκρίνεται απολύτως στην εικόνα του ισχυρού «δημόσιου άντρα» όπως τη βλέπουμε στις ειδήσεις, κυρίως δε στις ταινίες και στις ξένες σειρές. Ακριβώς δε το γεγονός ότι παραμένει πάντα ατσαλάκωτος, ότι δεν χάνει στιγμή την ψυχραιμία του ούτε υψώνει καν τον τόνο της φωνής, είναι που ερεθίζει ακόμα περισσότερο τους διώκτες του.

Στην κουβέντα ωστόσο, κάθε άλλο παρά σού δίνει την αίσθηση κάποιου που έχει οχυρωθεί πίσω από το αξίωμά του και κοιτάζει τον κόσμο αν όχι αφ’υψηλού, πάντως από απόσταση. Ο Γιάννης Στουρνάρας γρήγορα χαλαρώνει, απαντάει απερίφραστα στις ερωτήσεις σου, δεν υποδύεται τον παντογνώστη, χρησιμοποιεί συχνότερα το ρήμα «νομίζω» παρά «πιστεύω» ή «ξέρω». Ο κεντρικός τραπεζίτης της χώρας αντλεί την αυτοπεποίθηση του από δυό βαθιά ριζωμένες πεποιθήσεις. Πως τα έχει καταφέρει με την αξία του κι όχι με ξένες πλάτες. Και ότι εμφορείται σε όλη του τη δημόσια δράση από πατριωτικό καθήκον. Ο ηθικός του κώδικας, όπως τον εκφράζει, δεν διαφέρει από εκείνον ενός λαϊκού Eλληνα. Παλαιάς κοπής.

Εγώ κάνω τη δουλειά μου. Προασπίζομαι την ανεξαρτησία της κεντρικής ελληνικής τράπεζας. Οι απόψεις που εκφράζω δεν είναι μόνο δικές μου. Διαμορφώνονται μετά από επεξεργασία των θεμάτων εδώ, από τη Διεύθυνση Μελετών, από τη Διεύθυνση Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας, από τη Διεύθυνση Εποπτείας. Ο διοικητής της Τραπέζης της Ελλάδος τις δημοσιοποιεί με τις εκθέσεις του. Και βεβαίως τις προσυπογράφει.

Συγκεκριμένοι κύκλοι –το υπονοήσατε στην ομιλία σας στη Βουλή –επιδιώκουν να σας οδηγήσουν σε παραίτηση. Τυχόν παραίτησή σας ποιους θα διευκόλυνε και με ποιον ακριβώς τρόπο;

Εάν παραιτούμην, η κυβέρνηση θα διόριζε άλλον διοικητή.

Πολύ λίγα πράγματα διαφορετικά από εμένα. Εφόσον βέβαια θα δρούσε με συνείδηση των καθηκόντων του.

Εάν παρέβαινε τα καθήκοντά του, δεν θα ελεγχόταν από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα;

Βεβαίως.

Οχι. Δεν θα είχε.

Εσείς, κύριε Στουρνάρα, επιμένετε ότι η «καθαρή» έξοδος από τα Μνημόνια τον Αύγουστο του 2018 δεν αποτελεί ρεαλιστική προοπτική. Μιλάτε και ξαναμιλάτε για μια προληπτική γραμμή στήριξης από τους δανειστές μας…

Οχι, όχι. Δεν λέω καθόλου αυτό. Στην Τράπεζα της Ελλάδος λέμε ότι πρέπει να χρησιμοποιήσουμε όλα τα διαθέσιμα μέσα, έτσι ώστε η έξοδος να είναι πετυχημένη. Η φράση «καθαρή έξοδος από τα Μνημόνια» δεν έχει καν νομικό ή πραγματικό νόημα. Αφού γνωρίζετε ότι μέχρι να αποπληρώσουμε το 75% του χρέους, θα βρισκόμαστε υπό επιτήρηση.

Δόθηκε μία διάσταση στη συζήτηση αυτή η οποία είναι πολύ μεγαλύτερη από τη σημασία της. Εμείς λέμε απλώς ότι η κυβέρνηση πρέπει να αξιοποιήσει κάθε διαθέσιμο μέσο προκειμένου να μειώσει το κόστος δανεισμού. Δεν καταλαβαίνω γιατί γίνεται τέτοια φασαρία…

Η Ελλάδα έχει αναλάβει δεσμεύσεις. Εχει υπογράψει συμφωνίες. Εάν τις αθετήσει, οι συνέπειες θα είναι δραματικές. Από πλευράς αγορών κατ’ αρχάς. Για παράδειγμα, μέχρι το 2022 έχουμε δεσμευθεί ότι θα έχουμε πλεόνασμα 3,5% του ΑΕΠ. Για να το μειώσουμε, θα χρειαστεί άλλη διαπραγμάτευση.

