«Μονάχος βρες την άκρη της κλωστής»

Σαράνταεννέα χρόνια στο τραγούδι, ο Μανώλης Μητσιάς, ο ερμηνευτής των ποιητών και των συνθετών, μοιάζει να μην έχει χάσει τίποτε από το ήθος και τον τρόπο με τον οποίο γαλουχήθηκε δίπλα σε μεγάλους Ελληνες και από μια Ελλάδα πνευματικής παραγωγής και διάδοσης ιδεών. Παιδί της παρέας του Φλόκα, μαθητής του Νίκου Γκάτσου, ζυμωμένος στην εποχή της μεγάλης δισκογραφίας, ο Μητσιάς, δεν αναπολεί, δίνει το «παρών», συγκρίνει τις εποχές και συλλαμβάνει τις μεταβολές του καιρού και της χώρας. Ο μεγάλος ερμηνευτής μιλάει για όλα, όσα τον απασχολούν, με τις ευαίσθητες κεραίες του –αυτές τις μέρες συνεχίζει τηνπαράστασητου Νίκου Γκάτσου με την Καρυοφυλλιά Καραμπέτη στην αίθουσα του Φιλολογικού Συλλόγου Παρνασσός. Το τραγούδι και ο φορέας του εξάλλου για τη γενιά του Μητσιά ήταν αξεχώριστα από τα ζητήματα της κοινωνίας, τις αγωνίες της. Μας μιλάει για τον ΠΑΟΚ, τον Γκάτσο, την Μπέλλου, τον Σαμαρά, το Μακεδονικό, τη χούντα, τον Κηλαηδόνη, τον Φλόκα, την Αριστερά, τον Πατσιφά και πολλά άλλα.

ΠΑΟΚ είμαι, βέβαια! Ε, δεν συμφωνώ με το πιστόλι, αλίμονο. Ηταν το αποκορύφωμα μιας πικρίας καιαγανάκτησηςτων βορείων φιλάθλων όμως. Μια φορά ο Χάρρυ Κλυνν– τότε πρόεδρος της Καλαμαριάς –έφερνε ισοπαλία η ομάδα του κι ο αντίπαλος πρόεδροςκρατούσεένα πιστόλι επιδεικτικά στην τσέπη. «Νόμιζα πως είχες τσατσάρα και φούσκωνε», του είπε. Ναδούμεμε άλλη ματιά τις ομάδες της ΒορείουΕλλάδας πάντως, τις είχαμε σάκο του μποξ όλα τα χρόνια από τον ΠΟΚ.

Δεν πάω γήπεδο τώρα. Εγώ έβλεπα την μπάλα και από καλλιτεχνική ματιά, ήθελα οι παίχτες να έχουν, να εκπορεύουν κάτι από το μπαλέτο. Εβλεπα τον Κούδα και τρελαινόμουν, ό,τι κάνει ο Μέσι σήμερα. Πήγαινα να δω τον Χατζηπαναγή, κι ας μην ήμουν Ηρακλής.

Κουβαλάτε ένα ήθος. Αλήθεια, τι έχει μεταβληθεί και στην μπάλα και στην κοινωνία στο κομμάτι των ηθών;

Φέτος παρεμπιπτόντως κλείνω 49 χρόνια στο τραγούδι, από την ηχογράφηση της «Ελευσίνας», το 1969. Αλλαξαν οι άνθρωποι. Ο στίχος τουΓκάτσου τα λέει όλα: «Αλλάζουν οι καιροί, περνάν τα χρόνια/ του κόσμου το ποτάμι είναι θολό». Αλλάζουνήθη και έθιμα. Αλλαξε ηκουλτούρα.Συμβάλλουν σε αυτό οι κυβερνήσεις. Οταν βλέπεις υπουργό που λέει πως δεν μας χρειάζεται η αριστεία, αυτό είναι φριχτό. Τι παράδειγμα θα έχει ένα νέο παιδί; Μεγάλο λάθος ήταν η παγκοσμιοποίηση. Ηβίαιημίνι παγκοσμιοποίηση της ΕΣΣΔ δεν έγινε ποτέ, της Γιουγκοσλαβίας το ίδιο, η Ευρωπαϊκή Ενωση είναι μια οικονομική ένωση. Δεν υπάρχει μέγαρο πολιτισμού στηνΕυρώπη.