Εφικτό είναι. Επιθυμητό δεν ξέρω εάν είναι. Σαφώς θα ήταν καλύτερα εάν το πλεόνασμα από 3,5% έπεφτε στο 2%.

Μπορούμε να αξιώσουμε κάτι τέτοιο;

Υπό ορισμένες προϋποθέσεις. Προς το παρόν, νομίζω, όχι. Πρώτα θα πρέπει να ολοκληρωθεί το πρόγραμμα, να ξεμπερδέψουμε με τα προαπαιτούμενα και αφού έχουμε πλέον βγει στις αγορές, εάν δούμε ότι δυσκολευόμαστε, να ζητήσουμε μια επαναδιαπραγμάτευση. Θα πρέπει όμως οπωσδήποτε να προσφέρουμε σε αντάλλαγμα κάτι.

Μεγαλύτερες, ενδεχομένως, αποκρατικοποιήσεις. Ή ισχυρότερες διαρθρωτικές αλλαγές.

Τα Μνημόνια, με όλα τα δεινά και τα στραβά τους, βοήθησαν τελικά την ελληνική οικονομία;

Οχι απλώς τη βοήθησαν, την έσωσαν! Ξεκινήσαμε από γιγαντιαία δίδυμα ελλείμματα και σήμερα έχουμε ισορροπία και στον προϋπολογισμό και στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών.

Η ελληνική οικονομία πότε πήρε λάθος πορεία;

Εδώ και πολλές δεκαετίες. Από τα πρώτα σχεδόν χρόνια της Μεταπολίτευσης. Ολοταχώς προς τα βράχια κατευθυνθήκαμε με τα τεράστια ελλείμματα του 2008 και του 2009.

Εάν δεν είχε συνδυαστεί εκρηκτικά η νοοτροπία των τότε κυβερνώντων με το ξέσπασμα της διεθνούς οικονομικής κρίσης, η Ελλάδα θα πορευόταν αδιατάρακτα, δίχως χρεοκοπίες και άλλα δράματα, για πολλά χρόνια ακόμα;

Οχι. Αργά ή γρήγορα, το παραγωγικό μοντέλο της Ελλάδας θα κατέρρεε. Επιταχύνθηκε απλώς το μοιραίο. Στη ρίζα του κακού βρισκόταν η κρατούσα τότε αντίληψη ότι όλοι έχουν απεριόριστα σχεδόν δικαιώματα, όχι όμως και αντίστοιχες υποχρεώσεις.

Η «γενναιοδωρία» του κράτους προς τους μη προνομιούχους Ελληνες, τους αδικημένους της μετεμφυλιακής εποχής, δεν συνιστούσε ιστορική υποχρέωσή του; Δεν έπρεπε κάποτε να πάψουν να υπάρχουν πολίτες δεύτερης κατηγορίας;

Ασφαλώς. Το μεγάλο λάθος είναι ότι οι κυβερνήσεις το έπραξαν με υπερδανεισμό. Θα μπορούσε να γίνει πιο σταδιακά μεν, δίχως όμως να σωρεύονται υποχρεώσεις οι οποίες έσκασαν το 2010. Τι πληρώνουμε τα τελευταία χρόνια; Την έλλειψη ισχυρών θεσμών στη χώρα μας, οι οποίοι θα την προφύλασσαν από εκτροχιασμούς. Το δε πιο ανησυχητικό είναι ότι εν έτει 2018, ενώ έχουμε κάνει πρόοδο στα δημοσιονομικά, έχουμε διολισθήσει πίσω στο 2009 σε ό,τι αφορά την ποιότητα των θεσμών και του κράτους δικαίου. Το διαπιστώνουμε και το πληρώνουμε καθημερινά…

Ελπίζω πως όχι. Η διολίσθηση όμως των θεσμών με προβληματίζει.

«Υπάρχουν προβλήματα αρχιτεκτονικής στην ΕΕ»

Σαφώς υπάρχουν σοβαρά προβλήματα αρχιτεκτονικής στην ευρωζώνη. Πολλά εξ αυτών λύθηκαν με την ελληνική κρίση, όταν εξ ανάγκης δημιουργήθηκαν θεσμοί εκ του μηδενός, μηχανισμοί στήριξης. Την κρίσιμη εκείνη περίοδο οι ευρωπαϊκές ηγεσίες είδαν ότι αν δεν στηριζόταν η Ελλάδα –έστω και κατά παράβασιν των κανόνων –θα συνέβαινε ανυπολόγιστη καταστροφή. Το 2012, ο Μάριο Ντράγκι είπε «θα σώσουμε την Ελλάδα με κάθε κόστος. “Whatever it takes.”». Ηταν ιστορική, πολύ γενναία, η φράση του.

Το είπε ο Ντράγκι. Οχι οι κυβερνήσεις των χωρών-μελών της ευρωζώνης. Φοβόντουσαν εκείνες τους λαούς τους…

Ναι.

Σαφώς υπάρχει λαϊκισμός διάχυτος στην Ευρώπη. Το ευτυχές είναι ότι στις δύο μεγαλύτερες χώρες της, στη Γερμανία και στη Γαλλία, οι ηγεσίες που ανεδείχθησαν πιστεύουν ένθερμα στην ευρωπαϊκή ιδέα. Από εκείνες περιμένουμε να βελτιώσουν την αρχιτεκτονική της ευρωζώνης.

Οι ευρωπαίοι πολίτες ωστόσο δεν δείχνουν να το συμμερίζονται αυτό. Ούτε καλά καλά να το καταλαβαίνουν.

Το πρόβλημα είναι πως στην Ευρώπη η πίτα μεν μεγαλώνει, η διανομή της δε γίνεται όλο και περισσότερο άνιση. Χρειαζόμαστε άρα κοινωνικές και φορολογικές πολιτικές που να δίνουν στον πολίτη μια αίσθηση δικαιοσύνης και προοπτικής. Χρόνια ολόκληρα φωνάζαμε ότι πρέπει να υπάρχει συνεργασία χωρών για ανταλλαγή πληροφόρησης σχετικά με φορολογικές υποθέσεις. Εισακουστήκαμε επιτέλους το 2017. Το 2012, ως υπουργός τότε Οικονομικών, είχα φωνάξει την ελβετή ομόλογό μου και της είχα πει να μας δώσει πληροφόρηση για έλληνες καταθέτες στην Ελβετία. Αρνήθηκε. Τώρα πλέον συμβαίνει!

Η ζωή μετά το πέραςτων Μνημονίων

Νομίζω πολύ θετικές προοπτικές. Δεν είναι μόνο ότι βελτιώθηκαν τα δημοσιονομικά και το εμπορικό ισοζύγιο. Πάμε και σε ένα αναπτυξιακό πρότυπο πολύ πιο εξωστρεφές. Οπου θα στηριζόμαστε λιγότερο στην κατανάλωση και περισσότερο σε επενδύσεις και εξαγωγές. Επίσης σε εξωστρεφείς επιχειρήσεις που θα εκμεταλλεύονται την καλύτερη ανταγωνιστικότητα της χώρας.

Πρώτα απ’ όλα το εκπαιδευμένο δυναμικό της. Παρά τη μετανάστευση μυαλών, αυτοί που έχουν μείνει στη χώρα αποτελούν ένα πολύ ισχυρό έμψυχο υλικό…

Ναι. Με βάση τους δείκτες που έχουμε, είμαστε αρκετά ψηλά σε παραγωγή επιστημονικού έργου, δημοσιεύσεων… Εκεί που υστερούμε είναι το πώς να μεταφράσουμε τις επιστημονικές καινοτομίες σε νέα προϊόντα. Εκεί λοιπόν χρειάζεται η διασύνδεση παραγωγής, πανεπιστημίων και ερευνητικών ιδρυμάτων.

Εννοείται. Πρέπει να είμαστε ρηξικέλευθοι σε αυτό. Το πρόβλημά μας είναι η γραφειοκρατία, οι ιδεολογικές αγκυλώσεις… Πρέπει να διδαχθούμε από τα παραδείγματα άλλων χωρών. Το Ισραήλ, η Νότια Κορέα έχουν κάνει θαύματα! Με το Ισραήλ κάποτε ήμασταν στο ίδιο επίπεδο. Τώρα μάς έχει αφήσει πάρα πολύ πίσω. Ειδικά στη διασύνδεση της επιστήμης με την παραγωγή.