Σε εκείνη τηνΕυρώπηπίστευαπολύ. Μπήκαν όμως στην μέση οι τράπεζες και οι πολυεθνικές και τα χάλασαν όλα. Πιστεύω θα διαλυθεί, θα υπάρχει μια χαλαρή ένωση, δεν υπάρχουν κοινά σύνορα, θα μας υποστηρίξει αλήθεια αν γίνει κάτι; Ποτέ δεν μας στήριξε κανείς σε δύσκολες στιγμές, είμαι ανήσυχος και με την Τουρκία. Το λάθος είναι ανθρώπινο. «Και με γείτονα χυδαίο θα το χάσεις το Αιγαίο», έλεγε ο Γκάτσος.

Πού είναι ηΕλλάδασήμερα; Ζήσατε σημαντικούς Ελληνες.

Δεν υπάρχουν οι άνθρωποι αυτοί. Ηταν μαγικόμέροςο Φλόκας στην Πανεπιστημίου. Πήγαινες μεσημέρι κι έβλεπες όλη την κουλτούρα τηςΕλλάδας. Ακουγα πέντε πράγματα και έφευγα ευχαριστημένος. Τώρα συζητάνε για το ποδόσφαιρο, δεν έχω πού ναπάω!Αυτή η άμεση επικοινωνία, πού πάμε;

Πώς φτάνει ένα λαϊκό παιδί από τη Χαλκιδική να βρίσκεται στου Φλόκα;

ΟΓκάτσοςήταν η αιτία. Του χρωστώτα πάντα, την καριέρα μου, το ρεπερτόριό μου, τη συμπεριφορά μου, αυτά που άκουγα. Προβληματιζόμουν. Με έκανε να είμαιεγκρατής.Οταν μιλώ σήμερα, σκέφτομαι τι θα έλεγε ο Γκάτσος.

Πώς τον γνωρίσατε;

Τον γνώρισα το 1969 στην Κολούμπια, σε ακρόαση. Είχα πάει να με ακούσει ο Δήμος Μούτσης, έγραφε μουσική για την ταινία «Ενας μάγκας στα σαλόνια». Εκεί ήταν ο Γκάτσος, για να ακούσει τη μουσική και να βάλει στίχους. Σοβαρός και λιγομίλητος, έτσι τον θυμάμαι. Πάνω στα τρία λόγια που του είπε ο σκηνοθέτης Καραγιάννης, έγραψε στίχους. Με ρώτησε διάφορα, με συμπάθησε μάλλον, πάμε Φλόκα μου λέει ο Δήμος. Εγώ δεν είχα το θράσος να πάω μόνος, πήγα με τον Μούτση, κάθε μέρα το μεσημέρι ήταν εκεί η παρέα του Χατζιδάκι. Πέρναγε κόσμος, τους έβλεπε, είχαν έναν τρόπο να σε προσκαλέσουν στο τραπέζι.Πολλοί επώνυμοι περνούσαν από κει.

Μεταγενέστερα πολλοί διεκδίκησαν πως ήταν εκεί.

Θέλανε να είναι εκεί….

Ζήσατε από μέσα μια παρέα διανοούμενων.

Δούλεψα και στον εκδοτικό οίκο του Ικαρου. Οταν με κάλεσε ο Πατσιφάς στην Αθήνα, δεν είχα τα προς το ζην, το 1967, και εργάστηκα εκεί. Πέρναγαν όλοι από κει,ήταν ένα φιλολογικό στέκι.

Πολύ. Αν πεις σε νέο εταιρειάρχη ποιος ήταν ο Γκάτσος, δεν ξέρει. Ο Πατσιφάς, ο Ελύτης ή ο Γκάτσος ήταν φίλοι, και ο Λαμπρόπουλος της Κολούμπια το 1958 έκανε τον «Επιτάφιο», δηλαδή όλο το νέο ελληνικό τραγούδι.