Ως χώρα έχουμε τεράστια συγκριτικά πλεονεκτήματα ορατά διά γυμνού οφθαλμού. Εάν τα συνδυάσουμε με τη σύγχρονη τεχνολογία, θα απογειωθούμε. Η βιοποικιλότητα της ελληνικής φύσης είναι τέτοια που μπορούμε να παράγουμε όχι μόνο είδη διατροφής, αλλά και ιατρικά προϊόντα και καλλυντικά…

Θα πρέπει να επαναπροσανατολίσουμε την Τριτοβάθμια Εκπαίδευση. Εάν δεν ξαναγίνουν στην Ελλάδα τα τεράστια πολιτικά λάθη του παρελθόντος –και ελπίζω ότι δεν θα ξαναγίνουν, πιστεύω πως όλοι έχουμε μάθει το μάθημά μας –ειλικρινά θα μπορούσαμε να είμαστε το 2030 μια χώρα που θα αναπτύσσεται με ρυθμό 2%-2,5% τον χρόνο. Που θα επαναπατρίσει τα μυαλά που έχουν φύγει. Που θα ανακτήσει το 25% του εισοδήματος που έχασε τα προηγούμενα χρόνια…

Μέσα σε δέκα χρόνια.

Εκφράζεται η άποψη ότι το μείζον πρόβλημα της Ελλάδας μεσοπρόθεσμα είναι η υπογεννητικότητα. Οι θάνατοι έχουν ξεπεράσει ετησίως τις γεννήσεις…

Η υπογεννητικότητα ως αιτία στασιμότητας μπορεί να αντιμετωπισθεί με αυξημένη παραγωγικότητα. Εφόσον αξιοποιήσουμε καλύτερα το ανθρώπινο δυναμικό, εφόσον βελτιώσουμε τους θεσμούς, η υπογεννητικότητα δεν θα πλήττει τόσο την οικονομία. Οι πιο πολλές χώρες που πάσχουν από αυτό έτσι το αντιμετωπίζουν.

Ή φέρνοντας μετανάστες…

Ή επεκτείνοντας το όριο της παραγωγικής ηλικίας. Εάν άλλωστε ο Ελληνας πιστέψει ότι θα ζήσει καλύτερα, θα κάνει και περισσότερα παιδιά.

Οταν ο ειδικευόμενος γιατρός στο δημόσιο νοσοκομείο παίρνει κάτω από χίλια ευρώ, πώς να φύγει καν από το σπίτι των γονιών του;

Οι τόσο χαμηλοί μισθοί είναι αποτέλεσμα της κρίσης, η οποία έχει ημερομηνία λήξης. Εφεξής οι μισθοί μπορούν να αυξάνονται σύμφωνα με την παραγωγικότητα.

Εγώ βλέπω – θα ήθελα να με διαψεύσετε – τον εξής κίνδυνο: να έχουμε στο προσεχές μέλλον στην Ελλάδα ένα 25% του πληθυσμού που να εργάζεται δημιουργικά, σε καλά πληρωμένες θέσεις, και να ευημερεί. Και ένα 75% το οποίο απλώς να επιβιώνει, στο περιθώριο της ανάπτυξης, κάνοντας προσχηματικές δουλειές και υπολογίζοντας στα επιδόματα.

Αυτός ο φόβος μπορεί να διασκεδαστεί εφόσον βελτιωθεί η παιδεία. Εφόσον το δημόσιο σχολείο προσανατολισθεί προς την αριστεία. Εφόσον εμπεδωθεί η ιδέα της αξιολόγησης. Και εφόσον εφαρμοσθούν μέτρα κοινωνικής, αναδιανεμητικής πολιτικής. Δίκαια και στοχευμένα. Είναι γεγονός ότι σήμερα επενδύουμε πολύ λίγα στην ουσιαστική αντιμετώπιση της ανεργίας. Θα ήθελα να δίνουμε την ευκαιρία στους μακροχρόνια ανέργους να επανεκπαιδευθούν. Να μάθουν άλλες τέχνες.

Στους δρόμους της Αμερικής κυκλοφορεί ήδη το αυτοκίνητο χωρίς οδηγό, με ένα κομπιούτερ να τον αντικαθιστά στην εντέλεια. Η πρόβλεψη είναι ότι σύντομα το επάγγελμα του οδηγού αυτοκινήτου θα έχει πρακτικά καταργηθεί. Πόσα άλλα επαγγέλματα θα εκλείψουν, πόσο θα μειωθούν οι ώρες εργασίας και αμοιβής εξαιτίας – ή χάρη – στην τέταρτη τεχνολογική επανάσταση; Τα εκατομμύρια των ανέργων πώς θα βιοπορίζονται; Πώς δεν θα περιθωριοποιηθούν;

Πέρυσι, σε ένα διεθνές συνέδριο που οργάνωσε η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, φωνάξαμε τους καλύτερους στην αγορά εργασίας και στα οικονομικά της παραγωγικότητας για να μας εξηγήσουν τις ακριβείς επιπτώσεις από τη σύγχρονη τεχνολογία στην απασχόληση και στην ευημερία. Το συνολικό αποτέλεσμα, μας είπαν, είναι θετικό. Η τεχνολογική πρόοδος βελτιώνει τα εισοδήματα. Μπορεί βεβαίως σε ορισμένους κλάδους η απασχόληση να μειωθεί. Συνολικά όμως αυξάνεται. Οι νεότερες γενιές σαφώς θα χρειαστεί να αλλάξουν μία και δύο φορές επάγγελμα κατά τη διάρκεια της παραγωγικής ζωής τους. Ας το συνειδητοποιήσουμε όλοι.

Οι απόψεις σας γενικά παραμένουν αυτό που παλαιότερα θα λέγαμε σοσιαλδημοκρατικές.

Ε, το χούι δεν φεύγει εύκολα!

Το… χούι και η διάκριση

Η παραδοσιακή διάκριση σε Αριστερά και Δεξιά έχει νόημα το 2018;

Πάντα υπάρχει αυτή η διαμάχη. Ανέκαθεν πίστευα ότι τα κοινωνικοοικονομικά μοντέλα που ξεκινούν από τη Σκανδιναβία συνδυάζουν αρκετά από τα στοιχεία που θα θέλαμε να έχουμε και στην Ελλάδα. Ενα πράγμα μάς δυσκολεύει πάρα πολύ στην Ελλάδα. Οι θεσμοί. Το μεγαλύτερο πρόβλημα στον ευρωπαϊκό Νότο είναι η εμπιστοσύνη. «Στον Νότο», μας λένε οι ειδικοί, «δεν έχετε κατορθώσει να φτιάξετε θεσμούς που πάνω τους να βασίζονται οι πολίτες». Δεν πρόκειται να φτάσουμε ποτέ στο επίπεδο ευημερίας των χωρών του Βορρά εάν δεν φτιάξουμε κι εμείς στέρεους και λειτουργικούς θεσμούς. Σήμερα οι ηγεσίες θα πρέπει να κάνουν αποφασιστικά βήματα. Δεν επιτρέπεται να άγονται και να φέρονται από τις δημοσκοπήσεις. Οι ηγεσίες θα πρέπει να ηγούνται.

Η πρώτη εντούτοις προτεραιότητα κάποιου που εκλέγεται έστω και βουλευτής είναι η εξασφάλιση της επανεκλογής του…

Χρειαζόμαστε γενναιότητα.

Πού θα βρεθεί;

Η κρίση μάς δίδαξε κάποια πράγματα. Δεν φταίνε για την κρίση οι ξένοι. Εμείς κοντέψαμε να αυτοκαταστραφούμε.

Το έχουν συνειδητοποιήσει οι Ελληνες;

Σε μεγάλο βαθμό. Το 80% – ίσως και παραπάνω – των εν ενεργεία βουλευτών έχει ψηφίσει μέτρα για να κρατήσει την Ελλάδα στην ευρωζώνη. Αυτό είναι σημαντικό. Εκαναν το σωστό, έστω και με βαριά καρδιά.

Η απάντηση για τη Novartis

Πώς σχολιάζετε τις καταγγελίες ότι διατελέσατε έμμισθος σύμβουλος της Νovartis;

Πρόκειται για ανοησίες. Προτού να γίνω υπουργός Οικονομικών, και για πολλά χρόνια, εργαζόμουν στον ιδιωτικό τομέα. Ημουν καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και η τελευταία μου θέση στον ιδιωτικό τομέα ήταν γενικός διευθυντής του Ιδρύματος Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών (ΙΟΒΕ). Το ΙΟΒΕ είναι ένα think tank αμιγώς του ιδιωτικού τομέα.