Οχι. Τον γνώρισα από τον Γκάτσο. Θυμάμαι ο Μάνος ήταν στην Αμερική και εγώ έχωτραγουδήσειτον δίσκο «Της γης το χρυσάφι» (1971). Μου έφτασε μέσω Γκάτσου και Λαμπρόπουλου. Οταν γύρισε στην Ελλάδα, ο Γκάτσος μου λέει πάμε να τον γνωρίσεις. Πήγαμε στη Σχολή Ευελπίδων, όλη ηΕλλάδαήθελε να δει τότε τον Μάνο αλλά αυτός απέφευγε. Ηταν σε έναλαϊκόκαφενείο. Πήγαμε και τον γνώρισα. Αυτοίοιάνθρωποι είχαν την ικανότητανα διακρίνουν τον χαρακτήρα του καθενός. Ηθελαν τατραγούδιατους να συμβαδίζουν με τον χαρακτήρα του τραγουδιστή. Συνδέθηκα με αυτούς τους ανθρώπους.

Τον Μίκη τον γνώρισα στο Βραχάτι. Είχα σαν όνειρο, να έχω το ΟΚ από 2 ή 3 μεγάλους συνθέτες, ήθελα να κάνω καριέρα αλλά με γνώμη απόαυτούς. Τότε ήταν χούντα, ο Μίκης ήταν αποκλεισμένος στο Βραχάτι. Εγώ, άρτι αποφυλακισμένος και υποχρεωμένοςνα πηγαίνω στο αστυνομικό τμήμα. Την κοπάνησα και πήγα να με ακούσει ο Μίκης. Ο Τάσος Σχορέλης, ο μάνατζερ, ένα μεσημέρι πήρε εμένα, τη Ρένα Κουμιώτη και την Ελένη Ροδά και πήγαμε στο Βραχάτι.

Είχε χωροφύλακεςπαντού,ακόμη και μέσα στα καλάμια, γύρω από το σπίτι του Μίκη. Μπήκαμε, κουβεντιάσαμε, έκατσε στο πιάνο, θυμάμαι ότι, αφούτραγούδησα, μου είπε να πεις αυτά, «Τα τραγούδια του Αντρέα». Και συμπλήρωσε:«Να πας εξωτερικό, να βρεις Καλογιάννη καιΦαραντούρη».«Δεν μπορώ» του λέω, μόλις είχα βγει με αναστολή. Δεν τα είπα τελικά αυτά.

Η δισκογραφία τότε είχε μια σειρά, εγώ τότεήθελανα μπω στην Κολούμπια. Πάω τότε στη Θεσσαλονίκη. Οι φίλοι μου, τον Σεπτέμβρη του 1967, κάνανε μια οργάνωση. Θέλαμε να κάνουμε κινήσεις αντίστασης κατά του καθεστώτος. Περνάγανετα παιδιά απότο σπίτιμου, οδόςΠελοποννήσου5, στο ΔιοικητήριοΘεσσαλονίκης. Τελευταία μέρα που θα έφευγε ένας σύντροφος, ο Νάνος Χατζηγιάννης, είχε έλθει ο πατέρας μου να με δει από το χωριό, μπούκαρε η Ασφάλεια, με συνέλαβαν και με πήγανε στην Ασφάλεια Βαρδάρη. Είχαμε δώσει λόγο τιμής μεταξύ μας πως δεν θα λέγαμε πως γνωριζόμαστε. Με ρωτάει ο Καραμβέρης, διοικητής τότε: “τον ξέρεις τον Χατζηγιάννη; Οχι, λέω. Με περιλάβανε καμιά δεκαριά αστυνόμοι, αυτόςέβγαλετον πιστόλι του, μου το κόλλησε, άνοιξε ο μύλος του πιστολιού και γέμισε το πάτωμα σφαίρες. Εξω από την Ασφάλεια είχε κάτι βρύσες. Εκεί με έδερναν… Μπήκα απομόνωση 41 μέρες.Δύσκολα.Εντελώς μόνος.