Μεταξύ των κλάδων που παρακολουθούσαμε στο ΙΟΒΕ ήταν και η φαρμακοβιομηχανία. Στο πλαίσιο αυτό, η Νovartis μού ζήτησε να κάνω δύο ή τρεις παρουσιάσεις στην Αθήνα, η τελευταία εκ των οποίων το 2011, σχετικά με την πορεία της ελληνικής οικονομίας. Γιά τις παρουσιάσεις αυτές υπογράψαμε συμβάσεις. Το αντίτιμο ήταν το σύνηθες που λαμβάνουν οι καθηγητές Οικονομικών. Ουδέποτε υπήρξα – όπως το παρουσιάζουν – έμμισθος σύμβουλος της Νovartis.

Τον κύριο Φρουζή τον γνωρίζετε προσωπικά;

Βεβαίως. Είχα έρθει σε επαγγελματική επαφή μαζί του από τις ημέρες του ΙΟΒΕ. Ποτέ και πουθενά δεν ισχυρίστηκα το αντίθετο.

Η Αριστερά και οι προσωπικές βολές

Ξεκινήσατε την προσωπική σας διαδρομή από την Αριστερά…

Ο πατέρας μου ήταν οργανωμένος και διωκόμενος αριστερός κι αυτό βεβαίως με μπόλιασε. Οι εμπειρίες μου με έκαναν πιο ρεαλιστή. Στα είκοσί μου καλώς ήμουν ενταγμένος στο τότε ΚΚΕ εσωτερικού. Ας μην ξεχνάμε και τη φράση του Τσόρτσιλ: «Αλίμονο στον νέο που δεν είναι αριστερός!».

Είστε ο πλέον βαλλόμενος κεντρικός τραπεζίτης στην πρόσφατη Ιστορία. Πώς είναι να υφίστασαι τέτοιες επιθέσεις δίχως καν να είσαι πολιτικός; Ή μήπως αισθάνεστε πολιτικός;

Δεν είμαι πολιτικός. Δεν έχω πολιτική στόχευση. Ηρθα στην Τράπεζα για να επιτελέσω ένα έργο. Δεν πρόκειται να κάνω πίσω. Το αυτονόητο πράττω. Η συμβολή της Τραπέζης της Ελλάδος κατά το πρώτο εξάμηνο του 2015 έχει – νομίζω – αναγνωρισθεί από όλους. Φανταστείτε να μην το έκανα! Εάν με έκαμπταν οι συκοφαντικές επιθέσεις δεν θα άξιζε να βρίσκομαι σε αυτή τη θέση.

Πώς είναι όμως να σε κατηγορούν διαρκώς και για τα πιο απίθανα πράγματα;

Σημασία έχει ποιοι σε κατηγορούν. Εγώ νιώθω πως ό,τι κάνω προκύπτει από πατριωτικό καθήκον.

Η θητεία σας λήγει τον Ιούνιοτου 2020. Μετά;

Μετά βλέπουμε. Είναι πολύ νωρίς ακόμα.

Ζητήσατε συγγνώμη από τη σύζυγό σας. Θα σκεφτόταν κανείς ότι εκείνη – και η οικογένειά σας γενικά – δεν μοιράζεται τη δική σας χαλύβδινη αποφασιστικότητα…

Τη μοιράζεται. Απόλυτα. Με τη γυναίκα μου είμαστε μαζί από δεκαεπτά χρονών. Πάντα ήταν καλύτερη από εμένα. Σε όλα. Δεν είναι δυνατόν να υφίσταται σήμερα ό,τι υφίσταται μόνο και μόνο επειδή είναι γυναίκα μου! Είναι άριστη! Επαγγελματικά, επιστημονικά…

Κάτω από τις γραμμές των κίτρινων δημοσιευμάτων θα μπορούσε να διαβάσει κανείς το εξής: «Γιατί ο Στουρνάρας και η γυναίκα του βρίσκονται σε τόσο περίοπτες θέσεις; Γιατί εκείνοι και όχι εμείς;».

Διότι εμείς παλέψαμε στη ζωή μας. Δεν μας τα χάρισε κανένας. Μεγαλώσαμε δύσκολα. Δουλέψαμε πολύ σκληρά. Και εγώ και η Λίνα.

Με καθημερινούς πολίτες έρχεστε σε επαφή;

Πάρα πολύ! Δεν φαντάζεστε πόσο.

Και αποκομίζετε την αίσθηση ότι αναγνωρίζουν το έργο που επιτελείτε;

Απολύτως! Τους καταλαβαίνω και με καταλαβαίνουν.