Από τίποτε. Λέω θαπέσουν. Είχαμε ελπίδα πως θα πέσουν.Πέρναγε ένας χωροφύλακας, με είχε συμπαθήσει, ήταν συμπατριώτης μου από τη Χαλκιδική και μου έφερνε καμιά εφημερίδα.Ητανε φριχτότο κελί.Μετά, όταν πήγα στο Γεντί Κουλέ, βρήκατους υπόλοιπους καιμου φάνηκε σαν κολέγιο. Εκεί έμεινα τρεις μήνες.Μέσα εκεί ήμασταν 41 κατηγορούμενοι. Σε άλλα κελιά είχαν και Μακρονησιώτες.Θυμάμαι εκεί μας φέρανε μια εφημερίδα, και έπαιζεΕλλάδαμε Σοβιετική Ενωσηποδόσφαιρο στοΚαραΐσκάκη. Είδαμε μια φωτογραφία όπου οΠαττακόςαγκάλιαζετον ρώσο πρέσβη. Σηκώθηκε ο μπαρμπα-Κώστας ο Μπουρλάς, παλιός Μακρονησιώτης: “φέρτε μου ναυπογράψωναφύγω”, φώναζε.Δίπλα μας βάλανε ψυχικά νοσούντες. Αυτοίούρλιαζαντη νύχτα, δενμπορούσαμενα κοιμηθούμε. Ο μπαρμπα- Στέργιος Λεβέντης, πατέρας του Κώστα Λεβέντη, ποδοσφαιριστή του ΠΑΟΚ, είχεαϋπνίες. Kάθε βράδυ 3η ώρα μου έλεγε:ξύπνα, πες το μου! Τραγουδούσα μέσα στο σκοτάδι, το “Μακάρι να ‘χα δυο καρδιές”. Σιωπούσανκαι οι δίπλα. Αυτήήταν η αιτία που πήρα κουράγιο να γίνω τραγουδιστής.

Μια εποχή τοτραγούδιείχε δομική λειτουργία για την κοινωνία μας.

Ναι. Τοτραγούδιήταν στοιχείο της καθημερινότητας. Σαν το φαγητό.

Ο κόσμος άλλαξε. Τα ενδιαφέροντα.Αλλαξαν οι ψυχές των ανθρώπων με το χρήμα.

Και τότε η κοινωνία είχε χρήμα, παρακράτος όμως και άλλα στραβά…

Είχες όμως δυνατότητες νααγωνιστείςκαι να δείξεις πως έχειςδίκιο. Τώρα πού να απευθυνθείς; Ρώταγα τον Γκάτσο: είχα τότε προτάσεις από μαγαζιά της παραλίας, με πολλά λεφτά. Ποτέ δεν μου έκανε τον δάσκαλο. Εσύ ξέρεις, μου ‘λεγε. Μονάχος βρες την άκρη της κλωστής. Σε προμήθευε με άλλον τρόπο.

Γράφεται σήμερα τραγούδι;

Σπάνια. Αναμασήματα, μιμήσειςάλλωνσυνθετών. Κάποιοι νεότεροι από εμάς, ναι. Ο Περίδης, ο Μάλαμας, οι Κατσιμίχα. Φωνές έχουμε, δεν νομίζω όμως πως οι νεότεροι ερμηνευτές έχουνεντρυφήσειστο τραγούδι. Στο τι είπε ο Μπιθικώτσης, τι έγραψε ο Τσιτσάνης, ο Μάρκος, το δημοτικό τραγούδι. Εγώ με αυτά μεγάλωσα. Δεν ξέρω αν τα παιδιά έχουν αυτούς τους ήχους.Να πάνε ναακούσουνέναν οργανοπαίχτη. Εμείς τους ακολουθούσαμε, πήγαινα και άκουγα τον ΜανώληΠαπαγεωργίου, κορυφαίο κλαρίνο στη ΒόρειοΕλλάδα.Τον έχω ακολουθήσει σε πανηγύρι. Πηγαίναμε να ακούσουμεέναν ωραίο ψάλτη, τον Καραμάνη τον Ταλιαδώρο. Θυμάμαι τα μεγάφωνα κοινότητος να παίζουν Καραμάνη. Πηγαίναμε στη Θεσσαλονίκη να τον ακούσουμε, θυμάμαι απλούς ανθρώπουςνα δακρύζουν.